Ιστορικό των διερευνητικών επαφών
Στα πλαίσια μιας της ελληνο-τουρκικής προσέγγισης, το 1999 συμφωνήθηκε και από τις δυο πλευρές, η έναρξη διευρευνητικών επαφών Ελλάδας-Τουρκίας με στόχο να διερευνηθεί εάν και κατά πόσον υπάρχει κοινός τόπος και αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις για την έναρξη διαπραγματεύσεων που θα μπορούσαν να καταλήξουν σε συμφωνία αναφορικά με την υφαλοκρηπίδα και την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) στο Αιγαίο, στη βάση του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας.
Σύμφωνα με όσα είχαν συμφωνηθεί και τηρούνταν από τις δύο χώρες, οι διερευνητικές επαφές είχαν τον χαρακτήρα άτυπων συνομιλιών χωρίς να τηρούνται πρακτικά και καμία πλευρά να μην αναλαμβάνει υποχρεώσεις και δεσμεύσεις.
Από το Φεβρουάριο του 2002 που άρχισαν μέχρι το 2022 υπήρξαν 64 γύροι επαφών οι οποίοι διεξήχθησαν σε Αθήνα, Άγκυρα, Θεσσαλονίκη, Ναύπλιο, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη και Αλικαρνασσό. Υπήρξαν μάλιστα χρονιές κατά τις οποίες έγιναν περισσότεροι από 10 γύροι επαφών και άλλες που έγινε μόνον 1, ενώ την πενταετία 2016 - 2021 δεν υπήρξε κανένας. O τελευταίος, ο 64ος, ολοκληρώθηκε στην Αθήνα, στις 22 Φεβρουαρίου 2022 ·
***
Ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών, στα πλαίσια της συζήτησης στη Βουλή για τον προϋπολογισμό 2025, αναφέρθηκε και στα Ελληνοτουρκικά. Μεταξύ άλλων είπε ότι «Κανένα θέμα κυριαρχίας δεν συζητείται, ούτε πρόκειται να συζητηθεί. Το ένα και μόνο θέμα, το οποίο αποτελεί τη μείζονα διαφορά, η οποία μπορεί να αχθεί ενώπιον διεθνούς δικαιοδοσίας, αποτελεί η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης. Δεν είμαστε δυστυχώς σήμερα εκεί, διότι η θέση της Τουρκίας είναι ότι το ζήτημα αυτό συνδέεται και με άλλα θέματα. Δεν πρόκειται να προχωρήσει προφανώς η συζήτηση, ειμή μόνον εάν η Τουρκία προσχωρήσει στη βασική θέση, η οποία είναι η μόνη σύμφωνη με το διεθνές δίκαιο, ότι πρόκειται για μία και μόνη διαφορά. Μόνον τότε θα προχωρήσει η συζήτηση. Οφείλουμε σε κάθε περίπτωση να διασφαλίσουμε ότι θα συνεχισθεί η βελτίωση των διμερών σχέσεων, έτσι ώστε να αποφεύγονται οι εντάσεις και οι κρίσεις».
Σε συνέντευξή του, στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της ΚΥΡΙΑΚΗΣ, στις 6-10-2024, ο ίδιος υπουργός, εμμέσως πλην σαφώς, είχε ανακοινώσε το τέλος των διερευνητικών επαφών Ελλάδας – Τουρκίας, λέγοντας ότι «μετά από 64 γύρους διερευνητικών επαφών δεν μπορέσαμε να φθάσουμε σε ένα επίπεδο συζήτησης με την Τουρκία, όχι για την ουσία, αλλά ούτε καν για τη διαδικασία. Και αυτό που, δυστυχώς, έχει προκύψει είναι ότι συνήθως το τέλος κάθε γύρου μας έβρισκε ενίοτε σε χειρότερη θέση σε σχέση με την αρχή του».
Τι μέλλει γενέσθαι ;
Μετά τα ανωτέρω, εύλογα τίθεται τα ερώτημα «τι μέλλει γενέσθαι»;
Την απάντηση μας την δίνουν ο Καταστατικός Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών (1945) και η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, η γνωστή ως UNCLOS 1982.
Υπόψη ότι, το κάθε παράκτιο Κράτος κατά την άσκηση των δικαιωμάτων του για την Υφαλοκρηπίδα και την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), λαμβάνει υπόψη τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των άλλων όμορων Κρατών και η οριοθέτησή τους πραγματοποιείται κατόπιν συμφωνίας με αυτά.
Αν δεν επιτευχτεί συμφωνία, σε κάθε διαφορά που η παράτασή της μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφαλείας, τα Κράτη προσφεύγουν στις προβλεπόμενες με ειρηνικά μέσα διαδικασίες που αναφέρονται στο άρθρο 33 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ και στο Μέρος XV ‘’Επίλυση Διαφορών’’ (άρθρα 279 έως 299) της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας.
Εκτιμώ ότι ο κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να γνωρίζει τουλάχιστον μερικά βασικά στοιχεία από αυτά και τα παραθέτω.
Καταστατικός Χάρτης ΟΗΕ
«Σε κάθε διαφορά που η παράταση της μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφαλείας, τα ενδιαφερόμενα μέρη θα προσπαθούν πρώτα από όλα να λύσουν τη διαφορά τους με διαπραγματεύσεις, έρευνα, μεσολάβηση, συνδιαλλαγή, διαιτησία, δικαστικό διακανονισμό, προσφυγή σε τοπικούς οργανισμούς ή συμφωνίες ή με άλλα ειρηνικά μέσα της εκλογής τους» (άρθρο 33)
Σύμβαση ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας
Στα άρθρα 279 έως 299 της Σύμβασης, προβλέπονται τέσσερα αρμόδια δικαστήρια για την επίλυση των διαφορών που προκύπτουν.
