Είναι ο κόσμος μας σήμερα πιο επικίνδυνος από ό,τι υπήρξε κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου; Πόσο κοντά είχε φτάσει ο κόσμος στον πυρηνικό πόλεμο και πόσο κοντά είναι τώρα;
Εν μέσω απειλών και δοκιμών από τη Βόρεια Κορέα και με τον Ντόναλντ Τραμπ στο Οβάλ Γραφείο του Λευκού Οίκου, αρθρογράφος του Guardian επιχειρεί να δώσει απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα που προκύπτουν, όπως πόσο κοντά είναι ο κόσμος σε έναν πυρηνικό πόλεμο.
Ο Αλβιν Τέρνερ, συγγραφέας και λέκτορας στο University of Chichester, γράφει στον Guardian:
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, υπήρχε ένα σαφές αφήγημα: μία ιδεολογική αντιπαράθεση ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ενωση. Στιγμές μεγάλης έντασης γίνονταν αντιληπτά ως επεισόδια εντός αυτού του αφηγήματος. Ο κόσμος έφτασε πιο κοντά στην πυρηνική αντιπαράθεση κατά την Κρίση των Πυραύλων της Κούβας, το 1962, όταν οι δύο χώρες φάνηκε πως ήταν στο χείλος του πολέμου. Αλλά η ίδια η κρίση τερματίστηκε μέσα σε ένα δεκαπενθήμερο. Το 1963, η Συνθήκη Μερικής Απαγόρευσης Δοκιμών ηρέμησε τα νερά.
Στη συνέχεια, στις αρχές της δεκαετίες του ’80, εξελέγη ο Ρόναλντ Ρίγκαν. Ανανέωση την ψυχροπολεμική ρητορική και άρχισε να κλιμακώνει την κούρσα των εξοπλισμών. Υπήρχε η εκτίμηση, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, ότι μία πυρηνική καταστροφή πλησίαζε. Αλλά ήταν ακόμη μέσα σε ένα αναγνωρίσιμο πλαίσιο. Αυτό τελείωσε με την κατάρρευση του κομμουνισμού και την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Για λίγο, ο κόσμος ήταν ένα πολύ ασφαλέστερο μέρος. Αλλά η αβεβαιότητα αντικατέστησε τον Ψυχρό Πόλεμο. Και τώρα η αβεβαιότητα συνδυάζεται με τον απρόβλεπτο Ντόναλντ Τραμπ. Οι πρόσφατες βομβιστικές επιδρομές στη Συρία και το Αφγανιστάν ήταν μεμονωμένα γεγονότα, χωρίς αίσθηση συνέχειας ή προγράμματος. Ούτε φαίνεται να υπάρχει λογική στο γιατί η Βόρεια Κορέα θα έπρεπε ξαφνικά να γίνει πιεστικό ζήτημα. Τα περιστατικά που φαίνεται να προκύπτουν ξαφνικά μπορεί να είναι πολύ πιο τρομακτικά. Πιθανόν δεν είμαστε στο χείλος του πυρηνικού πολέμου, αλλά είναι αποσταθεροποιητικό το να μην μπορούμε να κατανοήσουμε τα γεγονότα.
Ξέρουμε τώρα περισσότερα από παλιότερα, σε ό,τι αφορά τα κίνητρα των βασικών παικτών, ή είμαστε ακόμη στο σκοτάδι;
Η κρίση για την Κούβα απέκρυψε την παρασκηνιακή συμφωνία με την οποία οι ΗΠΑ απέσυραν πυρηνικούς πυραύλους από την Τουρκία και την Ιταλία. Πήρε χρόνια να αποκαλυφθεί αυτή η ιστορία. Αν και είναι δυσκολότερο να κρατήσεις μυστικά αυτές τις ημέρες, δεν υπάρχει λόγος να υποθέσουμε ότι δεν διεξάγεται ιδιωτικά η διπλωματία. Αν η αμερικανική και η κινεζική κυβέρνηση συζητούν για τη Βόρεια Κορέα πίσω από κλειστές πόρτες, δεν είναι κάτι που είναι πιθανόν να μας πουν.
