Πέντε χρόνια μετά την έγκριση του Ταμείου Ανάκαμψης για την αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας COVID-19, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει απορροφήσει μόλις το 49% των συνολικών κονδυλίων, με προθεσμία αξιοποίησης έως τις 31 Αυγούστου 2026. Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που δημοσιεύθηκαν από το ισπανικό πρακτορείο ειδήσεων EFE, από τα 650 δισ. ευρώ του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας έχουν ήδη εκταμιευθεί περίπου 317,5 δισ. ευρώ, εκ των οποίων 206 δισ. ευρώ σε επιχορηγήσεις και 111,2 δισ. ευρώ σε δάνεια, με βάση την επίτευξη περίπου του 30% των στόχων και μεταρρυθμίσεων που είχαν συμφωνηθεί στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης.
Η Κομισιόν αναγνωρίζει ότι η απορρόφηση των κονδυλίων ήταν πιο αργή από το αναμενόμενο, αποδίδοντας τη βραδύτητα σε πολλαπλούς παράγοντες: τον πρωτοφανή όγκο του Ταμείου, τις επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία και την ενεργειακή κρίση, που υποχρέωσε πολλές χώρες να αναθεωρήσουν τα σχέδιά τους για μείωση της εξάρτησης από τα ρωσικά καύσιμα, αλλά και τη μεγάλη γραφειοκρατική επιβάρυνση που συνοδεύει την εφαρμογή αυτών των πολύπλοκων σχεδίων. Η Επιτροπή έχει αποκλείσει κάθε ενδεχόμενο παράτασης πέραν του 2026 και καλεί τα κράτη-μέλη να επανεξετάσουν άμεσα τα σχέδιά τους ώστε να διατηρήσουν μόνο τα έργα που μπορούν να ολοκληρωθούν μέχρι τη λήξη της προθεσμίας, προτείνοντας παράλληλα την αντικατάσταση μέτρων που παρουσιάζουν καθυστερήσεις.
Στο πλαίσιο αυτό, η Κομισιόν προτείνει επιπλέον να δοθεί η δυνατότητα στα κράτη-μέλη να ενισχύσουν τις επενδύσεις που αποδίδουν καλύτερα, να μεταφέρουν πόρους σε άλλα κοινοτικά προγράμματα, όπως το InvestEU ή σε προγράμματα άμυνας, ή να συγχρηματοδοτήσουν έργα με εθνικά ή κοινοτικά κεφάλαια ώστε η υλοποίηση να συνεχιστεί μετά τη λήξη του Ταμείου, για παράδειγμα μέσω των διαρθρωτικών ταμείων έως το 2027.
Η Ισπανία, δεύτερη μεγαλύτερη δικαιούχος του Ταμείου Ανάκαμψης, μελετά ήδη αυτές τις επιλογές ευελιξίας, επιδιώκοντας να αξιοποιήσει στο έπακρο τους διαθέσιμους πόρους. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, η χώρα έχει ήδη λάβει σχεδόν 48 δισ. ευρώ σε επιχορηγήσεις και 340 εκατ. ευρώ σε δάνεια, ποσά που αντιπροσωπεύουν το 30% της συνολικής της κατανομής, με το ποσοστό να αναμένεται να αυξηθεί στο 44% όταν εκταμιευθεί η πέμπτη δόση ύψους 23 δισ. ευρώ που έχει εγκριθεί από την Επιτροπή.
Η Κομισιόν υποστηρίζει ότι το Ταμείο Ανάκαμψης είχε θετικό αντίκτυπο στην οικονομία της Ε.Ε., συμβάλλοντας στη διατήρηση της δημόσιας επενδυτικής δαπάνης σε υψηλά επίπεδα (από 3,2% του ΑΕΠ το 2019 σε 3,8% το 2025) και εκτιμάται ότι θα ενισχύσει το ΑΕΠ της Ένωσης κατά έως και 1,4% έως το 2026. Ωστόσο, ειδικοί εκφράζουν ανησυχίες ότι η προτεινόμενη ευελιξία μπορεί να οδηγήσει σε λιγότερο διαφανή ή αποσπασματική χρήση των πόρων. Υπενθυμίζεται ότι, αν και νομικά θα ήταν δυνατό να παραταθεί η διάρκεια του Ταμείου, πολιτικά κάτι τέτοιο θεωρείται απίθανο, κυρίως λόγω της αντίθεσης ορισμένων χωρών που συνεισφέρουν καθαρά στον κοινοτικό προϋπολογισμό και δεν επιθυμούν αύξηση του κοινού δανεισμού.
Παρά τις δυσκολίες απορρόφησης, η Επιτροπή προτίθεται να διατηρήσει το μοντέλο της συνδεδεμένης χρηματοδότησης, συνδέοντας δηλαδή την εκταμίευση κοινοτικών πόρων με συγκεκριμένους όρους μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων, και στα μελλοντικά εργαλεία του κοινοτικού προϋπολογισμού, όπως στο επόμενο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο, παρά τις επικρίσεις που έχουν διατυπωθεί και από το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο.