(Α) Το ‘’Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας’’ εδρεύει στο Αμβούργο της Γερμανίας αλλά δύναται να συνεδριάζει και να ασκεί τα καθήκοντά του οπουδήποτε, όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο.
Απαρτίζεται από 21 δικαστές που εκλέγονται από κατάλογο προτεινόμενων υποψηφίων των χωρών μελών του ΟΗΕ. Οι εκλέκτορες σύμφωνα με το καταστατικό θα πρέπει να μεριμνούν ώστε οι εκλεγόμενοι διεθνείς δικαστές να χαίρουν υψηλής φήμης, εντιμότητας, ακεραιότητας και γνώσεων περί του Δικαίου θαλάσσης και να αντιπροσωπεύουν κατά το δυνατόν τα κυριότερα παγκόσμια νομικά συστήματα καθώς και τη δίκαιη γεωγραφική κατανομή εκ της καταγωγής τους. Η θητεία των δικαστών είναι 9ετής και ανανεώσιμη. Τα καθήκοντά τους είναι ασυμβίβαστα με οποιαδήποτε πολιτικά ή διοικητικά καθήκοντα ή συναφείς εργασίες εξερεύνησης, εκμετάλλευσης στη θάλασσα.
(Β) Το ‘’Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης’’, όπως είναι πιο γνωστό από την έδρα του, την πρωτεύουσα της Ολλανδίας, δεν αποτελεί αυτοτελή οργανισμό, επειδή είναι το κύριο δικαστικό όργανο του ΟΗΕ και το καταστατικό του αποτελεί τμήμα του Καταστατικού του ΟΗΕ.
Συγκροτείται από 15 δικαστές που εκλέγονται για 9 έτη από το Συμβούλιο Ασφαλείας και τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Κάθε 3 έτη ανανεώνεται το 1/3 των δικαστών. Οι δικαστές εκλέγονται για 9 έτη με βάση τα προσόντα τους και όχι την εθνικότητά τους, αποκλειόμενης μόνο της περίπτωσης εκλογής δύο δικαστών της ίδιας εθνικότητας. Επίσης δεν επιτρέπεται κατά τη θητεία τους να ασκούν παράλληλα άλλη επαγγελματική δραστηριότητα.
Για να εισέλθει ένα θέμα σε αυτό πρέπει όλα τα ενδιαφερόμενα κράτη να συμφωνούν για την παραπομπή της διαφοράς τους σ’ αυτό. Οι εκδιδόμενες αποφάσεις λαμβάνονται μυστικά και κατά πλειοψηφία και είναι υποχρεωτικές, ενώ αντίθετα οι γνωμοδοτήσεις δεν έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα.
(Γ) Το ‘’Διαιτητικό Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας’’ θεσμοθετήθηκε με την UNCLOS 1982 Ο τρόπος συγκρότησης και λειτουργίας του, περιγράφεται αναλυτικά στο παράρτημα VII (άρθρα 1-13) της Σύμβασης και αφορά ακόμη και χώρες που δεν την έχουν υπογράψει (όπως η Τουρκία). Σύμφωνα με αυτό, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ καταρτίζει και τηρεί κατάλογο διαιτητών. Κάθε κράτος μέλος της σύμβασης ορίζει σε τακτά χρονικά διαστήματα 4 διαιτητές που περιλαμβάνονται στον συνολικό κατάλογο. Πρόκειται για επιστήμονες, καθηγητές και νομικούς με πείρα στα θέματα οι οποίοι πρέπει να χαίρουν φήμης για την αμεροληψία τους.
(Δ) Το ‘’Ειδικό Διαιτητικό Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας’’ θεσμοθετήθηκε και αυτό με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας 1982 αλλά ασχολείται με συγκεκριμένα-ειδικά θέματα, την αλιεία, την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος, την επιστημονική έρευνα και τη ναυσιπλοΐα (σ.σ όχι για Υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ). Ο τρόπος συγκρότησης και λειτουργίας του περιγράφεται αναλυτικά στο παράρτημα VIII (άρθρα 1-5) της Σύμβασης.
Επίλογος
Για την Ελλάδα – αυτό τουλάχιστον έχουν διακηρύξει όλες οι Κυβερνήσεις– το μόνο ζήτημα που νομικά εκκρεμεί είναι αυτό του καθορισμού της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ. Δεν διαπραγματευόμαστε θέματα εθνικής κυριαρχίας όπως είναι η κυριότητα των νησιών, η έκταση των χωρικών μας υδάτων και η στρατιωτική παρουσία στα νησιά.
Μετά το οριστικό τέλος των διευρευνητικών επαφών, όπως όλα δείχνουν, θα πρέπει να κινηθούμε για την παραπομπή των θεμάτων μας στο Δικαστήριο του Αμβούργου, εξειδικευμένου στο Δίκαιο της Θάλασσας το οποίο δικάζει με τεχνοκρατικά κριτήρια και όχι στην Χάγη η οποία ουσιαστικά αποτελεί «πολιτικό» δικαστήριο και ελλοχεύει ο κίνδυνος να αποφασίσει με «πολιτικά» κριτήρια, όπως θα το ήθελε η Άγκυρα.
\
