Πριν από πέντε χρόνια, ερευνητές δημιούργησαν στα εργαστήρια έναν υβριδικό ιό, συνδυάζοντας τμήματα του ιού SARS και ενός συγγενικού κορονοϊού των νυχτερίδων, με την ονομασία SHC014. Το πείραμα εκείνο είχε προκαλέσει έντονες αντιδράσεις, καθώς δεν ήταν λίγοι οι επιστήμονες που προειδοποιούσαν πως πειράματα τέτοιου είδους είναι υπερβολικά ριψοκίνδυνα.

Ας δούμε λοιπόν το άρθρο που δημοσιεύτηκε στις 15 Νοεμβρίου 2015 στο έγκυρο επιστημονικό περιοδικό Nature (και αναδημοσιεύτηκε στη συνέχεια και στο Scientist) από τον Declan Butler, με τον τίτλο

Κατασκευασμένος ιός νυχτερίδων προκαλεί συζήτηση για την επικίνδυνη (επιστημονική) έρευνα

Κορονοϊός που δημιουργήθηκε στο εργαστήριο και σχετίζεται με το SARS μπορεί να μολύνει τα ανθρώπινα κύτταρα

Ένα πείραμα που δημιούργησε μια υβριδική έκδοση ενός κορoνoϊού – που σχετίζεται με τον ιό που προκαλεί το SARS (σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο) – ανανέωσε τη συζήτηση σχετικά με το αν οι εργαστηριακές παραλλαγές των ιών με πιθανό πανδημικό δυναμικό αξίζουν τους κινδύνους.

Σε άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Nature Medicine στις 9 Νοεμβρίου, οι επιστήμονες διερεύνησαν έναν ιό που ονομάζεται SHC014, ο οποίος βρίσκεται σε νυχτερίδες στην Κίνα. Οι ερευνητές δημιούργησαν έναν χιμαιρικό ιό, αποτελούμενο από επιφανειακή πρωτεΐνη SHC014 και τη ραχοκοκαλιά ενός ιού SARS που είχε προσαρμοσθεί να αναπτυχθεί σε ποντίκια και να μιμείται την ανθρώπινη νόσο. Η χίμαιρα μόλυνε ανθρώπινα πνευμονικά κύτταρα – αποδεικνύοντας ότι η επιφανειακή πρωτεΐνη του SHC014 έχει την απαραίτητη δομή για να συνδεθεί με έναν βασικό υποδοχέα στα κύτταρα και να τα μολύνει. Προκάλεσε επίσης ασθένεια σε ποντίκια, αλλά δεν τα σκότωσε.

Αν και σχεδόν όλοι οι κορονοϊοί που απομονώθηκαν από τις νυχτερίδες δεν ήταν σε θέση να δεσμευτούν στον βασικό ανθρώπινο υποδοχέα, ο SHC014 δεν είναι ο πρώτος  που μπορεί να το κάνει. Το 2013, οι ερευνητές ανέφεραν αυτή την ικανότητα για πρώτη φορά σε διαφορετικό κορονοϊό που απομονώθηκε από τον ίδιο πληθυσμό νυχτερίδων .

Τα ευρήματα ενισχύουν τις υποψίες ότι οι κορονοϊοί που μπορούν να μολύνουν άμεσα τους ανθρώπους (αντί να χρειάζεται να εξελιχθούν πρώτα σε έναν ενδιάμεσο ξενιστή) μπορεί να είναι πιο συνηθισμένοι από ό, τι πιστεύαμε προηγουμένως, λένε οι ερευνητές.

Αλλά άλλοι ιολόγοι αμφισβητούν εάν οι πληροφορίες που συλλέγονται από το πείραμα δικαιολογούν τον πιθανό κίνδυνο.

Αν και η έκταση του κινδύνου είναι δύσκολο να εκτιμηθεί, ο Simon Wain-Hobson, ένας ιολόγος στο Ινστιτούτο Παστέρ στο Παρίσι, επισημαίνει ότι οι ερευνητές έχουν δημιουργήσει έναν νέο ιό που «αναπτύσσεται αξιοθαύμαστα» στα ανθρώπινα κύτταρα. “Αν ο ιός διαφύγει, κανείς δεν θα μπορούσε να προβλέψει την πορεία του”, λέει.

Δημιουργία μιας χίμαιρας

Η διαφωνία έχει να κάνει με το αν θα πρέπει να  επιτραπεί η εργαστηριακή έρευνα που αυξάνει τη μολυσματικότητα, την ευκολία εξάπλωσης ή τη σειρά ξενιστών επικίνδυνων παθογόνων – η γνωστή ως έρευνα “gain-of-function”. Τον Οκτώβριο του 2014, η κυβέρνηση των ΗΠΑ επέβαλε μορατόριουμ στην ομοσπονδιακή χρηματοδότηση τέτοιων ερευνών σχετικά με τους ιούς που προκαλούν το SARS, τη γρίπη και το MERS (αναπνευστικό σύνδρομο στη Μέση Ανατολή, μια θανατηφόρα ασθένεια που προκαλείται από ιό που σπάνια μεταδίδεται από καμήλες σε ανθρώπους).

