Το 2003 το δυτικό Μπέλφαστ συγκλονίστηκε από την είδηση που ήθελε τον Φρέντι Σκαπατίσι να είναι ο πλέον υψηλόβαθμος πράκτορας των Βρετανών στις τάξεις του Ιρλανδικού Δημοκρατικού Στρατού.

Οι αποκαλύψεις για τον «αρουραίο» με το κωδικό όνομα «Stakeknife» προκάλεσαν αμηχανία και ντροπή στο ιρλανδικό κίνημα αλλά και τον ίδιο τον Τζέρι Άνταμς, πρόεδρο του πολιτικού βραχίονα του ΙΡΑ, Σιν Φέιν, αλλά και προσωπικό φίλο του Σκαπατίσι.

Ο φερόμενος ως πράκτορας των Βρετανών μέσα στις τάξεις της παραστρατιωτικής ιρλανδικής οργάνωσης αρνήθηκε τις κατηγορίες και βγήκε σε τηλεόραση και εφημερίδες για να απαλλαγεί από τη ρετσινιά. Καλού κακού βέβαια διέφυγε νύχτα από τη Βόρεια Ιρλανδία.

Ακόμα πιο τραγικό για τον ΙΡΑ ήταν το γεγονός πως ο γιος των ιταλών μεταναστών είχε διαγράψει μια λαμπρή καριέρα στον Ιρλανδικό Δημοκρατικό Στρατό και ήταν μάλιστα επικεφαλής της Ομάδας Εσωτερικής Ασφαλείας του ΙΡΑ, του παραρτήματος που ασχολούνταν δηλαδή με το ξετρύπωμα των τόσων και τόσων βρετανών πρακτόρων στις τάξεις των ιρλανδών μαχητών!

Ο Σκαπατίσι δεν ήταν καθόλου μικρό κεφάλαιο για τον ΙΡΑ, ίσα ίσα. Έχοντας περάσει το 1971 από τη διαβόητη φυλακή της Βόρειας Ιρλανδίας που στέγαζε τους μαχητές του ΙΡΑ (Βασιλικές Φυλακές του Λονγκ Κες), όπου και συνδέθηκε με βαθιά φιλία με τον Τζέρι Άνταμς, ανήλθε γρήγορα τα σκαλιά της επαναστατικής ιεραρχίας και ξεπήδησε τελικά ως ιεροεξεταστής του ΙΡΑ, ανακρίνοντας τα μέλη και ξετρυπώνοντας τους πιθανούς πληροφοριοδότες.

Το σημείο καμπής φαίνεται να ήρθε το 1978, όταν ξυλοκοπήθηκε βιαίως από τον τοπικό αρχηγό του παραρτήματος του Μπέλφαστ και, διψασμένος πια για εκδίκηση, αποφάσισε να γίνει χαφιές του βρετανικού στρατού. Ή έτσι θέλει τουλάχιστον η πλευρά του «εχθρού». Στη δεκαετία του 1990 είχε μιλήσει μάλιστα σε βρετανικό ειδησεογραφικό δίκτυο αποκαλύπτοντας τη μυστική του δράση, η ηχογραφημένη συνέντευξη δόθηκε ωστόσο στη δημοσιότητα μόνο όταν ξεσκεπάστηκε το θέμα το 2003.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 η δράση του κόπασε εξάλλου, παραθέτοντας λόγους υγείας της συζύγου του. Άλλες πηγές θέλουν πάντως την παλιά του Ομάδα Εσωτερικής Ασφαλείας να τον περνά από κόσκινο και να τον αποστρατεύει άρον άρον. Οι βρετανικές αρχές πιστεύουν πως ο πράκτορας «Stakeknife» σκότωσε προσωπικά ή διέταξε τον φόνο περισσότερων από 40 ανθρώπων, με τις 24 από αυτές τις δολοφονίες να ερευνούνται πια δικαστικά.

Ακόμα και για τους συνοδοιπόρους του όμως στον ΙΡΑ, ο Αλφρέντο «Φρέντι» (ή «Σκαπ») Σκαπατίσι είχε μια μαύρη φήμη ως αδίστακτος ψυχοπαθής. Άλλοι πάλι πιστεύουν πως η όλη ιστορία είναι άλλη μια βρετανική μηχανορραφία που καμιά σχέση δεν έχει με την πραγματικότητα…

Πρώτα χρόνια

Ο Αλφρέντο «Φρέντι» Σκαπατίσι γεννιέται το 1946 σε γειτονιά του Μπέλφαστ ως γιος του Ντανιέλ Σκαπατίσι, ιταλού μετανάστη που είχε αφιχθεί στη Βόρεια Ιρλανδία στη δεκαετία του 1920. Ο πιτσιρικάς αποδείχτηκε μεγάλο ταλέντο στη στρογγυλή θεά και το 1962, σε ηλικία 16 ετών, ήταν να υπογράψει συμβόλαιο με τη Νότιγχαμ Φόρεστ.

