του Γιάννη Γκουμάκη,
Όπως επίσης, είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον το να ανακαλύπτεις, δύο αιώνες μετά, σημαντικά πρόσωπα και ονόματα που παραμένουν στο σκοτάδι για την πλειονότητα. Ένα τέτοιο πρόσωπο είναι ο Αναστάσιος Καρατάσος, ένας Μακεδόνας που γεννήθηκε για να πολεμάει.
Αναστάσιος Καρατάσος
Η πρώτη επαφή μου με τον Καρατάσο, ήρθε ψάχνοντας να βρω στοιχεία της ιστορίας του τόπου μου, του Πηλίου, σε παλιά βιβλία, χειρόγραφα της εποχής αλλά και στο διαδίκτυο. Διαβάζοντας για τα γεγονότα και την ηρωική δράση του Καρατάσου στη Μάχη του Τρικερίου το Φθινόπωρο του 1823 και πιο πριν, αφιερώθηκα στο να ψάξω κι άλλα στοιχεία αυτού του «άγνωστου» αγωνιστή και -η αλήθεια- να «διψάω» να μάθω όλο και περισσότερα.
Από τα όσα έχω διαβάσει ως σήμερα, φαίνεται πως τόσο ο ίδιος ο Αναστάσιος (Τάσος) Καρατάσος, όσο και η ίδια η οικογένεια του, από το 1821 έως και το 1854 είναι παρόντες σχεδόν σε κάθε σημαντικό ιστορικό γεγονός της περιόδου στον ελλαδικό χώρο.
Τα πρώτα βήματα: Ο Αναστάσιος Καρατάσος πολεμιστής από τα 17
Ο Καρατάσος υπήρξε αναμφισβήτητα η πλέον εμβληματική φυσιογνωμία που ανέδειξε η Μακεδονία κατά τον ξεσηκωμό του 1821 και που συνέδεσε άρρηκτα το όνομά του με τα συγκλονιστικά γεγονότα της Επανάστασης και του χαλασμού της Νάουσας το 1822. Ωστόσο, η πολεμική του δραστηριότητα ξεκίνησε από το 1781, στη νεαρή ηλικία των 17 ετών.
Η Επανάσταση του 1821 και οι «εκσυγχρονιστές»
Γεννήθηκε το 1764 στο Διχαλεύρι Στενήμαχου Ημαθίας. Σε ηλικία 17 ετών ανέβηκε στο Βέρμιο και κατατάχθηκε στο σώμα του καπετάν Ρομφέη, αποσπώντας το θαυμασμό του για τα μοναδικά του προσόντα. Δίπλα σ’ αυτόν, ο νεαρός Καρατάσος απέκτησε μεγάλη πείρα και τελειοποίησε τις γνώσεις της πολεμικής τέχνης. Ο Καρατάσος διέθετε σπάνια στρατιωτικά προσόντα και πολεμική εμπειρία μοναδική, ενώ πηγές μαρτυρούν πως είχε τρόπους καλούς και κόσμια συμπεριφορά. Ήταν φλογερά θρήσκος και είχε τεράστια αγάπη προς την Πατρίδα, την οποία λαχταρούσε να δει ελεύθερη.
Ως αρματολός, επιφορτιζεται να επιβλέπει τις περιοχές Νάουσας, Βέροιας και Αξιού
Η Υψηλή Πύλη, αναγνωρίζοντας τα μοναδικά στρατηγικά του προσόντα τον διόρισε αρματολό, επιφορτισμένο να επιβλέπει τις περιοχές Νάουσας, Βέροιας και Αξιού. Για 30 ολόκληρα χρόνια προστάτευσε τους χριστιανούς της δικαιοδοσίας του και έγινε προάγγελος της ελευθερίας τους. Παντρεύτηκε κόρη ιερέα από την περιφέρεια της Βέροιας και μαζί της απέκτησε πέντε 5 γιούς και δύο 2 κόρες.
