Οι Ελληνοτουρκικές σχέσεις από το 1974 και μετά, έχουν περάσει σημαντικές περιόδους ακραίας έντασης και κρίσεων, όπως αυτές του 1987, των Ιμίων 1996 , του καλοκαιριού 2020 στην ΝΑ Μεσόγειο που παραλίγο να οδηγήσουν σε ένοπλη σύρραξη των δύο χωρών, καθώς και την μεταναστευτική κρίση στον Έβρο τον Φεβρουάριο 2020.
Η παρατεταμένη κρίση με την Τουρκία από το 2020 έως το καλοκαίρι του 2023
Ωστόσο η μεγαλύτερη σε χρονική διάρκεια, παρατεταμένη κρίση μεταξύ των δύο χωρών, ήταν αυτή που ξεκίνησε στον Έβρο με το μεταναστευτικό, η οποία σταδιακά υποτροπίασε προς το χειρότερο, οδηγώντας μονομερώς από πλευράς Τουρκίας με εντολή Ερντογάν, στην διακοπή οποιασδήποτε επαφής με την Ελλάδα από τον Μάιο του 2022 και μετά , όταν ο Μητσοτάκης κατά τη διάρκεια ομιλίας του στο Κογκρέσο των ΗΠΑ, ζήτησε να μην πουληθούν από τις ΗΠΑ τα 40 F-16BLOCK-70 μαχητικά αεροσκάφη στην Τουρκία, λόγω απειλής της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας μας από τους "γείτονες".
Έκτοτε οι σχέσεις των δύο χωρών έχουν βελτιωθεί, κάτι που ξεκίνησε μετά τους καταστροφικούς σεισμούς στην Τουρκία στις αρχές του έτους, την ανθρωπιστική βοήθεια που προσέφερε η χώρα μας,το δυστύχημα των Τεμπών και τα συλληπητήρια Ερντογάν, γεγονότα που δημιούργησαν το κατάλληλο υπόβαθρο βελτίωσης των μεταξύ τους σχέσεων.
Ακολούθησαν οι νίκες Ερντογάν και Μητσοτάκη στις εκλογές Τουρκίας και Ελλάδας αντίστοιχα και η εδραίωση της κυριαρχίας τους στις χώρες τους, ενώ έγιναν μεταξύ τους συγχαρητήρια τηλεφωνήματα για την εκλογή τους, τα οποία οδήγησαν σταδιακά μετά από σειρά γεγονότων και ενεργειών στην αποκλιμάκωση της έντασης των δύο χωρών.
Κρίσιμα ερωτήματα για τις Ελληνοτουρκικές σχέσεις
Το ερώτημα που κυριαρχεί αναφορικά με τις σχέσεις των δύο χωρών είναι: " Αν όντως Ελλάδα και Τουρκία επιθυμούν την μεταξύ τους προσέγγιση, τα βήματα που θα γίνουν στην κατεύθυνση αυτή και πόσο θα διαρκέσει το καλό κλίμα στις σχέσεις τους;
Σε αυτό το ερώτημα επιχειρεί να δώσει απάντηση σε σχετικό άρθρο του, επισημαίνοντας μεταξύ άλλων, τα παρακάτω κυριότερα σημεία κατά την εκτίμησή μας:
"Κατά τη διάρκεια της τηλεφωνικής συνομιλίας τους, ο Ερντογάν και ο Μητσοτάκης, συνειδητοποιώντας ότι και οι δύο θα παρευρίσκονταν στη σύνοδο του ΝΑΤΟ που είχε προγραμματιστεί να πραγματοποιηθεί στη Λιθουανία τον Ιούλιο, συμφώνησαν να συναντηθούν στο περιθώριο για μια άτυπη συζήτηση.
Αυτή η συζήτηση έγινε δεόντως και αποδείχθηκε εκπληκτικά παραγωγική.