Ο πατέρας του δεν ήθελε όμως να ακούσει με τίποτα για μια τέτοια προοπτική, κι έτσι ο έφηβος έπιασε δουλειά ως χτίστης. Ταραγμένο νιάτο, μπλέκεται στις ταραχές που δονούν τους δρόμους του Μπέλφαστ και το 1970 συλλαμβάνεται, αφήνεται όμως ελεύθερος λόγω του λευκού ποινικού του μητρώου.

Την επόμενη ωστόσο χρονιά ο 25χρονος νεαρός δεν θα σταθεί τόσο τυχερός. Το νέο συναπάντημά του με τον νόμο στις οδομαχίες θα τον φέρει πίσω από τα κάγκελα της φυλακής, χωρίς μάλιστα δίκη.

Οι φυλακές του Λονγκ Κες έμελλε να είναι μεγάλο επαναστατικό σχολείο για τον ίδιο, καθώς στα διπλανά κελιά φιλοξενούνταν προβεβλημένα στελέχη του ιρλανδικού εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος, όπως ο Τζέρι Άνταμς και ο Άλεξ Μάσκεϊ. Όταν αποφυλακίστηκε το 1974, ήταν μέχρι τότε πλήρες μέλος του Προσωρινού ΙΡΑ (Πρόβος), τα μέλη του οποίου είχαν ταχθεί υπέρ της τρομοκρατίας, σε πλήρη αντίθεση δηλαδή με την Επίσημη Πτέρυγα που επιδίωκε ειρηνική επίλυση του αιτήματος της ανεξαρτησίας…

Ο ταγμένος μαχητής του ΙΡΑ

Μέσα σε λίγα χρόνια, ο Σκαπατίσι θα ανέλθει στην κεφαλή του τοπικού παραρτήματος της Ομάδας Εσωτερικής Ασφαλείας του ΙΡΑ. Το κλιμάκιό του ήταν επιφορτισμένο με το ξετρύπωμα των χαφιέδων και των βρετανών πρακτόρων που είχαν παρεισφρήσει στο παραστρατιωτικό τάγμα. Κάθε διαρροή ή κάρφωμα το χειριζόταν ο Σκαπατίσι, ο οποίος ερευνούσε τους υπόπτους, έκανε τις ανακρίσεις, ενημέρωνε τα εμπλεκόμενα μέρη και περνούσε από ξεσκόνισμα τους νέους εθελοντές.

Ήταν άνθρωπος για όλες τις βρόμικες δουλειές και η νευραλγική του θέση τον έφερνε σε επαφή με όλους τους ηγέτες. Η ομάδα του έμεινε τελικά γνωστή ως «Nutting Squad» από τον χαρακτηριστικό της τρόπο να φυτεύει δυο σφαίρες στο κούτελο των συνωμοτών. Ως ο ισχυρός της άντρας, πολλές δολοφονίες και τρομοκρατικές ενέργειες αντιποίνων έφεραν τη σφραγίδα του Σκαπατίσι.

Όταν ξέσπασε το σκάνδαλο το 2003, ο ίδιος ισχυρίστηκε δημοσίως ότι η εμπλοκή του με τον ΙΡΑ είχε τελειώσει το 1990, εξαιτίας της ασθένειας της συζύγου του. Την ίδια ώρα, αρνήθηκε κάθε σχέση με τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες ή τον στρατό της. Υπήρχαν ωστόσο πολλά ερωτήματα που έψαχναν απαντήσεις…

Πράκτορας των Βρετανών;

Η πρώτη επαφή του Σκαπατίσι με τη βρετανική κατασκοπεία φέρεται να λαμβάνει χώρα το 1978, δύο χρόνια πριν από την ίδρυση της διαβόητης βρετανικής παραστρατιωτικής οργάνωσης Force Research Unit (FRU). Ο σύνδεσμός του εκείνη την εποχή εμφανίζεται να είναι η Βασιλική Χωροφυλακή του Όλστερ, η αστυνομική αρχή της Βόρειας Ιρλανδίας δηλαδή, το Ειδικό Τμήμα της οποίας λειτουργούσε ως πρακτόρικος σταθμός των μυστικών υπηρεσιών του Στρατού.

