Σε μια κίνηση με ισχυρό διπλωματικό βάρος, Παρίσι, Βερολίνο και Λονδίνο ανακοίνωσαν την Κυριακή την επαναφορά των κυρώσεων του ΟΗΕ κατά του Ιράν, ενεργοποιώντας τον μηχανισμό «snapback». Πρόκειται για μια διαδικασία που επιτρέπει την αυτόματη επαναφορά των κυρώσεων από το Συμβούλιο Ασφαλείας, εφόσον το Ιράν δεν τηρεί τις δεσμεύσεις του στο πλαίσιο της συμφωνίας για το πυρηνικό του πρόγραμμα.
Η απόφαση έρχεται λίγες μόλις ημέρες πριν από την 18η Οκτωβρίου, ημερομηνία κατά την οποία οι κυρώσεις που είχαν ανασταλεί το 2015 επρόκειτο να λήξουν οριστικά.
Πώς φτάσαμε ως εδώ
Η συμφωνία του 2015 είχε ως στόχο την άρση των διεθνών κυρώσεων με αντάλλαγμα αυστηρούς περιορισμούς και συνεχή επιτήρηση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. Όμως, σύμφωνα με Ευρωπαίους διπλωμάτες, η Τεχεράνη παραβίασε σχεδόν όλες τις δεσμεύσεις της.
Ήδη από τον Αύγουστο, οι ευρωπαϊκές χώρες είχαν προειδοποιήσει τα Ηνωμένα Έθνη ότι θα κινηθούν προς την ενεργοποίηση του «snapback», δίνοντας διορία ενός μήνα στο Ιράν να συμμορφωθεί.
Παρά τις επανειλημμένες επαφές με τον Ιρανό υπουργό Εξωτερικών, Αμπάς Αραγτσί, δεν υπήρξε ουσιαστική πρόοδος. Η Τεχεράνη δεν προσκόμισε επαρκή στοιχεία συμμόρφωσης με τις επιθεωρήσεις του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (IAEA), ούτε απαντήσεις για τα 400 κιλά εμπλουτισμένου ουρανίου που διατηρεί.
Ακόμα και οι συμφωνίες Ιράν–IAEA για επανέναρξη των επιθεωρήσεων χαρακτηρίστηκαν από Ευρωπαίους αξιωματούχους ως «πολύ ασαφείς» και ανεπαρκείς.
Η αντίδραση της Τεχεράνης
Η απάντηση του Ιράν ήταν άμεση και έντονη. Η Τεχεράνη ανακάλεσε τους πρέσβεις της από τις τρεις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, ενώ ο Αραγτσί απέστειλε επιστολή στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, κάνοντας λόγο για «κατάφωρη κατάχρηση διαδικασίας».
Ο Ιρανός πρόεδρος Μασούντ Πεζεσκιάν προσπάθησε να δώσει έναν πιο φιλοσοφικό τόνο, δηλώνοντας πως «οι κυρώσεις μπλοκάρουν δρόμους, αλλά οι ιδέες ανοίγουν νέους», και διαβεβαίωσε ότι το Ιράν δεν σκοπεύει να εγκαταλείψει τη Συνθήκη Μη Διάδοσης των Πυρηνικών (NPT).
Ωστόσο, προηγούμενες δηλώσεις Ιρανών αξιωματούχων είχαν αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο αποχώρησης από τη NPT, κάτι που θα τερμάτιζε κάθε διεθνή έλεγχο στο πυρηνικό τους πρόγραμμα.
Τι σημαίνουν οι κυρώσεις στην πράξη
Με την ενεργοποίηση του «snapback», επανέρχονται οι κυρώσεις που είχαν επιβληθεί την περίοδο 2006–2010. Αυτές περιλαμβάνουν:
- Εμπάργκο όπλων
- Απαγόρευση πρόσβασης σε τεχνολογία πυραυλικών συστημάτων
- Περιορισμούς στους τομείς ενέργειας και χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών
Αν και η απόφαση δεν δεσμεύει Ρωσία και Κίνα, συμμάχους του Ιράν, φέρνει την Ευρωπαϊκή Ένωση πιο κοντά στη σκληρή γραμμή των ΗΠΑ, οι οποίες έχουν αποσυρθεί από τη συμφωνία από το 2018 και εφαρμόζουν καθεστώς «μέγιστης πίεσης» με εκτεταμένες κυρώσεις.
Το αβέβαιο μέλλον του πυρηνικού προγράμματος
Η κατάσταση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν παραμένει θολή, ειδικά μετά τις ισραηλινές και αμερικανικές επιθέσεις τον Ιούνιο σε κρίσιμες εγκαταστάσεις, όπως το Φορντό και το Ισφαχάν.
Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ έκανε λόγο για «καταστροφή» των υποδομών, ενώ άλλες εκτιμήσεις αναφέρουν καθυστέρηση τουλάχιστον δύο ετών στην εξέλιξη του προγράμματος.
Ο Αραγτσί αποκάλυψε ότι μέρος του εμπλουτισμένου ουρανίου βρίσκεται «θαμμένο κάτω από τα ερείπια», ενώ οι διεθνείς επιθεωρητές δεν έχουν καταφέρει να επισκεφθούν τις εγκαταστάσεις από τον Ιούνιο.
Η επαναφορά των κυρώσεων αναζωπυρώνει την ένταση στη Μέση Ανατολή, επιβαρύνει το ήδη εύθραυστο διπλωματικό κλίμα και ανοίγει τον δρόμο για νέες συγκρούσεις γύρω από τον έλεγχο του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος.