Η τελευταία μελέτη είχε αρχίσει προτού ξεκινήσει το μορατόριουμ των ΗΠΑ και το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ (NIH) επέτρεψε στον ερευνητή να προχωρήσει ενώ βρίσκεται υπό εξέταση από την υπηρεσία, λέει ο Ralph Baric, ερευνητής μολυσματικών ασθενειών στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας στο Chapel Hill, συν-συγγραφέας της μελέτης. Το NIH τελικά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η εργασία δεν ήταν τόσο επικίνδυνη ώστε να εμπίπτει στο μορατόριουμ.

Αλλά ο Wain-Hobson αποδοκιμάζει τη μελέτη επειδή, όπως λέει, παρέχει λίγα οφέλη και αποκαλύπτει ελάχιστα τον κίνδυνο που απειλεί τον άνθρωπο από τον ιό SHC014 των νυχτερίδων.

Άλλα πειράματα στη μελέτη δείχνουν ότι ο ιός των άγριων νυχτερίδων θα πρέπει να εξελιχθεί ώστε να αποτελεί απειλή για τον άνθρωπο – μια αλλαγή που δεν μπορεί να συμβεί, αλλά και δεν μπορεί να αποκλειστεί. Ο Baric και η ομάδα του ανασύνταξαν τον άγριο ιό από την αλληλουχία γονιδιώματός του και διαπίστωσαν ότι αυξήθηκε ελάχιστα σε καλλιέργειες ανθρώπινων κυττάρων και δεν προκάλεσε σημαντική ασθένεια σε ποντίκια.

“Ο μόνος αντίκτυπος αυτής της εργασίας είναι η δημιουργία, σε ένα εργαστήριο, ενός νέου, μη φυσικού κινδύνου”, συμφωνεί ο Richard Ebright, ειδικός  μοριακής βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Rutgers στο Piscataway, New Jersey. Τόσο ο Ebright όσο και ο Wain-Hobson είναι επικριτές της ερευνητικής δραστηριότητας.

Στο έγγραφό τους, οι συντάκτες της μελέτης παραδέχονται επίσης ότι οι χρηματοδότες πρέπει να το σκεφτούν δύο φορές πριν επιτρέψουν τέτοια πειράματα στο μέλλον. “Οι επιστημονικές ομάδες ελέγχου θεωρούν ότι παρόμοιες μελέτες κατασκευάζουν χιμαιρικούς ιούς βασισμένους σε κυκλοφορούντα στελέχη που είναι υπερβολικά επικίνδυνα”, γράφουν, προσθέτοντας ότι απαιτείται συζήτηση ως προς το αν οι συγκεκριμένοι τύποι χιμαιρικών ιών απαιτούν περαιτέρω έρευνα έναντι των εγγενών κινδύνων.

Χρήσιμη έρευνα

Αλλά ο Baric και άλλοι, λένε ότι η έρευνα είχε οφέλη. Τα ευρήματα της μελέτης “μεταφέρουν αυτόν τον ιό από έναν υποψήφιο αναδυόμενο παθογόνο παράγοντα σε έναν σαφή και σημερινό κίνδυνο”, λέει ο Peter Daszak, ο οποίος συνυπέγραψε το έγγραφο του 2013. Ο Daszak είναι πρόεδρος του EcoHealth Alliance, ενός διεθνούς δικτύου επιστημόνων, με έδρα τη Νέα Υόρκη, το οποίο ερευνά ιούς από ζώα και ανθρώπους σε περιοχές με επερχόμενες ασθένειες σε όλο τον κόσμο.

Οι μελέτες που εξετάζουν υβριδικούς ιούς στην ανθρώπινη κυτταροκαλλιέργεια και σε ζωικά μοντέλα περιορίζονται σε αυτό που μπορούν να πουν για την απειλή που θέτει ένας άγριος ιός, συμφωνεί ο Daszak. Αλλά ισχυρίζεται ότι μπορούν να βοηθήσουν να υποδείξουν ποιοι παθογόνοι παράγοντες θα πρέπει να έχουν προτεραιότητα για περαιτέρω ερευνητική προσοχή.

Χωρίς τα πειράματα, λέει ο Baric, ο ιός SHC014 θα εξακολουθούσε να μην θεωρείται απειλή. Προηγουμένως, οι επιστήμονες πίστευαν, βάσει μοριακών μοντέλων και άλλων μελετών, ότι δεν θα πρέπει να είναι σε θέση να μολύνουν ανθρώπινα κύτταρα. Η τελευταία έρευνα δείχνει ότι ο ιός έχει ήδη ξεπεράσει τα κρίσιμα εμπόδια, όπως είναι η δυνατότητα να μολύνει αποτελεσματικά τα ανθρώπινα κύτταρα των αεραγωγών, λέει. “Δεν νομίζω ότι μπορείτε να το αγνοήσετε”. Σχεδιάζει περαιτέρω μελέτες σχετικά με τον ιό σε πρωτεύοντα εκτός του ανθρώπου, γεγονός που μπορεί να αποφέρει περισσότερα δεδομένα για τον άνθρωπο».

*Το άρθρο του Nature ΕΔΩ

*Η αναπαραγωγή του από τον Scientist ΕΔΩ