Ο Φραγκίσκος μεγάλωσε στη λαϊκή συνοικία Φλόρες του Μπουένος Άιρες και οι καλόγριες που τον δίδασκαν στο νηπιαγωγείο τον αποκαλούσαν «μικρό δαίμονα»
Ο Πάπας Φραγκίσκος, που πέθανε σε ηλικία 88 ετών τη Δευτέρα, ήταν γνωστός για τον λιτό τρόπο ζωής του, την αγάπη του για το τανγκό και τις ανατρεπτικές του δηλώσεις για θέματα όπως οι πόλεμοι στην Ουκρανία και τη Γάζα αλλά και για ζητήματα LGBTQ+.
Ήταν ο πρώτος Λατινοαμερικανός και ο πρώτος Ιησουίτης που ηγήθηκε της Καθολικής Εκκλησίας
Ο Φραγκίσκος υπήρξε πρωτοπόρος: ο πρώτος Ιησουίτης και ο πρώτος Λατινοαμερικανός Πάπας, καθώς και ο πρώτος μη Ευρωπαίος ποντίφικας εδώ και περισσότερα από 1.200 χρόνια. Γεννήθηκε ως Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο στις 17 Δεκεμβρίου 1936 στο Μπουένος Άιρες, πρωτότοκος από πέντε παιδιά Ιταλών γονέων. Μιλούσε ισπανικά, ιταλικά και λατινικά, λίγα γαλλικά και γερμανικά και, σύμφωνα με πληροφορίες, λίγα αγγλικά, τα οποία έμαθε σε ηλικία 43 ετών. Όταν έγινε Πάπας, επέλεξε το όνομα Φραγκίσκος προς τιμήν του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης, μοναχού του 13ου αιώνα γνωστού για τη φιλανθρωπία του και την καλοσύνη του προς τα ζώα.
Ήταν ο μόνος Πάπας που υπηρέτησε ενώ ο προκάτοχός του ήταν ακόμα εν ζωή
Ο Φραγκίσκος, τότε γνωστός ως Καρδινάλιος Μπεργκόλιο, εξελέγη στις 13 Μαρτίου 2013, μετά την παραίτηση του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ΄ στις 28 Φεβρουαρίου 2013, την πρώτη παραίτηση Πάπα εδώ και 600 χρόνια. Ο Βενέδικτος, τότε 85 ετών, δήλωσε πως ο σύγχρονος κόσμος άλλαζε τόσο γρήγορα και βαθιά, ώστε κάποιος της ηλικίας και της φυσικής του κατάστασης «δεν ήταν πλέον κατάλληλος» για Πάπας. Ο Φραγκίσκος, που πιστεύεται ότι ήταν ο δεύτερος με τις περισσότερες ψήφους στην παπική εκλογή του 2005, εξελέγη ύστερα από δύο ημέρες διαβουλεύσεων το 2013. Όταν πέθανε ο Βενέδικτος, ο Φραγκίσκος τέλεσε την κηδεία του, τον Ιανουάριο του 2023.
Ζούσε μια αυστηρά λιτή προσωπική ζωή
Σε σύγκριση με τους προκατόχους του, ο Φραγκίσκος ήταν αφοσιωμένος σε έναν ταπεινό τρόπο ζωής: μαγείρευε μόνος του και προτίμησε να ζει σε ένα πρώην οικοτροφείο αντί για το παπικό διαμέρισμα στο Αποστολικό Παλάτι του Βατικανού. Φορούσε ορθοπεδικά παπούτσια και λέγεται ότι δεν χρησιμοποίησε ποτέ το θερινό παπικό καταφύγιο στο Καστέλ Γκαντόλφο, νοτιοανατολικά της Ρώμης. Ενώ οι προηγούμενοι Πάπες μετακινούνταν με ποικιλία οχημάτων – από άμαξες μέχρι Mercedes – ο Φραγκίσκος προτιμούσε ανοικτά οχήματα για να χαιρετά το πλήθος. Κατά την επίσκεψή του στις ΗΠΑ το 2015, χρησιμοποίησε ένα Jeep Wrangler αντί για το παραδοσιακό όχημα, το οποίο αποκάλεσε «γυάλινο κουτί σαρδέλας», παρά τις ανησυχίες για την ασφάλεια. Στο Βατικανό, κυκλοφορούσε με μίνι λεωφορείο ή οδηγούσε ο ίδιος ένα Renault του 1984.
