Όπως αναφέρει το ,Στη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου η Ελλάδα και η Βουλγαρία βρέθηκαν αντιμέτωπες σε διαφορετικά στρατόπεδα· στο τέλος του η Ελλάδα ήταν στο πλευρό των νικητών, και η Θράκη υπό διασυμμαχικό έλεγχο. Στις 6 Σεπτεμβρίου 1919 το Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο αποφάσισε την παραχώρηση ολόκληρης της Θράκης στην Ελλάδα. Την απόφαση ανέλαβε να υλοποιήσει ο Γάλλος στρατηγός Λουί Φρανσέ Ντ’ Εσπρέ –αρχηγός των συμμαχικών δυνάμεων στο Μακεδονικό Μέτωπο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου–, ο οποίος διέταξε τον στρατηγό Σαρλ Σαρπί να εποπτεύσει με τις δυνάμεις του την είσοδο των ελληνικών δυνάμεων στη Θράκη, με πρώτο σταθμό την Ξάνθη.

Ο ελληνικός στρατός με τον στρατηγό Γεώργιο Λεοναρδόπουλο και την 9η Μεραρχία, παρά τις αντίξοες καιρικές συνθήκες, μπήκε θριαμβευτικά στην πόλη της Ξάνθης στις 10:30 το πρωί. Επικεφαλής των στρατευμάτων ήταν ο Ξανθιώτης ανθυπολοχαγός Μηχανικού Γαβριήλ Λαδάς. Ο σημαιοφόρος Εύζωνας Γεώργιος Τσίκος, από τα Πράμαντα Ιωαννίνων, ύψωσε για πρώτη φορά την ελληνική σημαία στο ρολόι της πόλης.

Τον ελληνικό στρατό υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό και οι μουσουλμάνοι της Ξάνθης.

Η Ξάνθη, έπειτα από 544 χρόνια τουρκικού ζυγού και βουλγαρικής κατοχής ήταν πάλι ελεύθερη και ελληνική. Η πλήρης ενσωμάτωσή της –και όλης της Δυτικής Θράκης– στην Ελλάδα επήλθε με τη Συνθήκη των Σεβρών, στις 28 Ιουλίου 1920. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, το 1922, ο πληθυσμός ενισχύθηκε με πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, την Ανατολική Θράκη και την Ανατολική Ρωμυλία (Βόρεια Θράκη).

Σαν σήμερα η τραγωδία του Empire Patrol - Ο δρόμος της προσφυγιάς των Καστελλοριζιών

Τη μεγάλη ημέρα της απελευθέρωσης περιγράφει γλαφυρά ο Ξανθιώτης ιστοριοδίφης Μανώλης Χούμας, ο οποίος με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων, το 2019, δημιούργησε το βίντεο που θα δείτε παρακάτω με εικόνες της εποχής και μουσική του μεγάλου (επίσης Ξανθιώτη) Μάνου Χατζιδάκι.

«Ελευθέρια Ξάνθης, 4 Οκτωβρίου 1919»

Αναδημοσίευση από το manolischoumas.blogspot.  com (απόσπασμα)

Μπούκια,* πρωί Παρασκευής της ιστορικής για την Ξάνθη ημερομηνίας 4 Οκτωβρίου 1919, και η έκτακτη αμαξοστοιχία βρίσκεται ήδη στο σταθμό. Ο στρατηγός Γεώργιος Λεοναρδόπουλος με το επιτελείο του και τον πολιτικό του σύμβουλο Αθανάσιο Χαλκιόπουλο ανέρχεται στο τρένο, μέσα σε φρενιτιώδεις ζητωκραυγές.

Εννιά και τέταρτο φτάνει στο σταθμό Γενήκιοϊ (σημερινό Νεοχώρι) και ακολουθεί το χωριό Γενήκιοϊ (Σταυρούπολη), όπου τον αναμένουν με απερίγραπτη συγκίνηση και ενθουσιασμό χιλιάδες εκδιωχθέντων Ξανθίων, από τους Βούλγαρους κατακτητές. Ο Έλληνας στρατηγός τους υπόσχεται γρήγορο επαναπατρισμό και τους δηλώνει ότι σε λίγη ώρα η πατρίδα τους θα είναι ελεύθερη για να επιστρέψουν σ’ αυτήν. Μετά από ολιγόλεπτη καθυστέρηση το τρένο ξεκινά και το πλήθος με αποθεωτικές εκδηλώσεις αποχαιρετά τον Ελευθερωτή Λεοναρδόπουλο.

Ώρα δέκα και το τρένο φτάνει στο Όκτσιλαρ (Τοξότες). Παρατεταγμένα τμήματα στρατού υπό τον συνταγματάρχη Διαλέτη αποδίδουν τιμές. Ο στρατηγός ευχαριστεί και μέσα σε αποθέωση η αμαξοστοιχία εκκινεί.

Δέκα και πέντε το τρένο περνάει τη συνοριακή γραμμή και η Θράκη ανοίγει την αγκαλιά της, για να υποδεχθεί τον Ελευθερωτή της και να γιορτάσει μαζί του τα Ελευθέριά της μετά από πεντέμισι αιώνες στυγνής σκλαβιάς.

Τον Έλληνα στρατηγό Γεώργιο Λεοναρδόπολο και τη συνοδεία του υποδέχεται ο Διοικητής Δυτικής Θράκης Γάλλος στρατηγός Σαρλ Αντουάν Σαρπύ με το επιτελείο του και τον πολιτικό του σύμβουλο Χαρίσιο Βαμβακά.

