Οι Υκσώς (ή Υξώς) λέγεται πως ήταν μια ομάδα ηγεμόνων που έλεγχαν την Αίγυπτο κατά τη Δεύτερη Ενδιάμεση Περίοδο, συγκεκριμένα κατά τη Δέκατη πέμπτη Δυναστεία (περίπου 1650-1550 π.Χ.). Ο όρος «Υκσώς» χρησιμοποιείται στη σύγχρονη Αιγυπτιολογία για να αναφερθεί σε αυτούς τους βασιλιάδες.
Ωστόσο, η εθνική καταγωγή των Υκσώς παραμένει άγνωστη, όπως και η τύχη τους μετά την εκδίωξή τους από την Αίγυπτο από τον Άμωσι Α΄ – αν και υπάρχουν κάποιες υποθέσεις σχετικά με το ποιοι ήταν, όπως θα δούμε στη συνέχεια.
Υποστηρίζεται ότι το όνομά τους, στην πραγματικότητα, ήταν Heqau-khasut, το οποίο σημαίνει «ηγέτες ξένης χώρας» και αποδόθηκε από τους Έλληνες ως «Υκσώς». Κατά ορισμένους μελετητές ήταν βασιλείς ή ευγενείς που εκδιώχθηκαν αλλά κατάφεραν να σταθούν και να γίνουν ισχυροί.
Ο Αιγύπτιος Μανέθων ο οποίος είναι η κύρια πηγή πληροφοριών, μοιάζει μπερδεμένος ως προς τη σημασία του ονόματος, ενώ ο Ιώσηπος Φλάβιος που διέσωσε εκτενή αποσπάσματα του, δίνει τη μετάφραση του «Υκσώς» ως «αιχμάλωτοι βοσκοί», δημιουργώντας διαφορετικές εντυπώσεις στους κατοπινούς μελετητές.
Το ιστορικό πλαίσιο της κυριαρχίας τους στην Αίγυπτο είναι σημαντικό για να κατανοήσουμε τη σημασία τους. Οι Υκσώς ίδρυσαν την πρωτεύουσά τους στο Avaris, στο Δέλτα του Νείλου και σταδιακά απέκτησαν τον έλεγχο της Κάτω Αιγύπτου.
Εισήγαγαν νέες τεχνολογίες και στρατιωτικές στρατηγικές, που τους έδινε στρατιωτικό αλλά και κοινωνικό πλεονέκτημα έναντι των Αιγυπτίων ηγεμόνων και των κατοίκων της εποχής. Αυτό επέτρεψε στους Υκσώς να κυριαρχήσουν στην Αίγυπτο για αρκετές γενιές.
Υπάρχουν διάφορες θεωρίες σχετικά με την προέλευσή τους, αλλά φαίνεται ότι καμία δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί. Ωστόσο, επικρατούν κάποιες.
Πιστεύεται ότι προέρχονταν από την Ανατολή ή την Ανατολική Μεσόγειο. Άλλοι θεωρούν ότι ήταν Χουρρίτες ή ότι θα μπορούσαν να ταυτιστούν με τους Εβραίους σκλάβους από τη βιβλική Έξοδο. Μερικοί μελετητές προτείνουν ότι ήταν Σημίτες από τη Χαναάν που μετανάστευσαν στην Αίγυπτο και τελικά κατέλαβαν την εξουσία.
Άλλοι προτείνουν ότι ήταν μια μικτή ομάδα ξένων εισβολέων και ντόπιων Αιγυπτίων που σχημάτισαν μια συμμαχία για να αμφισβητήσουν την κυρίαρχη αιγυπτιακή ελίτ.
Η ακριβής προέλευση των Υξώς συνεχίζει να αποτελεί αντικείμενο συζήτησης και απαιτείται περαιτέρω έρευνα για να αποκαλυφθούν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το υπόβαθρό τους και την άνοδό τους στην εξουσία.
Οι Υκσώς, γνωστοί και ως Υξώς, ήταν ένας ξένος και ισχυρός λαός που εισέβαλε και κατέκτησε την περιοχή της Κάτω Αιγύπτου το 1782 π.Χ., σηματοδοτώντας την αρχή της εποχής που είναι γνωστή ως Περίοδος των Υκσώς. Αρχικά, φαίνεται να θεωρήθηκαν ακίνδυνοι από τους Αιγύπτιους.
Αυτή η εισβολή οδήγησε στην εγκαθίδρυση της κυριαρχίας τους και στο σχηματισμό της Δέκατης πέμπτης Δυναστείας στην Αίγυπτο. Η κατάκτηση της Κάτω Αιγύπτου από τους Υκσώς είχε σημαντικό αντίκτυπο στο πολιτικό τοπίο της περιοχής και επέφερε σημαντικές αλλαγές στην αιγυπτιακή κοινωνία και κουλτούρα.
