Η Κρήτη ανέκαθεν αποτελούσε ένα νησί στρατηγικής σημασίας. Τούρκοι και Βενετοί πάλεψαν σκληρά για την κατοχή του με νικητές τους Βενετούς.
Η ναυμαχία της Φώκαιας έλαβε χώρα στις 12 Μαΐου 1649 έξω από το λιμάνι της ομώνυμης ελληνικής πόλης της Μικράς Ασίας, κατά τη διάρκεια του Κρητικού Πολέμου (1645–1669), του πολέμου δηλαδή μεταξύ Βενετίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για την κατοχή της Κρήτης.
Οι Βενετοί είχαν κατορθώσει να ελέγξουν την έξοδο των στενών των Δαρδανελίων, εγκαθιστώντας περιπολίες, ήδη από την άνοιξη του 1648. Ωστόσο ύστερα από μήνες εν πλω το μεγαλύτερο μέρος του στόλου τους αποχώρησε και μόνο 13 πλοία παρέμειναν να ελέγχουν το στενό υπό τον ναύαρχο Τζιάκομο Ρίβα.
Αργότερα η δύναμη του Ρίβα ενισχύθηκε με έξι ακόμα πλοία υπό τον Μπερτούτσι Τσιβράνο. Στις αρχές Μαΐου ο οθωμανικός στόλος φάνηκε στα στενά. Οι Τούρκοι υπερείχαν συντριπτικά. Διέθεταν 11 μεγάλα ιστιοφόρα πολεμικά, 10 γαλεάσσες και 72 γαλέρες. Τα βενετικά πλοία ήταν όλα ιστιοφόρα.
Οι Τούρκοι, στις αρχές Μαΐου εξήλθαν των στενών. Οι Βενετοί είχαν αφήσει δύο πλοία τους ως προφυλακίδες τα οποία φυσικά δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον τουρκικό στόλο των 100 περίπου πλοίων. Οι Τούρκοι έπλευσαν νότια και έφτασαν στη Φώκαια ακολουθούμενοι από τους Βενετούς.
Στην πραγματικότητα πολλά βενετικά πλοία ήταν επινοικιασμένα ολλανδικά και αγγλικά μαζί με τα πληρώματά τους και για να δεχτούν οι πλοίαρχοί τους να ναυμαχήσουν ο Ρίβα τους υποσχέθηκε αποζημίωση για κάθε ζημιά που θα υφίσταντο στην σύγκρουση.
Αφού διευθετήθηκε και αυτό το “τεχνικό ζήτημα” ο βενετικός στόλος ήταν έτοιμος να ναυμαχήσει, αδιαφορώντας για την 5:1 αριθμητική υπεροχή των Τούρκων σε πλοία, στηριζόμενος στην ποιότητα πλοίων και πληρωμάτων. Και όπως αποδείχθηκε εκ του αποτελέσματος δεν είχαν καθόλου άδικο. Αξίζει να σημειωθεί ότι τρία σκάφη του βενετικού στόλου δεν μετείχαν στην σύγκρουση.
Σύντομα η ανώτερη τεχνική και η ποιότητα των χριστιανών επικράτησε των αριθμών των μουσουλμάνων. Οι Βενετοί πάντως δεν κατάφεραν να εκμεταλλευτούν στο έπακρο τη νίκη τους και να της δώσουν ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις διότι από τις ανατινάξεις των τουρκικών πλοίων κινδύνευσαν και τα δικά τους. Έτσι απομακρύνθηκαν.
Από τον χριστιανικό στόλο κανένα πλοίο δεν βυθίστηκε και οι απώλειες σε νεκρούς και τραυματίες έφτασαν μόλις τους 105 άνδρες. Αντίθετα οι Τούρκοι υπέστησαν μια ταπεινωτική καταστροφή. Έχασαν 9 από τα 11 ιστιοφόρα τους, τρεις γαλεάσσες και δύο γαλέρες. Άλλο ένα ιστιοφόρο τους, μια γαλεάσσσα και μια γαλέρα κυριεύθηκαν. Συνολικά απώλεσαν 17 σκάφη.
Επρόκειτο για μια αξιομνημόνευτη νίκη που δυστυχώς δεν έτυχε της πρέπουσας εκμετάλλευσης, για μια σειρά από λόγους. Ήταν μια επιτυχία που θα μπορούσε να σώσει την Κρήτη… αλλά πάντα υπάρχουν και άλλοι παράγοντες.