Το 1798, όταν είχε ολοκληρωθεί πια η κατασκευή του τείχους της Νάουσας, ο Καρατάσος μετέφερε την οικογένειά του για ασφάλεια μέσα στην πόλη. Η κατάσταση ήταν τότε έκρυθμη. Στην περιοχή επικρατούσε πολεμικός αναβρασμός μιας και ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων, οργάνωσε τρεις εκστρατείες τον καιρό εκείνο κατά της Νάουσας, θέλοντας να επεκτείνει τα όρια της επικράτειας του. Ο Καρατάσος μαζί με τον μεγαλύτερο γιο του Γιαννάκη, πολέμησαν ηρωικά στις επάλξεις της Νάουσας έως το 1804 όποτε και η Νάουσα συνθηκολόγησε και παραδόθηκε υπό όρους στον Αλή Πασά.
Ο Καρατάσος ηγέτης της Επανάστασης στη Νάουσα- η οικογένεια του υπέστη φρικτά βασανιστήρια απο τους Τούρκους
Το 1822 η Νάουσα, προπύργιο της ελευθερίας στο χώρο της Μακεδονίας, επαναστατεί. Ομόθυμα όλοι οι οπλαρχηγοί αναθέτουν τη γενική αρχηγία του Αγώνα στον γερο- Καρατάσο, ο οποίος ήταν ήδη πενήντα επτά (57) ετών. Με την σύνεση, την πολεμική του ικανότητα, την εμπειρία και την διορατικότητά του, διηύθυνε τον αγώνα μέχρι τέλους, ενώ κατά την πολιορκία της Νάουσας από το Εμπού Λουμπούτ Πασά, επέδειξε μεγάλη στρατηγική ικανότητα και ανδρεία.
Παρά την ηρωική αντίσταση, η Νάουσα πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος, όσο λίγες Ελληνικές πόλεις. Ο πληθυσμός της πόλης σχεδόν ξεκληρίστηκε. Μαζί και η οικογένεια του Καρατάσου. Η γυναίκα του Μαρία πιάστηκε αιχμάλωτη, μαζί με τις δύο κόρες τους και τα δύο μικρότερα αγόρια τους, και οδηγήθηκαν στη Θεσσαλονίκη όπου υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια. Το πρώτο αγόρι το αποκεφάλισαν οι Τούρκοι μπροστά στη μητέρα του ενώ το άλλο αγόρι εξισλαμίστηκε βίαια και έγινε αργότερα πασάς της Αιγύπτου με το όνομα «Καρατάς πασάς».
Τη γυναίκα του Καρατάσου, όταν αρνήθηκε να αλλαξοπιστήσει, την έκλεισαν οι Τούρκοι σε ένα σάκο γεμάτο θανατηφόρα φίδια δολοφονώντας τη με αυτό το βάναυσο τρόπο.
Η δράση του στα πεδία των μαχών στη Νότια Ελλάδα
Μετά την καταστροφή της Νάουσας και το χαμό των οικογενειών τους, οι ηρωικοί μαχητές, όσοι γλύτωσαν και επέζησαν, προσπάθησαν να διαφύγουν, χωρισμένοι σε μικρότερες ή μεγαλύτερες ομάδες. Ο πρωτότοκος γιος του Καρατάσου, Γιαννάκης, σκοτώθηκε μαζί με τον Ζαφειράκη.
Ο Τάσος Καρατάσος, μαζί με τον δευτερότοκο γιο του Δημήτριο (Τσάμη) και τον τριτότοκο Κωνσταντίνο (Κωτούλα) είναι οι μόνοι που γλύτωσαν από την οικογένεια τους και κατέφυγαν στην αγωνιζόμενη Νότια Ελλάδα να προσφέρουν τις πολύτιμες υπηρεσίες τους με νέα αγωνιστική διάθεση. Ο γηραιός καπετάνιος εγκαινίασε έμπρακτα την αρχή, την οποία διεκήρυξε μισό αιώνα αργότερα ο Βίκτωρ Ουγκώ: «Υπάρχουν περιστάσεις, κατά τις οποίες οφείλει ο καθένας να καταπνίγει κάθε αίσθημα, εκτός από εκείνο που αφορά στο χρέος του προς την Πατρίδα».
Καθώς κατηφορίζει προς το Μεσολόγγι, ο Καρατάσος με το στράτευμα του συντρίβει τους Τούρκους στο Κομπότι της Άρτας, ενώ στο Μεσολόγγι, κατά την πρώτη του πολιορκία από τον Ομέρ-Βρυώνη, πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες μέχρι να λυθεί η πολιορκία.