Ως Αρχιεπίσκοπος Αργεντινής, ζούσε σε ένα λιτό δωμάτιο στο κέντρο του Μπουένος Άιρες, το οποίο θερμαινόταν με μια μικρή σόμπα τις παγωμένες ημέρες. Για ψυχαγωγία άκουγε όπερα, αλλά είχε αποκηρύξει την τηλεόραση από τον Ιούλιο του 1990, όταν εμφανίστηκε ένα πρόγραμμα με «ακατάλληλο» περιεχόμενο. «Ορκίστηκα να μην ξαναδώ τηλεόραση ποτέ», έγραψε στην αυτοβιογραφία του που κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 2024. «Μόνο πολύ σπάνια κάνω εξαιρέσεις».
Πριν ενταχθεί στην Εκκλησία, χόρευε τανγκό και δούλευε πορτιέρης σε μπαρ
Ο Φραγκίσκος μεγάλωσε στη λαϊκή συνοικία Φλόρες του Μπουένος Άιρες και οι καλόγριες που τον δίδασκαν στο νηπιαγωγείο τον αποκαλούσαν «μικρό δαίμονα». Έπαιζε μπιλιάρδο, χόρευε μιλόνγκα (είδος τανγκό) και δούλευε τα Σαββατοκύριακα ως πορτιέρης σε μπαρ. Στο λύκειο σπούδασε χημεία και εργάστηκε ως μαθητευόμενος σε εργαστήριο. Συνειδητοποίησε ότι ήθελε να γίνει ιερέας λίγο πριν τα 17 του, περνώντας έξω από τη Βασιλική του Σαν Χοσέ ντε Φλόρες. Αρχικά έκρυβε τα θεολογικά του βιβλία από τη μητέρα του, η οποία ήθελε να τον δει γιατρό. Η αγάπη του για το τανγκό παρέμεινε, και το 2014 τιμήθηκε με ένα μαζικό τανγκό στη Via della Conciliazione για τα 78α γενέθλιά του.
Ήταν φανατικός φίλαθλος ποδοσφαίρου
Ο Φραγκίσκος ήταν διαχρονικός οπαδός της Σαν Λορένσο του Μπουένος Άιρες, η οποία ονόμασε ένα γήπεδο προς τιμήν του το 2014. Δεν παρακολουθούσε αγώνες στην τηλεόραση, αλλά έγραψε για τον Ντιέγκο Μαραντόνα και το «χέρι του Θεού» στο Μουντιάλ του 1986, λέγοντας πως η ομάδα της Αργεντινής ήταν «ενθουσιώδης, αλλά μετά, λόγω έλλειψης επιμονής, δυσκολευόταν να φτάσει ως το τέλος». Για τη νίκη της Αργεντινής το 2022, έγραψε: «Εμείς οι Αργεντινοί είμαστε έτσι: νομίζουμε ότι έχουμε ήδη κερδίσει, και μετά στο δεύτερο ημίχρονο κινδυνεύουμε να χάσουμε… Ευτυχώς, στο τέλος τα καταφέρνουμε».
