Στην ιστορική κατοικία του Ιωάννη Μεταξά στην Κηφισιά, εκεί όπου διαδραματίστηκε μία από τις πιο καθοριστικές στιγμές της νεότερης ελληνικής ιστορίας, βρέθηκε η κάμερα του ΕΡΤnews. Η εγγονή του Μεταξά, Ιωάννα Φωκά, ξενάγησε τον τηλεοπτικό φακό στο σπίτι όπου, πριν από 85 χρόνια, ακούστηκε το ιστορικό «ΟΧΙ» προς τον Ιταλό πρέσβη Εμανουέλε Γκράτσι.

Όπως εξήγησε η ίδια, ο Μεταξάς ανέμενε την ιταλική πρόκληση ήδη από το 1939, μετά την κατάληψη της Αλβανίας από τις δυνάμεις του Μουσολίνι και τη βύθιση του καταδρομικού “Έλλη” τον Δεκαπενταύγουστο του 1940. Η επίσκεψη του Γκράτσι δεν αποτέλεσε έκπληξη για τον Έλληνα πρωθυπουργό.

Η κ. Φωκά περιέγραψε τη σκηνή της ιστορικής νύχτας: «Ο Μεταξάς κοιμόταν όταν χτύπησε η πόρτα. Ο φύλακας τον ειδοποίησε πως τον ζητούσε ο Γάλλος πρέσβης, όμως στην πραγματικότητα ήταν ο Ιταλός». Ο ίδιος άνοιξε την πόρτα και υποδέχθηκε τον Γκράτσι στο μικρό σαλόνι της οικίας. Ήταν οι μόνοι παρόντες στη συνάντηση.

Λίγο μετά τις 03:00 τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940, ο Ιταλός πρέσβης παρέδωσε τελεσίγραφο εκ μέρους της κυβέρνησης της Ρώμης. Το έγγραφο απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση του ιταλικού στρατού από την Ελληνοαλβανική μεθόριο, με σκοπό την κατάληψη στρατηγικών σημείων της Ελλάδας – όπως λιμάνια και αεροδρόμια – για τις ανάγκες ανεφοδιασμού και προώθησης των ιταλικών δυνάμεων στην Αφρική.

Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του ίδιου του Γκράτσι, ο Μεταξάς διάβασε το τελεσίγραφο με δάκρυα στα μάτια και απάντησε στα γαλλικά: “Alors, c’est la guerre” («Λοιπόν, έχουμε πόλεμο»). Η συνομιλία διήρκεσε μόλις οκτώ λεπτά.

Αμέσως μετά, ο Μεταξάς ειδοποίησε τον βασιλιά, τον Άγγλο πρέσβη και συγκάλεσε Υπουργικό Συμβούλιο στις 4 το πρωί. Εκεί, απευθυνόμενος στους υπουργούς, δήλωσε: «Κύριοι, έχουμε πόλεμο. Είστε ελεύθεροι να υπογράψετε ή όχι τα διατάγματα της επιστράτευσης». Ο ίδιος έκανε πρώτος τον σταυρό του και υπέγραψε λέγοντας: «Ο Θεός σώζει την Ελλάδα».

Η κ. Φωκά αναφέρθηκε και στην κοινωνική πολιτική του Ιωάννη Μεταξά πριν τον πόλεμο, τονίζοντας ότι είχε λάβει μέτρα υπέρ των εργατών, των αγροτών και των παιδιών, με έμφαση στην υγεία και την κοινωνική ασφάλιση. Ίδρυσε το ΙΚΑ, θεμελιώνοντας έναν από τους βασικούς πυλώνες του κοινωνικού κράτους στην Ελλάδα.

Η οικία του Μεταξά στην Κηφισιά, όπου γράφτηκε ένα από τα πιο συμβολικά κεφάλαια της εθνικής αντίστασης, είναι σήμερα επισκέψιμη, διατηρώντας ζωντανή τη μνήμη μιας κρίσιμης στιγμής της ελληνικής ιστορίας.