Πρώην κατάσκοπος της Force Research Unit που μετατράπηκε σε «παπαγαλάκι» της υπηρεσίας επιβεβαίωσε στο βιβλίο του για τον «Stakeknife» το 2004 πως ο Σκαπατίσι μετατράπηκε σε πληροφοριοδότη των Βρετανών μέσω της FRU. Ο πρώην πράκτορας αποκάλυψε πως η δράση του Σκαπατίσι ως φερέφωνο των Βρετανών έγινε αντιληπτή από τον ίδιο το 1982, όταν ο Ιταλο-Ιρλανδός συνελήφθη για οδήγηση υπό την επήρεια μέθης.

Ο ίδιος λέει επίσης πως για τους Βρετανούς ο Σκαπατίσι ήταν το «άγιο δισκοπότηρο», το καλύτερο μάτι και αυτί τους στον ΙΡΑ. Οι κατηγορίες που διατυπώνει μάλιστα για την εμπλοκή του Σκαπατίσι στη βρετανική αντικατασκοπεία μεταξύ 1980-1990 έχουν ελέγξιμες συνέπειες.

Οι Βρετανοί, από την πλευρά τους, δημοσιοποίησαν μια σειρά από επιχειρήσεις του ΙΡΑ τις οποίες τους γνωστοποίησε ο «Stakeknife». Το 1981, για παράδειγμα, ο ΙΡΑ απαγάγει έναν ιρλανδό μεγιστάνα του κλάδου των σουπερμάρκετ . Ο Σκαπατίσι αποκάλυψε στους Βρετανούς τα ονόματα των δραστών. Όπως τους σφύριξε και επόμενη απόπειρα απαγωγής ενός καναδού κροίσου στο Μπέλφαστ, αλλά και πολλά ακόμα γεγονότα-σταθμούς της δράσης του Ιρλανδικού Δημοκρατικού Στρατού.

Ο πρώην πράκτορας του βιβλίου «Stakeknife» λέει μάλιστα πως οι Βρετανοί ισχυροποίησαν τη θέση του Σκαπατίσι στον ΙΡΑ, ξεκάνοντας όποιον γνώριζε πολλά ή απειλούσε τον πολύτιμο πράκτορά τους.

Σε άλλο ένα βιβλίο («Killing Rage»), αυτή τη φορά από πρώην Πρόβο που μετατράπηκε σε φαρμακερό πολέμιο του Προσωρινού ΙΡΑ πριν οι παλιοί του σύντροφοι τον εκτελέσουν παραδειγματικά το 1999, ο συγγραφέας Κόλινς μάς λέει πως είχε μετακινηθεί κάποια στιγμή στην Ομάδα Εσωτερικής Ασφαλείας του ΙΡΑ, όπου προΐστατο ο Σκαπατίσι.

Αυτός σκιαγράφησε έναν σχεδόν παρανοΐκό Σκαπατίσι που λάτρευε να σκοτώνει προδότες και χαφιέδες με τρόπο που προκαλεί ρίγη ανατριχίλας. «Ήταν ο μπαμπούλας του ΙΡΑ: δικαστής, ένορκος και εκτελεστής μαζί. Δεν έπρεπε να πηγαίνει καν στις συναντήσεις των αξιωματούχων. Δεν έπαιρνε μέρος στην πολιτική ή τις συζητήσεις. Όταν όμως κάτι πήγαινε στραβά, όλοι απευθύνονταν στον Φρέντι Σκαπατίσι».

Έλα όμως που ο άνθρωπος που εμπιστεύονταν με τα μάτια κλειστά οι μαχητές και η ηγεσία του ΙΡΑ ήταν πιθανότατα ο πολυτιμότερος συνεργάτης των Βρετανών για 25 ολόκληρα χρόνια. Οι αγγλικές αρχές ισχυρίστηκαν μάλιστα πως τον πλήρωναν πλουσιοπάροχα για τις υπηρεσίες του, κάπου 80.000 λίρες τον χρόνο! Αν είναι αλήθεια, η βρετανική κυβέρνηση πλήρωνε ένα κάρο λεφτά σε έναν φονιά βρετανών στρατιωτών, αστυνομικών και πολιτών.

Ήταν όμως τόσο βρόμικος ο πόλεμος της Βόρειας Ιρλανδίας και για τα δύο εμπλεκόμενα μέρη που ό,τι κι αν ακούσεις πια μπορεί κάλλιστα να είναι αληθές. Βρετανικές εφημερίδες που επικαλέστηκαν υψηλόβαθμες πηγές του ΙΡΑ κατέληξαν πως μια τέτοια ανίερη δοσοληψία μεταξύ αξιωματούχου του ΙΡΑ και βρετανικών μυστικών υπηρεσιών ούτε καινούρια ιστορία είναι ούτε σπάνιο φαινόμενο. Υπό το φως μάλιστα των αποκαλύψεων, μια σειρά από περιστατικά με μυστηριώδεις δολοφονίες μελών του ΙΡΑ φωτίζονται διαφορετικά και βγάζουν πλέον νόημα.