Οι δύο ηγέτες συνέταξαν έναν «οδικό χάρτη» που αποσκοπούσε στην επέκταση της αναπτυσσόμενης προσέγγισης μεταξύ των εθνών τους. Συμφώνησαν ότι οι υπουργοί Εξωτερικών τους θα πραγματοποιήσουν συνομιλίες με στόχο την προώθηση μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης και ότι το Συμβούλιο Συνεργασίας Υψηλού Επιπέδου (HLCC) που είχε ανασταλεί εδώ και καιρό θα αναζωογονηθεί.
Το Συμβούλιο Συνεργασίας Υψηλού Επιπέδου (HLCC) Ελλάδας-Τουρκίας
Το HLCC εγκαινιάστηκε στις 14 Μαΐου 2010, κατά τη διάρκεια επίσκεψης του τότε πρωθυπουργού της Τουρκίας Ερντογάν στην Αθήνα. Ήταν μια προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα φόρουμ όπου οι δύο χώρες, που σχεδόν ήταν συνεχώς σε αντιπαράθεση μεταξύ τους, θα μπορούσαν τουλάχιστον να συζητήσουν τις διαφορές τους. Με την πάροδο των ετών πραγματοποιήθηκαν τέσσερις συνεδριάσεις, η τελευταία τον Μάρτιο του 2016.
Τώρα το Συμβούλιο επρόκειτο να αναζωογονηθεί και, συμφωνήθηκε ότι μέχρι το τέλος του έτους Ελλάδα και Τουρκία θα κάθονταν μαζί γύρω από το τραπέζι στη Θεσσαλονίκη.
Αυτό ήταν το παρασκήνιο της συνάντησης, στις 5 Σεπτεμβρίου, μεταξύ Φιντάν και Γεραπετρίτη. Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου που ακολούθησε, ο Φιντάν ευχαρίστησε την Ελλάδα για τη βοήθειά της μετά τους άνευ προηγουμένου φονικούς σεισμούς που είχαν σκοτώσει περισσότερους από 50.000 ανθρώπους και είπε ότι η Τουρκία ήταν «έτοιμη να βοηθήσει» καθώς η Ελλάδα μάχεται εβδομάδες με φονικές πυρκαγιές.
Αναφερόμενος στην επαναπροσέγγιση Τουρκίας-Ελλάδας που ξεκινούσαν, ο Γεραπετρίτης είπε: «Δεν έχουμε το κεφάλι στα σύννεφα. Γνωρίζουμε ότι τα… πάθη που μεταδίδονται από γενιά σε γενιά δεν σβήνονται με μια κίνηση. Αλλά έχουμε τη διάθεση και τη θέληση να επενδύσουμε στην ειλικρίνεια και την αμοιβαία κατανόηση, ώστε να αναζητήσουμε κοινά σημεία, να σπάσουμε τις παγιωμένες απόψεις και όπου υπάρχουν διαφωνίες, τουλάχιστον να μην οδηγήσουν σε κρίσεις».
Ακολούθησε ο Φιντάν με δηλώσεις στο ίδιο μοτίβο.
«Έχουμε εισέλθει σε μια νέα και θετική εποχή στις σχέσεις μας με την Ελλάδα», είπε. «Είμαστε έτοιμοι να συνεχίσουμε τον διάλογο με τη γειτονική μας Ελλάδα χωρίς προϋποθέσεις και να αναπτύξουμε τις σχέσεις μας σε όλους τους τομείς με βάση κοινά συμφέροντα».
Γιατί η Ελλάδα και η Τουρκία δημιουργούν θετικούς δεσμούς;
Μόλις τρία χρόνια νωρίτερα, τα δύο έθνη βρίσκονταν στο χείλος μιας στρατιωτικής σύγκρουσης για την κυριαρχία σε περιοχές της Μεσογείου και τα σχετικά δικαιώματα για γεώτρηση πετρελαίου στις αμφισβητούμενες ωκεάνιες ζώνες.
