Το έθιμο της «περικεφαλαίας» αναβίωσαν χθες βράδυ, στις γειτονιές του χωριού τα μέλη του υπεραιωνόβιου πολιτιστικού σωματείου της ορεινής Αγιάσου του «Αναγνωστηρίου».

Ένας «αγερμός» (μεγάλη παρέα) από «ιμτσούνις» (μουτσούνες) με επικεφαλής το «Μεγαλέξαντρο» και με τη συνοδεία παραδοσικής μουσικής κομπανίας τραγουδώντας παραδοσιακά τραγούδια και τα «φαλλικά τριψίματα» (παραδοσιακά αποκριάτικα τραγούδια για τις ερωτικές πράξεις), περιδιάβηκε από τις γειτονιές του χωριού.

Ακολουθώντας τη διαδρομή που πέρναγε τέτοια μέρα στο παρελθόν η ανάλογη παρέα από τα παλιά «κουιτούκια» (πρόχειρα στέκια που στήνονταν για τις Αποκριές) δίνοντας έτσι στους συμμετέχοντες που δεν καταγόταν από την Αγιάσο να γνωρίσουν άγνωστες γειτονιές τον μοναδικής ομορφιάς παραδοσιακού οικισμού.

Σύμφωνα με το έθιμο, τις «Κυριακάδες, τις Κυριακές της Κριγιατνής (της Απόκρεω) και της Τυρνής (της Τυροφάγου), τα απογεύματα, πραγματοποιούταν παρελάσεις ομάδων ανδρών μεταμφιεσμένων σε γυναίκες στις γειτονιές του χωριού.

Σε κάθε «κουιτούκι» που ήταν πρόχειρα στέκια σε κεντρικά σημεία των γειτονιών που λειτουργούσαν για τις ανάγκες των Αποκριών, συγκεντρώνονταν και οι νέες γυναίκες της γειτονιάς αλλά και άλλος κόσμος από άλλες γειτονιές.

Όλοι μαζί παρακολουθούσαν τραγούδια ή ό,τι άλλο παράσταιναν οι συμμετέχοντες στις παρέες των μεταμφιεσμένων ανδρών. 'Ακουγαν και παλιά παραδοσιακά τραγούδια, τη «Σούσα», τη «Λυγερή», την «Τριανταφυλλένια», την «Απαρνημένη», τη «Μάγισσα» και άλλα.

Ο καλλίφωνος της παρέας ήταν και ο «κορυφαίος» ή «αρχινιστής». Αυτός δηλαδή που άρχιζε, ξεκίναγε το τραγούδι, που το επαναλάμβανε η παρέα. Ήταν ντυμένος με την καλή του φορεσιά. Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες φορούσε «βράκα τσοχένια, χασεδένιο άσπρο πουκάμισο, ζουνάρι μπαρμπαρέζικο και φέσι τουνουζλήδικο». Σε κάθε γειτονιάς κουιτούκι τραγουδούσαν.

Κάποια στιγμή, εκεί στα τέλη του 20ου αιώνα με το έθιμο να λέει πως ο κορυφαίος του χορού ήταν βρακοφορεμένος, κάποιος πρωτοτύπησε. Προσέθεσε στη στολή την περικεφαλαία. Ο «αρχινιστής», ντυμένος με την άγνωστη στο νησί φουστανέλα και φορώντας περικεφαλαία, παράσταινε το «Μεγαλέξαντρο».

Ήταν η εποχή της δημιουργίας εθνικής ταυτότητας στα κομμάτια αυτά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που κατέρρεε και όπως λέει στο ΑΠΕ - ΜΠΕ ο πρόεδρος του Αναγνωστηρίου Κλεάνθης Κορομηλάς «Σαν βλέπανε αυτό το παρδαλό τσούρμο να περνά, τους έπιανε δέος και θαυμασμός. Τούτος ο μασκαρεμένος Μεγαλέξαντρος στάθηκε για τους σκλαβωμένους ραγιάδες ένα σύμβολο παλικαριάς, μια παρηγοριά.

Οι Τούρκοι κάνανε χάζι τις “ιμτσούνις” και παραξενεύονταν με τις αλλοπρόσαλλες μεταμφιέσεις, χωρίς να πονηρευτούν ποτές πως αυτός ο παλίκαρος σεργιάνιζε στα καλντερίμια το πάθος για τη λευτεριά του λαού, δίνοντας ελπίδες στους σκλάβους κι ανοίγοντας το ρήγμα με παραβολές».

Όλα αυτά στάθηκαν αφορμή να αγαπηθεί η «περικεφαλαία». Έσβησε και χάθηκε οριστικά μετά την απελευθέρωση της Λέσβου το 1912, γύρω στα 1925 με 1930. Απ' τους πρώτους «αρχινιστάδες» αναφέρονται οι Θόδωρος Κουκουβάλας, οι αδελφοί Κουτσκουδή, ο Μιχάλης Ευαγγελινός κι αργότερα ο Αριστοφάνης Μολυβιάτης, ο Φάνης Κάναρος, ο Γιάννης Σοφός και άλλοι. Στο μουσείο του Αναγνωστηρίου της Αγιάσου σώζονται και εκτίθενται τρεις από τις παλιές περικεφαλαίες ενώ αυτή που χρησιμοποιήθηκε χθες το βράδυ αποτελεί πιστό αντίγραφο της μιας από τις παλιές περικεφαλαίες.

Χθες «αρχινιστής» στον «αγερμό» της Αγιασώτικης περικεφαλαίας ήταν ο Γιώργος Δελόγκος.

«Οι περικεφαλαίες, καθώς και οι μουτζουρωμένοι της Καθαρής Δευτέρας, έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στο να μεταλαμπαδεύουν από γενιά σε γενιά πανέμορφα παραδοσιακά τραγούδια. Αυτή τη μεταλαμπάδευση του λαϊκού πολιτισμού στις νεότερες γενιές, σώζοντας τον έτσι από τη λήθη, υπηρετεί το Αναγνωστήριο της Αγιάσου. Με την αναβίωση της περικεφαλαίας αυτό κάναμε. Δώσαμε την αφορμή στις σημερινές γενιές να δουλέψουν και να ξαναστήσουν ένα χαμένο έθιμο. Να αποτελέσουν αφορμή να το γνωρίσουν αυτοί που θα το υλοποιήσουν στο μέλλον» λέει ο πρόεδρος του Αναγνωστηρίου Κλεάνθης Κορομηλάς.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