Σε μια στρατηγική κίνηση για την ενίσχυση της διεθνούς χρήσης του ευρώ προχωρά η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), επιδιώκοντας να κεφαλαιοποιήσει τη συγκυρία της μειωμένης εμπιστοσύνης στην πολιτική και χρηματοπιστωτική ηγεσία των ΗΠΑ. Στόχος είναι η μετατροπή αυτής της αβεβαιότητας σε συγκριτικό πλεονέκτημα για την Ευρώπη.
Σύμφωνα με πληροφορίες που επικαλείται το POLITICO από αξιωματούχους της κεντρικής τράπεζας, εργαλεία που παραδοσιακά χρησιμοποιούνταν για τη διαχείριση κρίσεων —συγκεκριμένα οι γραμμές ρευστότητας προς άλλες κεντρικές τράπεζες— επαναπροσδιορίζονται πλέον ως μέσα προώθησης των πολιτικών στόχων της Ευρώπης.
Οι Στόχοι του Σχεδίου και ο Ρόλος των ΗΠΑ
Ο σχεδιασμός της Φρανκφούρτης εξυπηρετεί διττό σκοπό:
Να απορροφήσει τυχόν κλυδωνισμούς στο παγκόσμιο σύστημα, σε περίπτωση που οι ΗΠΑ αποφασίσουν αιφνιδιαστικά να αποσύρουν τη στήριξή τους μέσω του δολαρίου ή να θέσουν επαχθείς όρους.
Να στηρίξει ενεργά το ευρωπαϊκό εξωτερικό εμπόριο και να διεκδικήσει οφέλη που ιστορικά απολάμβαναν οι ΗΠΑ λόγω του ελέγχου του παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος.
Όπως επισημαίνει ο Φρανσέσκο Παπάδια, πρώην στέλεχος της ΕΚΤ και συνεργάτης του ινστιτούτου Bruegel, η κίνηση αυτή είναι λογική και καταδεικνύει την αυξανόμενη προθυμία των ευρωπαϊκών αρχών να δουν το ευρώ να χρησιμοποιείται ευρύτερα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η «Αρχιτεκτονική» της Ρευστότητας: Swaps και Repos
Για τον δανεισμό μεταξύ κεντρικών τραπεζών υπάρχουν δύο βασικοί μηχανισμοί:
Οι γραμμές ανταλλαγής (swaps), όπου γίνεται ανταλλαγή νομισμάτων. Η ΕΚΤ διατηρεί τέτοιες μόνιμες και απεριόριστες γραμμές με μεγάλες τράπεζες (Fed, Τράπεζα της Αγγλίας, Ελβετίας, Ιαπωνίας, Καναδά), καθώς και περιορισμένες συμφωνίες με Δανία, Σουηδία και Κίνα.
Οι γραμμές επαναγοράς (repos), όπου παρέχονται κεφάλαια έναντι εξασφαλίσεων.
Για τις υπόλοιπες χώρες, η πρόσβαση σε ρευστότητα ευρώ γίνεται μέσω του μηχανισμού EUREP. Μέσω αυτού, κεντρικές τράπεζες εκτός Ευρωζώνης (όπως της Ρουμανίας, της Αλβανίας και άλλων χωρών των Βαλκανίων) μπορούν να δανειστούν περιορισμένα ποσά έναντι εγγυήσεων. Ωστόσο, οι γραμμές αυτές παραμένουν αχρησιμοποίητες από τις 2 Ιανουαρίου 2024, ενώ ακόμη και στην πανδημία η χρήση τους ήταν περιορισμένη.
Η Σημασία για την Πραγματική Οικονομία
Παρά τη χαμηλή χρήση, η ύπαρξη αυτών των γραμμών λειτουργεί ως ασπίδα ασφαλείας, αποτρέποντας αυτοεκπληρούμενους φόβους για χρηματοπιστωτική αστάθεια. Στην πραγματική οικονομία, η διαθεσιμότητα ρευστότητας είναι κρίσιμη: μια επιχείρηση σε γειτονική χώρα (π.χ. Ρουμανία) εξαρτάται από την πρόσβαση της τράπεζάς της σε ευρώ για να πληρώσει προμηθευτές στη Γερμανία, διασφαλίζοντας έτσι την ομαλή παραγωγή.
Προτάσεις για Αναβάθμιση του Μηχανισμού
Αξιωματούχοι της ΕΚΤ τονίζουν ότι η γνώση πως οι ξένες τράπεζες έχουν πρόσβαση σε ρευστότητα ενθαρρύνει τη χρήση του ευρώ. Για να γίνει το σύστημα πιο ελκυστικό, προτείνονται αλλαγές ώστε οι γραμμές (ειδικά το EUREP) να γίνουν πιο ευέλικτες, απλές και εύκολες στην ενεργοποίηση.
Οι σκέψεις περιλαμβάνουν την επέκταση σε περισσότερες χώρες, τη μείωση του κόστους και την αύξηση των διαθέσιμων όγκων. Το σημαντικότερο, ωστόσο, είναι η πρόταση για μετατροπή του EUREP σε μόνιμη διευκόλυνση, κίνηση που θα εξάλειφε κάθε αμφιβολία για τη διαθεσιμότητα του ευρώ σε περιόδους κρίσης.
Το «Κινεζικό Μοντέλο» και οι Εσωτερικές Διαφωνίες
Το ζήτημα της διεθνούς επιρροής του ευρώ δεν είναι απλώς μια τεχνοκρατική άσκηση, αλλά αγγίζει τον πυρήνα της παγκόσμιας οικονομικής στρατηγικής. Ο διοικητής της Τράπεζας της Γαλλίας, Φρανσουά Βιλερουά ντε Γκαλό, πρότεινε πρόσφατα ότι η Ευρώπη θα μπορούσε να διδαχθεί από την τακτική του Πεκίνου. Όπως τόνισε, το Ευρωσύστημα «μπορεί να καταστήσει την τιμολόγηση σε ευρώ πιο ελκυστική» επεκτείνοντας τις γραμμές ρευστότητας.