Αντίθετα από ότι θεωρείται πως, δηλαδή, οι Υκσώς κυριάρχησαν σε όλη την Αίγυπτο, ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι η επιρροή τους εκτεινόταν από το Ανατολικό Δέλτα μέχρι την Άβυδο στον νότο. Επίσης ότι δεν υπήρξε εισβολή όπως την εννοούμε σήμερα, ούτε όρμησαν στην Αίγυπτο.
Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η εμφάνισή τους έγινε σταδιακά. Οι Αιγύπτιοι γνώριζαν την ύπαρξή τους η οποία σταδιακά αυξανόταν. Αφομοιώθηκαν και ενσωματώθηκαν, διεκδίκησαν και πήραν θέσεις εξουσίας.
Με αυτό τον τρόπο, αποκτούσαν ολοένα αυξανόμενη δύναμη, μέχρι που καθιερώθηκαν και κατέκτησαν μέρη της αρχαίας Αιγύπτου, εκ του ασφαλούς. Για αρκετούς, αυτή η μέθοδος ήταν εσκεμμένη και ύπουλη ενέργεια.
Η επιρροή των Υκσώς στην κοινωνία και τον πολιτισμό της Αιγύπτου κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας τους ήταν πολύ βαθιά.
Εισήγαγαν νέες τεχνολογίες στην Αίγυπτο, όπως η χρήση ιππήλατων αρμάτων και σύνθετων τόξων, το χάλκινο εγχειρίδιο, το κοντό σπαθί, που ενίσχυσαν πολύ τις στρατιωτικές τους δυνατότητες. Επίσης, έφεραν νέες μεθόδους άρδευσης, τον κάθετο αργαλειό και διάφορες άλλες καινοτομίες.
Οι Υκσώς επηρέασαν επίσης την αιγυπτιακή τέχνη και αρχιτεκτονική, όπως φαίνεται από την ενσωμάτωση νέων καλλιτεχνικών στυλ και μοτίβων στα μνημεία και τις δομές τους. Η διακυβέρνησή τους επέφερε επίσης αλλαγές στις θρησκευτικές πρακτικές και στη λατρεία νέων θεοτήτων.
Κυρίαρχοι θεοί τους ήταν ο Βάαλ και η Ανάθ, αλλά ταύτιζαν τον πρώτο με τον Αιγύπτιο Σεθ.
Η περίοδος των Υξώς περιελάβανε πολλές δυναστείες με πολλούς ηγεμόνες που κυβέρνησαν την Αίγυπτο κατά τη διάρκεια της βασιλείας τους.
Οι πιο αξιοσημείωτοι ηγεμόνες των Υξώς περιλαμβάνουν τον Σαλίτη, τον Χυάν και τον Απόφη. Αυτοί οι ηγεμόνες κατείχαν σημαντική εξουσία και δύναμη στην περιοχή και άφησαν μόνιμο αντίκτυπο στην αιγυπτιακή ιστορία.
Ωστόσο, η διακυβέρνησή τους τελικά έληξε με την άνοδο του Νέου Βασιλείου και την εκδίωξή τους από την Αίγυπτο, από τον φαραώ Άμωσι Α΄. Η αιγυπτιακή αντίσταση κατάφερε τελικά να εκδιώξει τους Υκσώς από την Αίγυπτο, σηματοδοτώντας το τέλος της κυριαρχίας τους.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποδηλώνουν ότι οι Υκσώς ήταν σκλάβοι στην Αίγυπτο, σε αντίθεση με τη δημοφιλή πεποίθηση. Πιστεύεται ότι ήταν μια ξεχωριστή άρχουσα τάξη που άσκησε έλεγχο στην περιοχή για σημαντικό χρονικό διάστημα.
Οι Υκσώς θεωρείται πως ήταν μια ομάδα ξένων ηγεμόνων που εισέβαλαν και κυριάρχησαν στην Αίγυπτο κατά τη Δεύτερη Ενδιάμεση Περίοδο (περ. 1650-1550 π.Χ.). Αυτή η περίοδος σηματοδότησε μια σημαντική αλλαγή στην αιγυπτιακή ιστορία, καθώς εισήγαγαν νέα πολιτικά και πολιτιστικά στοιχεία στην περιοχή. Άφησαν πίσω τους μεγάλη κληρονομιά με ιστορική σημασία που επηρέασε την αιγυπτιακή κοινωνία για τους επόμενους αιώνες.
Οι Υξώς εισήγαγαν επίσης νέα καλλιτεχνικά στυλ και πολιτιστικές πρακτικές, συνδυάζοντας τις δικές τους παραδόσεις με εκείνες του αιγυπτιακού λαού. Αυτή η πολιτιστική ανταλλαγή είχε διαρκή αντίκτυπο στην αιγυπτιακή τέχνη, την αρχιτεκτονική και τις θρησκευτικές πρακτικές.
Η Περίοδος των Υκσώς σηματοδότησε επίσης μια μετάβαση μεταξύ του Μέσου Βασιλείου και του Νέου Βασιλείου, δύο σημαντικές περιόδους στην αρχαία αιγυπτιακή ιστορία. Επίσης οδήγησαν στην άνοδο ισχυρών Φαραώ.
