Σε έναν κόσμο όπου η τεχνολογία κυριαρχεί, η Ευρώπη φαίνεται να ξυπνά από το όνειρο μιας «κοινωνίας χωρίς μετρητά». Η ψευδαίσθηση της απόλυτης ψηφιακής ευκολίας καταρρέει κάτω από το βάρος ενός σκοτεινού φόβου: τι θα συμβεί αν τα ηλεκτρονικά συστήματα πληρωμών σταματήσουν να λειτουργούν; Χωρίς μετρητά στο χέρι, οι πολίτες κινδυνεύουν να μείνουν ανήμποροι, ανίκανοι να αγοράσουν ούτε ένα καρβέλι ψωμί ή ένα μπουκάλι νερό σε μια στιγμή κρίσης.
Το 2018, ένας πρώην υποδιοικητής της κεντρικής τράπεζας της Σουηδίας προέβλεψε ότι μέχρι το 2025 η χώρα του θα είχε απαλλαγεί σχεδόν ολοκληρωτικά από τα μετρητά. Επτά χρόνια μετά, η πρόβλεψη αυτή μοιάζει να επαληθεύεται: μόλις μία στις δέκα συναλλαγές γίνεται με χαρτονομίσματα ή κέρματα, ενώ οι κάρτες και το δημοφιλές σύστημα πληρωμών μέσω κινητού Swish κυριαρχούν. Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της κεντρικής τράπεζας του Μαρτίου 2025, η Σουηδία και η Νορβηγία έχουν τη χαμηλότερη κυκλοφορία μετρητών ως ποσοστό του ΑΕΠ παγκοσμίως. Ωστόσο, αυτό που κάποτε θεωρούνταν πρόοδος, σήμερα φαντάζει ως μια επικίνδυνη εξάρτηση.
Τέλος εποχής για τις κάρτες... τα ΑΤΜ τις καταργούν! Πλέον μετρητά μόνο από το κινητό
Με τον πόλεμο στην Ουκρανία να μαίνεται, την πολιτική αστάθεια στις ΗΠΑ να κλιμακώνεται και τον φόβο ρωσικών υβριδικών επιθέσεων να στοιχειώνει τη Βαλτική, η ζωή χωρίς μετρητά αποκαλύπτεται ως μια εύθραυστη φούσκα. Μια κυβερνοεπίθεση, μια διακοπή ρεύματος ή μια φυσική καταστροφή θα μπορούσε να παραλύσει τα ψηφιακά συστήματα πληρωμών, αφήνοντας τους πολίτες στο έλεος της αβεβαιότητας. Χωρίς μετρητά, πώς θα εξασφαλίσουν τα βασικά για την επιβίωσή τους; Πώς θα πληρώσουν για φαγητό, νερό ή καύσιμα, όταν τα ΑΤΜ και τα τερματικά πληρωμών παραμένουν νεκρά;
Οι σουηδικές αρχές, συνειδητοποιώντας τον κίνδυνο, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Τον περασμένο Νοέμβριο, το υπουργείο Άμυνας της Σουηδίας έστειλε σε κάθε νοικοκυριό ένα φυλλάδιο με τίτλο «Αν έρθει κρίση ή πόλεμος», προειδοποιώντας ότι η αποκλειστική εξάρτηση από ψηφιακές πληρωμές είναι συνταγή για καταστροφή. Οι πολίτες καλούνται να κρατούν μετρητά στο σπίτι – τουλάχιστον ένα εβδομαδιαίο απόθεμα σε διάφορες ονομαστικές αξίες – για να είναι έτοιμοι για το χειρότερο. Η κεντρική τράπεζα τονίζει στην έκθεσή της: «Η αποτελεσματικότητα ήταν κάποτε η προτεραιότητα στις πληρωμές. Τώρα, η ασφάλεια και η δυνατότητα πρόσβασης είναι εξίσου κρίσιμες. Πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι όλοι μπορούν να πληρώσουν, ακόμα και σε συνθήκες κρίσης ή πολέμου».
Χωρίς μετρητά δεν υπάρχει ελευθερία! Η ανάληψη χρημάτων από τα ΑΤΜ με κάρτα θα σταματήσει
Η Σουηδία δεν είναι μόνη σε αυτή την αλλαγή πλεύσης. Η Νορβηγία, με το δημοφιλές σύστημα πληρωμών Vipps MobilePay, εισήγαγε πέρυσι νομοθεσία που επιβάλλει πρόστιμα σε εμπόρους που αρνούνται τα μετρητά, ενώ προτρέπει τους πολίτες να κρατούν πάντα μετρητά στο πορτοφόλι τους, καθώς «τα ψηφιακά συστήματα είναι ευάλωτα σε κυβερνοεπιθέσεις». Στην Ολλανδία, η κεντρική τράπεζα εξέδωσε πρόσφατα μια δυσοίωνη σύσταση: κάθε ενήλικας να κρατά 70 ευρώ και κάθε παιδί 30 ευρώ σε μετρητά, ως ασπίδα απέναντι σε πιθανές διακοπές των ηλεκτρονικών πληρωμών. Η απειλή κυβερνοεπιθέσεων, που μπορεί να παραλύσουν τα πάντα, από ΑΤΜ μέχρι τερματικά καταστημάτων, είναι πλέον υπαρκτή.
Η πρόσφατη διακοπή ρεύματος στην Ισπανία και την Πορτογαλία τον Απρίλιο, που βύθισε τα συστήματα πληρωμών στο χάος, και το σχέδιο ετοιμότητας της Επιτροπής, που καλεί τους πολίτες να αποθηκεύουν τρόφιμα τριών ημερών, αποτελούν σκληρές υπενθυμίσεις. Αν τα ψηφιακά συστήματα καταρρεύσουν, η απουσία μετρητών θα μετατρέψει την καθημερινότητα σε εφιάλτη. Φανταστείτε ουρές έξω από κλειστά σούπερ μάρκετ, άνθρωποι να περιμένουν μάταια να αγοράσουν τα απαραίτητα, και την απόγνωση να απλώνεται σαν σκιά. Χωρίς μετρητά, η εξάρτηση από την τεχνολογία μπορεί να γίνει η μεγαλύτερη αδυναμία μας.