Είναι ένας πολυπολικός κόσμος πιο επικίνδυνος από έναν διπολικό;
Ο Μπέρτραντ Ράσελ το εξηγούσε με μαθηματικούς όρους. Με δύο πυρηνικές δυνάμεις, υπήρχε ο φόβος για μία σύγκρουση. Με τρεις δυνάμεις, τρεις διμερείς συγκρούσεις είναι πιθανές. Με τέσσερις, ο αριθμός ανεβαίνει στις 6 και ούτω καθεξής. Ο αριθμός των πιθανών αντιπαραθέσεων αυξάνεται εκθετικά. Υπάρχει μία αδίστακτη λογική σε αυτό. Οταν ήταν απλά οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ενωση, τα πράγματα είναι σχετικά απλά. Οταν η Ινδία και το Πακιστάν απέκτησαν πυρηνικά όπλα, αυτό εισήγαγε μία εντελώς νέα διάσταση. Ο αριθμός των πυρηνικών δυνάμεων είναι ακόμη μικρός, αλλά όπως έχει δείξει η Λιβύη και το Ιράν, η επιθυμία για την απόκτηση τέτοιων όπλων είναι πολύ μεγαλύτερη.
Πώς αντέδρασαν οι άνθρωποι στο παρελθόν και μπορούμε να πάρουμε μαθήματα;
Οι εποχές της υψηλής πυρηνικής έντασης έχουν αποδειχθεί βαθιά ενοχλητικές σε ατομικό επίπεδο. Η Σου Τάουνσεντ αστειευόταν για αυτό στο «The Secret Diary of Adrian Mole». «Εχω συνεχώς εφιάλτες για τη βόμβα. Ελπίζω να μην πέσει πριν πάρω τα αποτελέσματα των σχολικών εξετάσεών μου. Δεν θα ήθελα να πεθάνω παρθένος χωρίς προσόντα», εξομολογούνταν.
Μία γρήγορη ματιά στα social media θα επιβεβαιώσει ότι αυτό ισχύει και σήμερα. Ο παγκόσμιος φόβος εσωτερικοποιείται και αυτό είναι απίθανο να αλλάξει. Από την άλλη, οι ανησυχίες της πυρηνικής εποχής έχουν αποδειχθεί πολιτιστική έμπνευση, από τους συγγραφείς της γενιάς Μπιτ, έως την καλύτερη δουλειά του Ντέιβιντ Μπάουι, που βασιζόταν στις εικόνες της επικείμενης καταστροφής.
Υπάρχει κάτι που μπορεί να κάνει ο κόσμος;
Ειλικρινά, δεν υπάρχει τίποτα που να μπορούμε να κάνουμε. Ολες οι πορείες και οι μελέτες του παρελθόντος δεν άλλαξαν την πραγματικότητα. Τα πυρηνικά όπλα υπάρχουν και δεν πρόκειται να πάψουν να υπάρχουν. Η πιθανότητα είναι πως θα συνεχίσουν να υπάρχουν πυρηνικοί πύραυλοι στη Γη πολύ καιρό μετά τα ανθρώπινα όντα.
Είναι η μοίρα κάθε γενιάς να έχει έναν λόγο να πανικοβληθεί;
Ναι. Η ανθρωπότητα είχε πάντα ένα φρικτό έντονο ενδιαφέρον για την εξαφάνιση. Στη Δύση αυτό ήταν- και σε ορισμένα μέρη των ΗΠΑ παραμένει- η πεποίθηση ότι ζούμε στο τέλος του χρόνου που προβλέπει η Βίβλος. Αντί για αυτό, από τη δεκαετία του ’50 η σκιά του πυρηνικού Αρμαγεδδώνα είναι πάνω μας. Κάπου μεταξύ ναρκισσισμού και εφιάλτη υπάρχει η πεποίθηση ότι είμαστε η τελευταία γενιά. Αλλά είναι ακόμη λογικό να αναρωτιόμαστε αν είναι αναπόφευκτη η χρήση πυρηνικών όπλων. Και η απάντηση είναι: ναι, κάποια στιγμή ο ηγέτης ενός πυρηνικού έθνους θα είναι αρκετά δεσποτικός ή απελπισμένος για να τα χρησιμοποιήσει, είτε εσκεμμένα, είτε τυχαία.
