Ο Θολωτός Τάφος του Μενιδίου, όπως είναι βιβλιογραφικά γνωστός, είναι ο επιβλητικότερος και καλύτερα διατηρημένος μυκηναϊκός θολωτός τάφος στην περιοχή της Αττικής. Βρίσκεται στις Αχαρνές, στην περιοχή του Κόκκινου Μύλου (θέση Λυκότρυπα), 3 χλμ νότια από το κέντρο της σημερινής πόλης.

Ανασκάφηκε στα 1879 από αρχαιολόγους του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αθηνών σε συνεργασία με τον τότε Γενικό Έφορο Αρχαιοτήτων Π. Σταματάκη, μόλις τρία χρόνια μετά από τις εντυπωσιακές ανακαλύψεις του Ερρίκου Σλήμαν στις Μυκήνες.

Ο τάφος είναι χτισμένος στην πλαγιά τεχνητού λόφου, είναι υπόγειος και αποτελείται από τρία μέρη: από ένα μακρύ κατηφορικό διάδρομο μήκους 27 και πλάτους 3 μ., το «δρόμο», από το «στόμιο», δηλαδή μια πιο στενή είσοδο του τάφου βάθους 3,35 και πλάτους 1,55 μ. και από τον κυρίως ταφικό θάλαμο, κυκλικής κάτοψης. Για την κατασκευή του μνημείου έχει χρησιμοποιηθεί δομικό υλικό που λατομεύτηκε στην περιοχή.

Φοβερή ανακάλυψη: Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι μπορεί να βρήκαν τον τάφο του «Άη Βασίλη»

Τα τοιχώματα του δρόμου είναι κτισμένα με σχετικά μικρές πέτρες ακανόνιστου σχήματος. Ο ταφικός θάλαμος είναι κατασκευασμένος κατά τον εκφορικό τρόπο δόμησης, και αυτός με σχετικά μικρές πέτρες που έχουν υποστεί ελάχιστη επεξεργασία. Η θόλος που σχηματίζεται έχει σχήμα κωνικό θυμίζοντας τεράστια κυψέλη μελισσών. Η διάμετρος του δαπέδου του θαλάμου είναι 8,35 και το ύψος του θαλάμου μέχρι τον τελευταίο λίθο, που συγκρατεί τα τοιχώματα της θόλου και στερεώνει ολόκληρη την κατασκευή -την λεγόμενη κλείδα– είναι 8,74 μ.

Το υπέρθυρο στην είσοδο του στομίου αποτελείται από έναν ογκώδη επιμήκη λίθο. Πάνω από αυτό, στη θέση όπου σε άλλους θολωτούς τάφους υπάρχει το λεγόμενο ανακουφιστικό τρίγωνο, έχουν τοποθετηθεί τέσσερις μικρότεροι επιμήκεις ογκόλιθοι, παράλληλοι μεταξύ τους και με μικρά κενά ενδιάμεσα.

Τα τοιχώματα του δρόμου που συγκρατούσαν το χώμα στα πλαϊνά είναι κτισμένα με αργολιθοδομή. Εξωτερικά η θόλος είναι καλυμμένη με χώμα που σχηματίζει τύμβο.
Μέσα στον τάφο βρέθηκαν πολυάριθμα αντικείμενα της μυκηναϊκής περιόδου: πήλινα και λίθινα αγγεία, χάλκινα όπλα, ελεφαντοστέινα αντικείμενα, σφραγιδόλιθοι από ημιπολύτιμους λίθους, κοσμήματα από χρυσό, άργυρο, χαλκό, υαλόμαζα και φαγεντιανή. Από τα πιο αξιόλογα ευρήματα του τάφου είναι μία ελεφαντοστέινη λύρα και μία ελεφαντοστέινη κυλινδρική πυξίδα.

Η λύρα, η καλύτερα διατηρημένη από τις δύο που βρέθηκαν μέσα στον ταφικό θάλαμο, ήταν οκτάχορδη ή επτάχορδη, διακοσμημένη με ανάγλυφες σφίγγες στη βάση της και αποτελεί σπάνιο και πολύτιμο εύρημα για μας σήμερα για τη γνώση της μουσικής στην αρχαιότητα. Η πυξίδα έφερε πώμα και ήταν διακοσμημένη με ανάγλυφα αγριοκάτσικα σε δύο ζώνες, ενώ το πώμα έφερε τέσσερα αγριοκάτσικα σε ακτινωτή διάταξη. Επίσης στο θάλαμο βρέθηκαν πολλοί χαυλιόδοντες κάπρου, που θα συνέθεταν ένα μυκηναϊκό οδοντόφρακτο κράνος. Ο πλούτος των ευρημάτων του θολωτού τάφου του Μενιδίου μαρτυρά την υψηλή οικονομική και κοινωνική θέση των κατόχων του αλλά και το επίπεδο και την εξαίρετη καλλιτεχνική αίσθηση του μυκηναϊκού πολιτισμού. Επιπλέον η ύπαρξη τεσσάρων αμφορέων από τη Χαναάν της Παλαιστίνης μαρτυρεί τις εμπορικές επαφές που είχαν αναπτύξει οι κάτοχοι του τάφου με την Ανατολή.

Ο τάφος ήταν οικογενειακός και θα ανήκε σε τοπικό άρχοντα (τοπάρχη) της περιοχής. Το κέντρο του μυκηναϊκού οικισμού, του οποίου ο άναξ και η οικογένειά του ήταν θαμμένοι στο θολωτό τάφο Αχαρνών, δεν έχει εντοπιστεί με απόλυτη βεβαιότητα. Το 1947 η έρευνα Άγγλων αρχαιολόγων στην περιοχή της Νεμέσεως, ένα χιλιόμετρο ανατολικά-νοτιοανατολικά του θολωτού τάφου, έφεραν στο φως ίχνη μυκηναϊκής κατοίκησης, που πιθανότατα συνδέονται με τον άρχοντα των Αχαρνών που τάφηκε εδώ.Από τα ευρήματα του τάφου και τις κατασκευαστικές του λεπτομέρειες οι αρχαιολόγοι τον χρονολογούν στην Υστεροελλαδική ΙΙΙ εποχή (14ος-13ος αι. π.Χ.).

Αξίζει να αναφέρουμε πως στην επίχωση του δρόμου του τάφου βρέθηκαν ευρήματα που μαρτυρούν λατρεία αφηρωισμένων νεκρών, όπως ομοιώματα πήλινων αλόγων και ασπίδων και διάφορα χαρακτηριστικά αγγεία, όπως αμφορείς, οινοχόες, λουτήρια και μυροδοχεία. Τα ευρήματα αυτά φτάνουν μέχρι την Κλασική Εποχή (5ος αι. π.Χ.), οπότε και η προσφορά τους διακόπτεται απότομα. Ο λόγος πρέπει να αναζητηθεί στην ερήμωση και στην εγκατάλειψη της Αττικής από τους κατοίκους της εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέμου στα 431 π.Χ. Όπως γνωρίζουμε από τις πηγές, ο βασιλιάς των Σπαρτιατών Αρχίδαμος εισέβαλε στην Αττική από το πέρασμα μεταξύ του όρους Αιγάλεω και της Πάρνηθας, εγκαταστάθηκε με το στρατό του στις Αχαρνές και έκαψε τα κτήματα των κατοίκων τους.

Τα σπουδαιότερα ευρήματα του Θολωτού Τάφου του Μενιδίου εκτίθενται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην μυκηναϊκή αίθουσα Νο 3.