Η επανάσταση του 1821 μπορεί να έχει σαν ημερομηνία έναρξης του αγώνα την 25η Μαρτίου αλλά γνωρίζουμε πως οι Ανδριώτες κήρυξαν την επανάσταση την 10η Μαΐου 1821.

Γιατράκοι: Μια οικογένεια πρακτικών γιατρών στο 1821

Το κήρυγμα του Ρήγα παράλληλα με την ίδρυση σχολείων στην Άνδρο κι η φοίτηση πολλών νέων σε άλλες ανώτερες σχολές, θύμιζαν το αρχαίο παρελθόν, φώτιζαν τη σκέψη προκαλώντας συγκρίσεις μεταξύ αυτού και του παρόντος, και με την ελεύθερη ζωή των άλλων λαών. Οι ναυτικοί της Άνδρου έγιναν τολμηροί αντίθετα με τους άρχοντες που ήθελαν βέβαια κι αυτοί ν’ απαλλαγούν από τους Τούρκους, αλλά από το φόβο ανησυχούσαν, ξέροντας ότι σ’ αποτυχία αυτοί θα πλήρωναν κυρίως τα σπασμένα. Οι πιο πολλοί Ανδριώτες που ήταν μέλη της Φιλικής Εταιρείας είχαν κατηχηθεί εκτός Άνδρου.

της Άννας Βούλγαρη,

Όταν ο Δ. Θέμελης πληρεξούσιος του Υψηλάντη έστειλε στην Άνδρο το Φιλικό Δ. Χρυσαφόπουλο, αυτός με τον Λ. Καμπάνη, διάβασαν στη μητρόπολη της Άνδρου τα επαναστατικά γράμματα με την άδεια του μητροπολίτη Διον. Καρκάκη, ο λαός ζητωκραύγασε, αλλά οι πρόκριτοι δίστασαν να προχωρήσουν.

Μόνο όταν στις 10 Μαΐου 1821 έφτασε από τις Κυδωνιές, ο φλογερός πατριώτης, Θεόφιλος Καΐρης, παρέσυρε τους συμπατριώτες του να κηρύξουν επίσημα την Επανάσταση και να λάβουν πρακτικά μέτρα. Ο Θεόφιλος Καΐρης σοφός επιστήμονας, ένθερμος Φιλικός διεύθυνε μέχρι τότε την Σχολή στις Κυδωνιές όπου την είχε μεταβάλει σε επαναστατικό φυτώριο.

Θεόδωρος Γρίβας: Aγωνιστής του 1821, στρατηγός και πολιτικός

Την 10η Μαΐου στον μητροπολιτικό ναού του Αγίου Γεωργίου στη Χώρα η γενική συνέλευση των κατοίκων όλων των τάξεων του νησιού μετά το κήρυγμα της επανάστασης που έκανε ο Θεόφιλος Καΐρης αποφασίζει οι Ανδριώτες να πάρουν μέρος στον αγώνα. Στις συνελεύσεις που ακολούθησαν ελήφθησαν αποφάσεις για την καλή οργάνωση και την συμβολή των Ανδριωτών στον αγώνα, να περιπολούν τον Καφηρέα, άρχοντες και μοναστήρια να συνεισφέρουν στον αγώνα.

Ο Νικολός Εμπειρίκος (Μπειρίκος) έδωσε το πλοίο του «Άγιος Γεώργιος» (Κανάρια το έλεγαν οι Ανδριώτες, από τα κίτρινα πανιά του) να χρησιμοποιηθεί ως πυρπολικό.