Οι πολεμικές περγαμηνές του μεγαλόψυχου Μακεδόνα ήρωα είναι αναρίθμητες. Μετά το Μεσολόγγι, ο Καρατάσος μεταβαίνει στη βόρεια Στερεά και συγκεκριμένα στην Εύβοια όπου μάχεται με τους Μακεδόνες πολεμιστές του και νικάει τους Τούρκους. Από εκεί περνά στην Αλόννησο όπου σημειώνει ξανά πολεμικές επιτυχίες. Συνολικά σε Εύβοια και Αλόννησο νίκησε τους Τούρκους τρεις φορές, παίρνοντας πολύτιμα λάφυρα και εχθρικές σημαίες.
Ο αγώνας στη Μαγνησία: Ο Καρατάσος ηγείται των στρατευμάτων
Στο Τρίκερι, την τελευταία ελεύθερη άκρη του Θεσσαλικού αγώνα, Ο Καρατάσος γίνεται ξανά ηγέτης και τρόμος των Τούρκων. Φόβος και τρόμος ήταν για την περιοχή και ο Αλιό Πασάς, ο οποίος είχε ξεκληρίσει τα χωριά του Πηλίου με το στράτευμα του. Η επαναστατημένη Μαγνησία, παρά τις αρχικές επιτυχίες των επαναστατών, στα μέσα του 1822 μαστίζοντας από καταστροφές και το σκλάβωμα ολόκληρων περιοχών.
Οι Επαναστάτες είχαν ταμπουρωθεί στο Τρίκερι, το οποίο ήταν καλά οχυρωμένο. Ο Καρατάσος ανέλαβε την ηγεσία των στρατευμάτων. Μια νύχτα το στράτευμα του Αναστάσιου Καρατάσου ρίχτηκε ξαφνικά πάνω στο λόφο της Γατζέας, πού είχε στρατοπεδέψει ο πασάς.
Μαζί του και πολλές από αυτές τις ομάδες στρατιωτών που συνέχιζαν τον πόλεμο μακριά από το Τρίκερι. Αρκετοί Τούρκοι σφάχτηκαν κι ο ίδιος ο Αλιό – πασάς τραυματίστηκε βαριά και πέθανε. Αυτή η επιτυχία του Καρατάσου ήταν μία μεγάλη ανάσα για τους πληθυσμούς της
περιοχής. Η χαρά τους όμως δεν κράτησε για πολύ. Η αυγή του 1823 έφερε στην περιοχή τον Κιουταχή, ο οποίος πολιόρκησε το Τρίκερι και μετά από πολλές αποτυχημένες προσπάθειες, ανάγκασε τον Καρατάσο να συνθηκολογήσει, σηματοδοτώντας τη λήξη της Επανάστασης για τη Θεσσαλία. Ωστόσο, όλες οι πηγές αναφέρουν πως ο Κιουταχής δέχτηκε τη συνθηκολόγηση με τους όρους του Καρατάσου.
Ελληνική Επανάσταση: Λησμονημένα διδάγματα του 1821
Από εκεί ο Καρατάσος μετέβη στη Σκιάθο όπου πολέμησε επιδέξια τον Χοσρέφ Πασά και ματαίωσε τα σχέδιά του για την κατάκτηση του νησιού.
Ξανά στη Νότια Ελλάδα
Μετά τη Σκιάθο, ο Μακεδόνας αγωνιστής και οι πολεμιστές του μεταβαίνουν ξανά στη Νότια Ελλάδα. Το 1824 μάχεται γενναία και αποτελεσματικά κατά του τρομερού Ιμπραήμ πασά της Αιγύπτου, ματαιώνοντας τα ολέθρια σχέδιά του για την κατάληψη της Ύδρας. Λίγο αργότερα, έχοντας πάντα δίπλα του τον προσφιλή του γιο Τσάμη, με αξιόμαχο σώμα Μακεδόνων αγωνιστών, οχυρώνεται στον Σχοινόλακκο της Μεσσηνίας και δίνει φονική μάχη με τον τακτικό στρατό του Ιμπραήμ. Εκεί ο Γεροκαρατάσος διατάσσει γενική έφοδο κατά των αντιπάλων, οι οποίοι τρέπονται σε φυγή. Είναι η πρώτη νίκη των Ελλήνων εναντίον του Ιμπραήμ, η οποία αναπτέρωσε το ηθικό των αγωνιστών. Τα λάφυρα από το πεδίο της μάχης και τις σημαίες τους τα στέλνει στο Ναύπλιο, στην τότε προσωρινή Κυβέρνηση της Ελλάδας «σαν πρώτο τρόπαιο της Ελληνικής ανδρείας κατά των Αράβων».