«Οι Βρετανοί έπαιζαν βασικά τον Θεό», είπε σε μεγάλη βρετανική εφημερίδα τοπικός αρχηγός του Προσωρινού ΙΡΑ, «αποφασίζοντας ποιον θα σκότωνε ο Σκαπ και ποιος θα σκοτωνόταν για να σωθεί εκείνος. Αν έπρεπε κάποιος άντρας του ΙΡΑ να βγει από τη μέση ή αν ένας βρετανός πράκτορας είχε περάσει την ημερομηνία λήξης του, ο Σκαπ έκανε τη βρόμικη δουλειά».

Πηγές του βρετανικού στρατού θέλουν μάλιστα τον Σκαπατίσι να σώζει εκατοντάδες ζωές αθώων πολιτών αποτρέποντας πολλές θηριωδίες του ΙΡΑ στα 25 αυτά χρόνια της δράσης του. Ο στρατός αποκάλυψε, με τη σειρά του, πως ήταν και πάλι αυτός που έδωσε τις πληροφορίες που θα οδηγούσαν στη δολοφονική ενέδρα της SAS στο Γιβραλτάρ κατά τριών εκτελεστών του ΙΡΑ το 1988.

Αλλά και δυο χρόνια αργότερα, εκείνος οδήγησε τις μυστικές υπηρεσίες της Βρετανίας σε κρησφύγετο του ΙΡΑ στο δυτικό Μπέλφαστ, όπου έπιασαν στα πράσα μια σειρά από τοπικούς αρχηγούς. Φαίνεται πως η αρχή του τέλους του «τυφλοπόντικα» του ΙΡΑ σκιαγραφήθηκε όταν ο σερ Τζον Στίβενς, διοικητής της Μητροπολιτικής Αστυνομίας που διαχειριζόταν τις υποθέσεις τρομοκρατίας για περισσότερο από 14 χρόνια, αποκάλυψε την ύπαρξη του ιρλανδού χαφιέ.

Ο Στίβενς τον ανέκρινε τελικά το 2004 και έβγαλε, όπως λένε, λαβράκι όχι μόνο για τον Σκαπατίσι αλλά και τους βρετανικούς συνδέσμους του, που έπαιζαν το παιχνίδι του για να αποκτούν πληροφορίες. Σύμφωνα με βρετανικά δημοσιεύματα, ήταν η Μητροπολιτική Αστυνομία αυτή που τον φυγάδευσε από το Μπέλφαστ λίγες στιγμές προτού οι ρεπόρτερ κατακλύσουν την οικία του.

Όσο για το κομπόδεμα που θέλουν οι σχετικές πηγές να έχει μαζέψει όλα αυτά τα χρόνια από τη βρετανική κυβέρνηση, είναι κατατεθειμένο σε τράπεζα του Γιβραλτάρ. Κάθε απόπειρα να διαχειριστεί τον τραπεζικό του λογαριασμό, ισχυρίζονται χαιρέκακα οι βρετανικές αρχές, θα τραβήξει αναγκαστικά την προσοχή των πρώην συντρόφων του στον ΙΡΑ.

Ο σερ Στίβενς είπε πάντως πως τα χρήματα δεν ήταν ποτέ το βασικό κίνητρο της προδοσίας του Σκαπατίσι: «Ξεκίνησε αναζητώντας εκδίκηση και μπλέχτηκε τελικά σε ένα παιχνίδι που δεν μπορούσε να ελέγξει. Είναι ένας μοχθηρός μπάσταρδος που εθίστηκε σε όλη αυτή την αδρεναλίνη. Και ποιος ξέρει πια αν θα μπορέσει ποτέ να ξοδέψει όλο αυτό το παραδάκι».

Τελευταίος σταθμός στο μυστήριο που αποτελεί ο Σκαπατίσι για όλους ήταν η τηλεοπτική συνέντευξη που έδωσε το 1993 σε μεγάλο βρετανικό δίκτυο, η οποία θάφτηκε ωστόσο και βγήκε στη δημοσιότητα μόλις το 2003, με το τσουνάμι των αποκαλύψεων που τον αφορούσαν. Εκεί είναι που δίνει ο φερόμενος ως χαφιές λεπτομερείς αναφορές για τον τρόπο δράσης του ΙΡΑ, για τα χτυπήματά του αλλά και τον δικό του τρόπο να απαλλάσσεται από τους καταδότες…