Το 1932, ο Χρήστος Αγγελομάτης, συγγραφέας και δημοσιογράφος της εφημερίδας «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ», δημοσίευσε μια σειρά εξαιρετικά ενδιαφερόντων άρθρων, με τίτλο «Τα στοιχειωμένα κάστρα της Ελλάδας».

Τούτο που ακολουθεί είναι το τελευταίο άρθρο, που μνημονεύει περιληπτικά τη συγκλονιστική ιστορία του περίφημου Κάστρου της Ναυπάκτου.

Το Κάστρο της Ναυπάκτου, λοιπόν, ο περίφημος Έπαχτος, όπως ονομαζόταν στα χρόνια της Ενετοκρατίας, είναι ένα κάστρο εξαιρετικά φημισμένο μέσα στο πέρασμα των αιώνων.

Τι περίεργο αληθινά! Ποτέ το κάστρο αυτό, που είναι ίσως το γραφικότερο απ’ όλα τα παλιά κάστρα της Ελλάδας, δεν έπεσε στα χέρια των εχθρών από έφοδο. Πάντα, είτε η πολιορκία, είτε η προδοσία, είτε η υποταγή ολόκληρης της χώρας, έγινε η αφορμή ν’ αλλάξει κυρίαρχο. Δωριείς, Βυζαντινοί, Φράγκοι, Ενετοί, Τούρκοι, όλοι όσοι υπήρξαν οι ηγεμόνες του, μόνο με συνθήκη ή με συμφωνία το εγκατέλειψαν.

Άλλωστε, είχε δίκιο ο γνωστός Ναυπάκτιος ποιητής, πολιτευόμενος και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, Γεώργιος Αθανασιάδης-Νόβας, που έλεγε στη μελέτη του για τον Έπαχτο ότι αν το κάστρο αυτό έπεφτε στα χέρια των Ελλήνων από την αρχή της Επανάστασης του 1821 και δεν παραδιδόταν στην Ελλάδα με συνθήκη μετά την καθιέρωση της ελευθερίας της, ίσως να μην υπήρχε η φήμη του Μεσολογγίου με τη δοξασμένη του Έξοδο. Γιατί το Κάστρο της Ναυπάκτου θα υφίστατο όλο το βάρος των πολιορκητών, που αντιμετώπισε τελικά το υπερήφανο Μεσολόγγι.

Αλλά και τώρα ακόμη, που δεν το προστατεύουν τα κανόνια, οι φοβερές μπομπάρδες, που εκσφενδόνιζαν τους βαρείς όλμους, και τώρα ακόμη, με όλη τη γραφικότητά του, δεν παύει το μονοκόμματο αυτό φρούριο, με τις τρομακτικές επάλξεις και τους γιγάντιους πύργους, να προκαλεί έναν οξύ φόβο στην καρδιά κι ένα αυξημένο δέος.

Πράγματι, το Κάστρο τούτο της Ναυπάκτου είναι ένα μονοκόμματο θεριό, καθότι αποτελείται από ένα μοναχό και ενιαίο κτίσμα, για το οποίο υπάρχει μια ωραία παράδοση, που ο Χρήστος Αγγελομάτης την άκουσε από τους γέροντες Ναυπάκτιους. Ιδού, λοιπόν:

Το κάστρο αυτό το αγέρωχο άρχιζαν να το χτίζουν ταυτοχρόνως από δυο μεριές, από τη θάλασσα και απ’ την κορυφή του υψώματος. Δυο αδέλφια από την Ναύπακτο ήταν οι επικεφαλής των εργατών, όταν ξεκίνησε ο πολυετής μόχθος για την αποπεράτωση αυτού του καταπληκτικού κτίσματος. Ο θρύλος λέει ότι ο ένας αδελφός έχτιζε με τους εργάτες του από το μέρος της θάλασσας και ο άλλος, από το μέρος του βουνού. Μα, είχαν περάσει τόσα πολλά χρόνια, μέχρι να ολοκληρωθεί το κάστρο, που όταν κάποτε τα δυο αδέλφια αντάμωσαν επιτέλους, είχαν πια άσπρα μαλλιά και δεν κατόρθωσαν να αναγνωρίσει εξ όψεως ο ένας τον άλλο, μέχρι που έκατσαν και κουβέντιασαν για να γνωριστούν και να φιληθούν, σαν αδέλφια χαμένα από καιρό.

Ένα ακόμη περίεργο γεγονός, που σχετίζεται με την ιστορία τούτου του επιβλητικού κάστρου, που το έτρεμαν πάντα οι εχθροί, ήταν ότι παραχωρήθηκε παραδόξως ως προίκα σε κάποια Μαρία Ανδηγανή, κόρη των Φράγκων ηγεμόνων, όταν κατέκτησαν την Ελλάδα, στα χρόνια της πτώσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Το Κάστρο της Ναυπάκτου, φυσικά, δε θα γινόταν να μην έχει χίλιες ιστορίες, σχετικές πάντα με φαντάσματα, στοιχειά, λάμιες, ξωθιές και νεράιδες. Οι κυριότεροι θρύλοι συνδέονται με μια μυστηριώδη υπόγεια στοά, που είχε τις απαρχές της κάτω απ’ τα υπόγεια του κάστρου και κατά την παράδοση, προχωρούσε ως το Αντίρριο, το άλλο εκείνο κάστρο, που βρίσκεται καταντικρύ του Κάστρου του Ρίου και που τα δυο αυτά αδελφοποιτά φρούρια αποτελούσαν τα περίφημα στρατηγικά Μικρά Δαρδανέλια. Άραγε, τούτη η στοά να έφτανε τόσα χιλιόμετρα μακριά, μέχρι το Αντίρριο; Άγνωστο, πράγματι. Πάντως, γεγονός είναι ότι πριν κάμποσα χρόνια, η στοά τούτη υπήρχε και προχωρούσε σε αρκετή απόσταση από το Κάστρο της Ναυπάκτου.

Από την είσοδο αυτής της μυστηριώδους στοάς, ο θρύλος λέει πως βγήκαν κάποτε, κατά τη διάρκεια μιας νύχτας, τεράστιες φλόγες, που τύλιξαν ολόκληρο το κάστρο κι έσπειραν τον πανικό στην τουρκική φρουρά. Μέσα από τις πελώριες φλόγες, ξάφνου αναφάνηκαν ανάερες σκιές που αιωρούνταν και ύψωσαν τούτη την απόκοσμη κραυγή: «Ό,τι γράφει, δεν ξεγράφεται!»

Κι ευθύς, οι φλόγες έσβησαν και οι εξαϋλωμένες σκιές χάθηκαν. Μα, εκείνη η φωνή τι να εννοούσε; Τάχα να προοιωνιζόταν η απελευθέρωση της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό; Ποιος ξέρει…

Η είδηση δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ», στις 22/10/1932…