Του Μπειρίκου την “Κανάρια” την επήραν στα Ψαρά
να την κάνουνε μπουρλότο, για να κάψουν τον Πασά

Από τον Ιούνιο του 1821 Ανδριώτες αγωνιστές άρχισαν να παίρνουν μέρος έξω από την Άνδρο σε θαλάσσιες και χερσαίες επιχειρήσεις, με πρώτο και καλύτερο τον Θεόφιλο Καΐρη που συμμετείχε στην εκστρατεία στον Όλυμπο (1822) όπου τραυματίστηκε σοβαρά. (Σε ταραγμένους καιρούς οι “διανοούμενοι” βουτούν στην φωτιά μαζί με όλους, δεν αράζουν στους καφενέδες…)

Όπως αναφέρει το , το ναυτικό της Άνδρου τότε 20 γαλέτες και άλλα τόσα μικρότερα πλοία, το 1813 αναφέρονται 40 πλοία των 70 τόνων και το 1833 μόνο 8 άνω των 15 τόνων, μπορούμε εύκολα να υποθέσουμε τις ζημιές που είχαν στη διάρκεια του αγώνα. Συνολικά υπολογίζεται ότι 1.000-1.500 Ανδριώτες πρόσφεραν υπηρεσίες αναλογία σημαντική για 15.000 κατοίκους που είχε τότε το νησί. Στις εθνικές συνελεύσεις μέχρι το 1829 εκλεγόταν ο Θεόφιλος Καΐρης που προσφώνησε και τον Καπαδίστρια δείγμα του σεβασμού, εκτίμησης, σοφίας που είχαν για το σπουδαίο αυτό τέκνο της Άνδρου.

1821 - Η Πελοποννησιακή Γερουσία και τα μέλη της

ήπως λοιπόν πρέπει ανάμεσα στις επετείους να εορτάζουμε και την 10η Μαΐου που είναι μια απολύτως “ντόπια” επέτειος; Άλλωστε αυτό δεν είναι ένα από τα πολλά διδάγματα της ιστορίας: Κάποιοι άλλοι Ανδριώτες, κάποια άλλη στιγμή στην απεραντοσύνη του χρόνου συλλογικά πήραν αποφάσεις πάνω και πέρα από το “εγώ” τους, πέρασαν με κόπους και θυσίες στο “εμείς” σε αυτό το “εμείς” που εμείς οι “κληρονόμοι” χαλαρά σνομπάρουμε…

Τέλος, κάτι εξαιρετικά ενδιαφέρον και άκρως επίκαιρο λόγω των Δημοτικών εκλογών, η τελευταία παράγραφος από το κείμενο του ιστορικού Σαράντου Ι. Καργάκου: “Το “παραμύθι” της Άνδρου. Συνοπτική επισκόπηση” που προλογίζει το “Φωτογραφικό Οδοιπορικό της Άνδρου” των εκδόσεων Gutenberg / 1989

«Θα θέλαμε ακόμη, στον ιστορικό μύθο της Άνδρου να σημειώσουμε δύο ακόμη περιστατικά, που δείχνουν πως η ναυτιλιακή ανάπτυξη του νησιού, κατά ένα μέρος οφείλεται στο κοινοτικό πνεύμα, που διαμόρφωσαν οι κάτοικοι μας στην Τουρκοκρατία. Συγκεκριμένα, η ανάπτυξη της ιστιοφόρου ναυτιλίας στηρίχτηκε αρχικά σε συμμετοχική βάση. Και το δεύτερο: λίγο πριν έρθει η ώρα του ατμού (1873) στην Άνδρο ιδρύεται η Αλληλέγγυος Ασφαλιστή Εταιρεία από 27 πλοιάρχους. Το πιο μεγάλο κεφάλαιο ενός τόπου είναι η ενότητα. Σήμερα η Άνδρος αποτελεί, χάρη στα νέα συγκοινωνιακά μέσα, μια ενιαιότητα. Καιρός είναι τα χωριά της ν’ αποκτήσουν και ενότητα. Τα προβλήματα για όλους είναι κοινά».

Με στοιχεία από:
–Θεόφιλος Καΐρης (1784-1853) Κείμενο του Δ. Ι. Πολέμη  kaireios.gr
–Οδοιπορικό της Άνδρου των εκδόσεων Gutenberg / 1989
–Εφημερίδα Ανδριακή, Μάρτιος 1966
–Εφημερίδα Ανδριακή, Συνοπτική ιστορία της Άνδρου Δημοσθένη Δελλεγραμάτικα