Το ελληνικό και το τουρκικό ναυτικό βρισκόταν σε αντιπαράθεση στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο για μεγάλο μέρος του καλοκαιριού του 2020, αφού η Τουρκία έστειλε ένα πλοίο έρευνας για να αναζητήσει πετρέλαιο και φυσικό αέριο σε ύδατα που η Ελλάδα ισχυρίζεται ότι ανήκουν στην δικαιοδοσία της σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.
Η διαμάχη συνεχίστηκε, η οποία επιδεινώθηκε στα μάτια του Ερντογάν από την αναδυόμενη ελληνική, κυπριακή, ισραηλινή και αιγυπτιακή συμμαχία πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο, με την υποστήριξη των ΗΠΑ.
Η σχέση επιδεινώθηκε περαιτέρω όταν τον Μάιο του 2022 ο Μητσοτάκης, για ακύρωση από της ΗΠΑ της πώλησης των F-16 στην Τουρκία. Ο Ερντογάν, έξαλλος με τον Έλληνα πρωθυπουργό, ορκίστηκε να μην του ξαναμιλήσει ποτέ.
Οι κινήσεις του Τούρκου Προέδρου με Ελλάδα και Ισραήλ
Από τότε ο Ερντογάν έχει λάβει μέτρα για να επιδιορθώσει τις σχέσεις τόσο με το Ισραήλ όσο και με την Αίγυπτο, ενώ η θέση της Τουρκίας στην Ουάσιγκτον έχει ενισχυθεί σημαντικά από τη συμφωνία του Τούρκου Προέδρου να επιτρέψει στη Σουηδία να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ.
Ως μέρος αυτής της συμφωνίας, το Κογκρέσο των ΗΠΑ έχει υποσχεθεί στην Τουρκία δεκάδες F-16, με την Ελλάδα να αποκτά επίσης μαχητικά αεροσκάφη πέμπτης γενιάς F-35.
Οι δύο υπουργοί Εξωτερικών Ελλάδας και Τουρκίας, επιβεβαίωσαν ότι οι ηγέτες τους σχεδίαζαν να προωθήσουν την πρωτοβουλία με συνάντηση αργότερα τον Σεπτέμβριο, στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη.
Στη λίστα Ερντογάν βρίσκεται η επιθυμία του να αναβιώσει την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας στην ΕΕ. Μια καλύτερη σχέση με την Ελλάδα θα μπορούσε να βοηθήσει προς αυτήν την κατεύθυνση.
Υψηλά μεταξύ άλλων ανεπίλυτων ζητημάτων είναι η οριοθέτηση των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών των δύο εθνών στη Μεσόγειο, ενώ διέξοδος στον ορίζοντα είναι ακόμη και η πιθανή επανένωση της Κύπρου.
Εν τω μεταξύ, στις 20 Σεπτεμβρίου πραγματοποιήθηκε στο Τουρκικό Σπίτι στη Νέα Υόρκη η πολύ καθυστερημένη συνάντηση μεταξύ του Ερντογάν και του πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου, όταν ήρθαν για πρώτη φορά πρόσωπο με πρόσωπο.
Συζήτησαν περιφερειακά και διεθνή ζητήματα, συμπεριλαμβανομένης της εξομάλυνσης μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας, και αποφάσισαν να συνεχίσουν την προώθηση των διμερών σχέσεων στο εμπόριο, τα οικονομικά θέματα και την ενέργεια.
Η είδηση από τη συνάντηση είναι ότι ο Ερντογάν σχεδιάζει να επισκεφθεί την Ιερουσαλήμ τον Οκτώβριο.
Το 2016 το Ισραήλ, η Κύπρος και η Ελλάδα δημιούργησαν μια στενή σχέση συνεργασίας που εκτείνεται σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένων του εμπορίου, της ενέργειας, της άμυνας, της υψηλής τεχνολογίας και της ασφάλειας.