Η σύγκριση είναι αποκαλυπτική: Η Κίνα έχει ήδη ενεργοποιήσει περίπου 40 γραμμές ανταλλαγής (swaps) παγκοσμίως, στηρίζοντας επιθετικά το εμπόριό της, ειδικά με αναπτυσσόμενες οικονομίες. Στον αντίποδα, η ΕΚΤ παραμένει ένα ιστορικά επιφυλακτικό όργανο που, σύμφωνα με τον Φρανσέσκο Παπάδια, «δεν προωθεί το ευρώ στον ίδιο βαθμό που η Κίνα προωθεί το Ρενμίνμπι».
Ωστόσο, στο εσωτερικό της ΕΚΤ δεν υπάρχει ομοφωνία για το βηματισμό. Ενώ αναγνωρίζεται η ανάγκη για ευρύτερη διαθεσιμότητα ρευστότητας, το Διοικητικό Συμβούλιο δεν έχει εισέλθει σε λεπτομερή συζήτηση. Ο Μάρτιν Κόχερ, διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Αυστρίας, δήλωσε χαρακτηριστικά ότι δεν έχει γίνει «καμία βαθύτερη συζήτηση», εκφράζοντας την άποψη ότι δεν πρέπει να δημιουργηθούν τεχνητά κίνητρα ή ζήτηση, αλλά το σύστημα να είναι απλώς «προετοιμασμένο» να ανταποκριθεί αν η ζήτηση προκύψει φυσικά.
Παρόλα αυτά, αναγνωρίζεται ότι οι ασταθείς πολιτικές των ΗΠΑ ενδέχεται να αναγκάσουν το ευρώ να αναλάβει εκ των πραγμάτων ισχυρότερο ρόλο. Ήδη, κεντρικές τράπεζες διεθνώς εξετάζουν τη συγκέντρωση αποθεματικών ως εναλλακτική λύση απέναντι στην εξάρτηση από τη Fed.
Οι Κίνδυνοι των Swaps και το «Μάθημα» της Αργεντινής
Η διστακτικότητα της Φρανκφούρτης δεν είναι αδικαιολόγητη, καθώς οι γραμμές ανταλλαγής ενέχουν σοβαρούς κινδύνους. Ο βασικότερος φόβος είναι ότι μια αντισυμβαλλόμενη χώρα θα αντλήσει ρευστότητα αλλά δεν θα είναι σε θέση να επιστρέψει τα ευρώ, αφήνοντας την ΕΚΤ με ένα ξένο νόμισμα αμφίβολης αξίας.
Οικονομολόγοι επισημαίνουν ως παράδειγμα προς αποφυγή την περίπτωση των ΗΠΑ και της Αργεντινής. Η γραμμή ανταλλαγής 20 δισ. δολαρίων θεωρείται από αναλυτές όπως ο Μπραντ Σέτσερ ως πιθανή παγίδα: Οι ΗΠΑ περιμένουν αποπληρωμή σε δολάρια, καθώς «δεν θέλουν πραγματικά το νόμισμα της Αργεντινής», και μια πιθανή αθέτηση πληρωμής θα άφηνε το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών με σωρούς από υποτιμημένα πέσος.
Λόγω αυτού του κινδύνου, αξιωματούχοι της ΕΚΤ προτιμούν την εστίαση στη μεταρρύθμιση των γραμμών επαναγοράς (EUREP), οι οποίες θεωρούνται ασφαλέστερες καθώς βασίζονται σε εξασφαλίσεις (collateral).
Το Δομικό Πρόβλημα: Η Έλλειψη «Ασφαλούς Ενεργητικού»
Η στρατηγική στροφή στο EUREP προσκρούει σε ένα θεμελιώδες πρόβλημα της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής: την έλλειψη επαρκών ασφαλών περιουσιακών στοιχείων σε ευρώ που να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εγγύηση. Σε αντίθεση με τη Fed, η οποία έχει ως εταίρο το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών και μια τεράστια αγορά ομολόγων, η Ευρώπη δεν έχει καταφέρει να δημιουργήσει ένα κοινό χρεωστικό μέσο (safe asset). Αυτό θέτει ένα «φυσικό όριο» στην επέκταση των γραμμών ρευστότητας.
Ο Τζιανλούκα Μπενίνιο, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Λωζάνης, προειδοποιεί ότι η εστίαση αποκλειστικά στη ρευστότητα είναι σαν να «βάζουμε το κάρο μπροστά από το άλογο». Η μειωμένη γεωπολιτική σημασία της Ευρώπης σημαίνει ότι η ζήτηση για ευρώ δεν θα αυξηθεί μαγικά μόνο μέσω τεχνικών εργαλείων.
Οι γραμμές ρευστότητας είναι εργαλεία που προωθούν την ισχύ αν αυτή ήδη υπάρχει, αλλά δεν μπορούν να τη δημιουργήσουν από το μηδέν. Για να πετύχει το εγείρημα, η Ευρώπη χρειάζεται πρώτα ένα σαφές πολιτικό όραμα, την ολοκλήρωση της Ένωσης Κεφαλαιαγορών και τη δημιουργία κοινού ασφαλούς περιουσιακού στοιχείου — ζητήματα που απαιτούν πολιτικές, και όχι τραπεζικές, λύσεις.