Η Ελλάδα ελεύθερη: Ο Καρατάσος πεθαίνει
Ο Καρατάσος ευτύχησε να δει και να χαρεί ένα μέρος της Πατρίδας ελεύθερο. Όταν έφθασε ο Καποδίστριας σαν Κυβερνήτης, τον διόρισε χιλίαρχο της 7ης χιλιαρχίας. Ο Τάσος Καρατάσος πέθανε στη Ναύπακτο, στις 30 Ιανουαρίου 1830, (σε ηλικία 64 ετών), εκεί όπου αποσύρθηκε να ησυχάσει από την πολυτάραχη και νικηφόρα στρατιωτική του δράση. Οι τελευταίες παραινέσεις προς τον γιο του Τσάμη, ήταν να συνεχίσει τον αγώνα για την λευτεριά της προσφιλούς του Μακεδονίας, μέχρι τέλους. Το οποίο και έκανε.
Η κληρονομιά του Αναστάσιου Καρατάσου: η δράση του Τσάμη Καρατάσου στη Μακεδονία
Μετά την ίδρυση του Ελληνικού κράτους, ο Τσάμης Καρατάσος συνέχισε τις προσπάθειες για την απελευθέρωση της Μακεδονίας, συμμετέχοντας αργότερα στη νέα επανάσταση της Χαλκιδικής, το 1854, της οποίας και ήταν ένας από τους βασικούς υποκινητές της.
Την περίοδο 1844-1853, ο Καρατάσος ταξίδευσε στις Σερβικές κοινότητες της Τεργέστης και των Σκοπίων, με σκοπό να βρει υποστήριξη για την υποκίνηση νέας Επανάστασης στη Μακεδονία.
Ο Καρατάσος ήταν πεπεισμένος ότι μόνο μια Ελληνοσερβική συμφωνία θα μπορούσε να επιταχύνει τη διαδικασία αποχώρησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τα Βαλκάνια. Η Επανάσταση του 1854 στη Μακεδονία, ενώ είχε την υποστήριξη του Όθωνα, απέτυχε δημιουργώντας εντάσεις στις Ελληνοτουρκικές σχέσεις τα προσεχή χρόνια.
Ο Τσάμης δεν πτοήθηκε. Το 1859 άρχισε να δημοσιεύει τις προτάσεις του σε άρθρα εφημερίδας, ενώ προσπαθούσε να προσεγγίσει τους εκπροσώπους των Σερβικών κοινοτήτων στην Ελλάδα, προκειμένου να τον υποστηρίξουν και να τον βοηθήσουν στο σκοπό του. Ο Όθων ήταν θετικός και επικροτούσε αυτές τις επαφές. Έτσι το 1861, μετέβη στο Βελιγράδι για να υπογράψει την πρώτη επίσημη συμφωνία ανάμεσα στις δύο χώρες. Κατά την παραμονή του εκεί όμως πέθανε υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες και τα σχέδια του για κοινή εξέγερση Ελλήνων και Σέρβων ματαιώθηκαν.
Χρειάστηκε περίπου μισός αιώνας για να γίνει το όνειρο του Τάσου Καρατάσου πραγματικότητα. Ο Μακεδονικός αγώνας αρχικά και ο πρώτος Βαλκανικός πόλεμος οδήγησαν την ελευθερία της Μακεδονίας τελικά, το 1912-1913.
Την Κυριακή 23 Ματίου 2014, ο Δήμος Νάουσας προχώρησε στα αποκαλυπτήρια της προτομής του Αναστάσιου Καρατάσιου. Η εκδήλωση έγινε στον ιστορικό χώρο όπου γεννήθηκε ο μεγάλος οπλαρχηγός και βρίσκονται τα ερείπια του οικισμού Διχαλεύρι. Με πρωτοβουλία του Δήμου Νάουσας κατασκευάστηκε το μνημείο με το γλυπτό της προτομής, το οποίο εθελοντικά φιλοτέχνησε ο Ναουσαίος καλλιτέχνης κ. Νίκος Κωνσταντινίδης.
cityportal.gr