Ο Νετανιάχου εκμεταλλεύτηκε τη συγκέντρωση παγκόσμιων ηγετών στη Νέα Υόρκη για να συναντηθεί με τους Έλληνες και Κύπριους εταίρους του, ενώ ο Ερντογάν διοργάνωσε συζήτηση και με τον Μητσοτάκη.
Ο Ερντογάν σκοπεύει να πλησιάσει τόσο την Ελλάδα όσο και το Ισραήλ για να διασφαλίσει ότι η Τουρκία δεν θα μειονεκτεί από αυτή την ακμάζουσα συμμαχία ή ίσως να αρπάξει ένα πλεονέκτημα μέσω μιας διμερούς συμφωνίας με τον έναν ή τον άλλον από τους εταίρους.
Φαίνεται ότι αποφάσισε προς το παρόν να ακολουθήσει την περίφημη ρήση του Ουίνστον Τσόρτσιλ "Jaw-Jaw is better than to War-War.” εκφράζοντας την επιθυμία για διάλογο έναντι της καταστροφής των σχέσεων μεταξύ των κρατών με πόλεμο."
Η μελλοντική πορεία των Ελληνοτουρκικών-Το σχέδιο Ερντογάν για Ελλάδα-Ισραήλ-ΝΑ Μεσόγειο
Εκτίμησή μας είναι ότι τον Ερντογάν στην παρούσα φάση τον συμφέρει από κάθε άποψη η προσέγγιση με την Ελλάδα και η ύφεση στις σχέσεις τους.
Μετά τις κατηγορίες κατά του Γερουσιαστή Μενέντεζ στις ΗΠΑ και των επακόλουθων της δικαστικής του περιπέτειας που ξεκινάει,γνωστού πολέμιου της πώλησης των F-16 στην Τουρκία , ο Ερντογάν βλέπει ένα σημαντικό εμπόδιο για την απόκτηση των υπόψιν μαχητικών αεροσκαφών να απομακρύνεται.
Παράλληλα εκκρεμεί από την τουρκική βουλή, την οποιία ελέγχει πλήρως ο Ερντογάν, η ψήφιση αποδοχής της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, την οποία ο Μπάϊντεν έχει διασυνδέσει ανοιχτά με την πώληση των F-16 στην Τουρκία.
Άρα το momentum είναι ιδανικό για τον Τούρκο Πρόεδρο να "πουλήσει" τον διάλογο του με την Ελλάδα και την αποδοχή εισόδου της Σουηδίας στη Συμμαχία για να αποκτήσει τα F-16.
Παράλληλα η Ελληνοτουρκική προσέγγιση εξυπηρετεί τον Ερντογάν για να προσποριστεί χρήματα από την ΕΕ λόγω μεταναστευτικού και να προωθήσει την ενταξιακή πορεία της χώρας του σε αυτήν a la turka.
Ωστόσο η ραγδαία παράδοση οπλικών συστημάτων μέσων και πυρομαχικών από την τουρκική αμυντική βιομηχανία στις Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας της, με την πλειοψηφία αυτών να "φωτογραφίζουν" επιθετική ενέργεια στο Αιγαίο και τη ΝΑ Μεσόγειο, σε συνδυασμό με την άκαμπτη θέση Ερντογάν για δύο κράτη στην Κύπρο και Διεθνή αναγνώριση του ψευδοκράτους, δεν αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας για το μέλλον των Ελληνοτουρκικών σχέσεων σε κρίσιμα θέματα εθνικών συμφερόντων και κυριαρχίας, όπου Ελλάδα και Τουρκία συγκρούονται μετωπικά.
Τέλος ο Ερντογάν επιχειρεί να μπεί σφήνα μεταξύ Ελλάδας και Ισραήλ, επιχειρώντας μέσω βελτιωμένων σχέσεων με τις δύο χώρες να προσποριστεί οφέλη, διασπώντας παράλληλα την συμμαχία Τέλ Αβίβ-Αθήνας.
