Ο Μαξ Μέρτεν (1911-1976) ήταν υψηλόβαθμος Ναζί , ο οποίος ήρθε στη Θεσσαλονίκη τον Απρίλιο του 1942, ένα χρόνο μετά τη γερμανική εισβολή, μαζί με τον υπασπιστή του Μάισνερ και διέμεινε στην πόλη έως το 1944. Το έργο που ανέλαβε ήταν η δίωξη των Εβραίων της Μακεδονίας. Ήταν ο άνθρωπος που υπέγραψε τη μεταφορά των περίπου 50.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης στο κολαστήριο του Άουσβιτς. Επίσης φέρει την ευθύνη για τις αρπαγές και λεηλασίες των περιουσιών τους, που η συνολική τους αξία ξεπερνούσε τα 125.000.000 χρυσά φράγκα, ποσό τεράστιο για την εποχή εκείνη.. Ένα τμήμα του θησαυρού αυτού στάλθηκε στη Γερμανία και το υπόλοιπο θάφτηκε κάπου στη Βόρεια Ελλάδα, σύμφωνα με διαδόσεις όπως αναφέρει και η ιστοσελίδα "Βιβλίων Γη"
Υπόθεση Μέρτεν: Ο ναζί «Χασάπης της Θεσσαλονίκης» καταδικάζεται για εγκλήματα πολέμου
Τον Μάρτιο του ’44 μετακινήθηκε στη Γιουγκοσλαβία. Με την λήξη του πολέμου και στην διάρκεια μιας δεκαετίας, ο γερμανός αξιωματικός καταζητούνταν για τα εγκλήματά του στην Ελλάδα. Τον Απρίλιο του 1957, όντας υψηλόβαθμο στέλεχος της γερμανικής δικαιοσύνης, ήρθε σαν επισκέπτης για να κάνει μία εμπορική συμφωνία (πληροφορίες λένε ότι ήρθε πίσω για να παραλάβει τον κρυμμένο θησαυρό από τις κλεμμένες περιουσίες των Εβραίων της Θεσσαλονίκης) και παράλληλα να παρουσιαστεί σαν μάρτυρας υπεράσπισης στην δίκη του υπασπιστή και μεταφραστή του, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, Άρτουρ Μάισνερ. Ο Μάισνερ είχε προσφύγει στην ελληνική Δικαιοσύνη επειδή είχε δημευθεί η περιουσία του. Μέσα στην αίθουσα του δικαστηρίου κάποιοι τον αναγνώρισαν και έτσι συνελήφθη. Του απευθύνθηκαν οι κατηγορίες της εκτέλεσης 600 Ελλήνων καθώς και της λεηλασίας ελληνικών και κυρίως εβραϊκών περιουσιών, αξίας άνω του 1,5 εκ. χρυσών λιρών.
Τελικά η δίκη του Μαξ Μέρτεν ξεκίνησε στις 11 Φεβρουαρίου του 1959 στο Ειδικό Στρατοδικείο Εγκλημάτων Πολέμου στην Αθήνα . Ο Μέρτεν προσήλθε στο δικαστήριο γελαστός, και σε ερώτηση των δημοσιογράφων γιατί ήλθε στην Ελλάδα, αφού γνώριζε ότι σε βάρος του εκκρεμούσε ένταλμα σύλληψης από το 1946, απάντησε ότι είχε στην κατοχή του έγγραφο διαβεβαίωσης, ότι ουδεμία κατηγορία είχε διατυπωθεί εις βάρος του στην Ελλάδα.
Υπόθεση Μέρτεν: Ο Ναζί εγκληματίας πολέμου της Θεσσαλονίκης και το διπλωματικό επεισόδιο
Στις 5 Μαρτίου του 1959, ο πρόεδρος ανακοίνωσε την ετυμηγορία της ενοχής του Μαξ Μέρτεν, βάσει της οποίας του επιβλήθηκε ποινή κάθειρξης 25 χρόνων κατά συγχώνευση, για παράνομες φυλακίσεις και εγκλεισμούς σε στρατόπεδα συγκέντρωσης χριστιανών και εβραίων, φόνους και θάνατο από ασιτία Ισραηλιτών, τρομοκράτηση σε βάρος 56.000 Ισραηλιτών, καταστροφή του Εβραϊκού νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης, εκτοπίσεις 40.000 Εβραίων σε γερμανικά στρατόπεδα κ.λπ. Βάσει νέου νόμου, ο Μέρτεν αποφυλακίστηκε στις 5 Νοεμβρίου του 1959 και απελάθηκε στη Γερμανία, για να εκτίσει εκεί την ποινή του. Όμως, τα γερμανικά δικαστήρια τον απάλλαξαν και ο «δήμιος της Θεσσαλονίκης» ή αλλιώς ο «χασάπης της Θεσσαλονίκης» αποδόθηκε λευκός στην κοινωνία.
Ο Μέρτεν απασχόλησε και μετά από τον θάνατό του την Ελλάδα, με τη μεγάλη κινητοποίηση του 2000 για την ανεύρεση του εβραϊκού θησαυρού της Θεσσαλονίκης, που σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες, βρισκόταν στο βυθό στ’ ανοιχτά της Φοινικούντας Μεσσηνίας. Την πληροφορία λέγεται ότι έδωσε σε Έλληνα συγκρατούμενό του, ο ίδιος ο Μέρτεν. Ο θησαυρός αυτός, δεν βρέθηκε ποτέ.