Μετά τις αποδιδόμενες τιμές προς τον Έλληνα στρατηγό από τμήμα του Γαλλικού στρατού, οι Ελευθερωτές κατευθύνονται απ’ το σιδηροδρομικό σταθμό προς την πλατεία της Ξάνθης, της στολισμένης με γαλανόλευκες και αγγλογαλλικές σημαίες. Οι επίσημοι παίρνουν θέση στην ανατολική πλευρά της πλατείας, για την παρέλαση της πρώτης φάλαγγας της ελληνικής ΙΧ Μεραρχίας που ακολουθεί.

Τιμώμενα πρόσωπα της στρατιωτικής παρέλασης στη Ξάνθη στις 4 Οκτ 1919 ήταν, ο Αρμοστής-Κυβερνήτης Δυτικής Θράκης Γάλλος στρατηγός Σαρλ Αντουάν Σαρπύ, ο ελευθερωτής Έλληνας στρατηγός και Διοικητής της ΙΧης Μεραρχίας Γεώργιος Λεοναρδόπουλος, ο εκπρόσωπος της Ελληνικής Κυβέρνησης και Πολιτικός Σύμβουλος του Σαρπύ Χαρίσιος Βαμβακάς, ο Πολιτικός Σύμβουλος του Έλληνα στρατηγού Αθανάσιος Χαλκιόπουλος, ο νεοδιορισθείς Δήμαρχος Ξάνθης Ταχήρ εφένδης, ο συνταγματάρχης Αλλιέ κι ο αντισυνταγματάρχης Βικ, τα στρατιωτικά επιτελεία και ίσως η επιτροπή των Ξανθίων επαναπατρισθέντων. […]

Κει πάνω ψηλά, στη συμβολή των δρόμων Σάρδεων και 4ης Οκτωβρίου (πρώην Ροδόπης), είναι παραταγμένα τα ένστολα με το ηρωικό χακί ελληνικά νιάτα, έτοιμα να εισέλθουν παρελαύνοντα στην πόλη με τη σημαία της ελευθερίας.

Μεσημέρι Παρασκευής 4 Οκτωβρίου 1919, με την Ξάνθη να πλέει σ’ ένα πέλαγος ελληνικών σημαιών και με τις καμπάνες των εκκλησιών να ηχούν αναστάσιμα, αρχίζει η στρατιωτική παρέλαση. Η στρατιωτική μπάντα της ΙΧ Μεραρχίας, με διευθυντή τον Παναγόπουλο, προηγείται της φάλαγγας και παιανίζει το θούριο «Μαύρ’ είν’ η νύχτα στα βουνά, στους βράχους πέφτει χιόνι. Μες στ’ άγρια, στα σκοτεινά, στες τραχιές πέτρες στα στενά ο κλέφτης ξεσπαθώνει».

Μετά την παρέλαση οι Ξανθιώτισσες Ελληνοπούλες Κουγιουμτζόγλου, Δημητρακοπούλου, Λεονταρίδου και Αντωνιάδου προσφέρουν ανθοδέσμες στους Ελευθερωτές στρατηγούς και ο πρόεδρος της επιτροπής των Ξανθίων Κωνσταντίνος Καραμπέτσης συγκινημένος προσφωνεί τους Σαρπύ (στα Γαλλικά) και Λεοναρδόπουλο.

Ακολουθεί υποδοχή στο Δημαρχείο-Μπελεντιέ Ξάνθης και δεξίωση στο Συμμαχικό Στρατηγείο (κονάκι Χαμντή μπέη), όπου ο Σαρπύ προσφέρει σαμπάνια στον Λεοναρδόπουλο και το επιτελείο του. Κατά την πρόποση ανταλλάσσονται εγκωμιαστικοί λόγοι μεταξύ των στρατηγών.

Ελληνικό Στρατηγείο ορίστηκε το Μητροπολιτικό μέγαρο – ανεγέρθηκε το 1897 επί ποιμαντορίας Ιωακείμ Σγουρού – όπου κατέλυσε ο στρατηγός Λεοναρδόπουλος με το επιτελείο του. Το απόγευμα της ίδιας μέρας στον ιστό του στρατηγείου αναρτήθηκε η δωρηθείσα –απ’ την επιτροπή επαναπατρισθέντων Ξανθιωτών– ελληνική σημαία, φέρουσα την επιγραφή «Οι εν Δράμα Ξάνθιοι τη ελευθέρα Ξάνθη 4 Οκτωβρίου 1919». […]

* Τα ιστορικά Μπούκια δεν υπάρχουν σήμερα και βρίσκονταν δυτικά του ποταμού Νέστου (Mesto-a βουλγαριστί και Kara Su τουρκιστί) […]. Τα Μπούκια, που τ’ όνομα προέρχεται από τη σλάβικη λέξη Buk (οξιά), ήταν από το 1896 σημαντικός σιδηροδρομικός κόμβος του επιβατικού Express και των εμπορικών αμαξοστοιχιών της γραμμής Κωνσταντινούπολη – Δεδεαγάτς (Αλεξανδρούπολη) – Θεσσαλονίκη και τα βρίσκουμε σημειωμένα σ’ όλους σχεδόν τους χάρτες εκείνης της εποχής.