Εργαζόταν ακατάπαυστα, ξυπνούσε νωρίς και κοιμόταν το μεσημέρι
Ο Φραγκίσκος είχε εξοντωτικό πρόγραμμα εργασίας, χωρίς σαββατοκύριακα, και οι διεθνείς περιοδείες του ήταν γεμάτες συναντήσεις που εξουθένωναν το επιτελείο του. Σύμφωνα με το EWTN Vatican, κοιμόταν στις 9 μ.μ. και ξυπνούσε στις 4 π.μ. Έπαιρνε και έναν 45λεπτο μεσημεριανό ύπνο. «Πηγαίνω στο δωμάτιό μου, βγάζω τα παπούτσια μου και ξαπλώνω ντυμένος», είπε. «Ξυπνάω φρέσκος, με καθαρό μυαλό, σαν να είναι ξανά πρωί». Το 2017 παραδέχθηκε στην τηλεόραση TV2000 ότι μερικές φορές αποκοιμιόταν κατά τη διάρκεια της προσευχής, προσθέτοντας πως το έκανε και η Αγία Θηρεσία.
Είχε αφαιρεθεί μέρος του πνεύμονά του
Το 1957, στα είκοσί του, του αφαιρέθηκε μέρος του ενός πνεύμονα λόγω σοβαρής λοίμωξης. Τα τελευταία χρόνια είχε προβλήματα υγείας: το 2021 έμεινε 10 ημέρες στο νοσοκομείο μετά την αφαίρεση 33 εκατοστών παχέος εντέρου, υπέφερε από ισχιαλγία, πόνους στο γόνατο και χρησιμοποιούσε μπαστούνι και κατόπιν αναπηρικό αμαξίδιο από το 2022. Τον Μάρτιο 2023 εισήχθη με βρογχίτιδα, και τον Ιούνιο του ίδιου έτους υποβλήθηκε σε επέμβαση για αφαίρεση ουλώδους ιστού και κήλης. Τον Φεβρουάριο 2025 εισήχθη ξανά, με διπλή πνευμονία. Ο θάνατός του στις 21 Απριλίου προήλθε από εγκεφαλικό επεισόδιο και καρδιοκυκλοφορική ανεπάρκεια, όπως ανακοίνωσε το Βατικανό.
Είχε δηλώσει πως δεν θα παραιτηθεί ποτέ
Στην αυτοβιογραφία του, ο Φραγκίσκος έγραψε ότι έμεινε άφωνος με την απόφαση του Βενέδικτου να παραιτηθεί και τον είχε προτρέψει να παραμείνει και να «ζει μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας». Ο ίδιος έγραψε: «Πιστεύω πως η διακονία του Πάπα είναι ad vitam, για μια ζωή. Δεν βλέπω καμία δικαιολογία για να την εγκαταλείψει κανείς». Παρέμεινε δραστήριος μέχρι την τελευταία του ημέρα, χαιρετώντας πλήθη το Πάσχα, κάνοντας βόλτα στην πλατεία του Αγίου Πέτρου και συναντώντας τον Αμερικανό αντιπρόεδρο Τζ. Ντ. Βανς.
Αγκάλιασε τα social media και προειδοποίησε για την τεχνητή νοημοσύνη
Αν και δήλωνε ότι δεν ήξερε να χρησιμοποιεί υπολογιστή, μιλούσε συχνά για τα οφέλη και τους κινδύνους της τεχνολογίας. Ως Πάπας, εκσυγχρόνισε το επικοινωνιακό σύστημα του Βατικανού, υιοθέτησε τα social media και χαρακτήρισε το διαδίκτυο «δώρο Θεού». Αλλά προειδοποιούσε και ότι «η υπερβολική χρήση υπολογιστή βλάπτει την ψυχή». Το 2019 κάλεσε τον τότε πρόεδρο της Microsoft, Μπραντ Σμιθ, να «κρατήσει την ανθρωπιά του» κατά τη συζήτηση για την τεχνητή νοημοσύνη. Το 2024 έγινε ο πρώτος Πάπας που απευθύνθηκε σε σύνοδο της G7, στηρίζοντας την ανάγκη για κανονιστικό πλαίσιο: «Καμία μηχανή δεν πρέπει ποτέ να αποφασίζει να αφαιρέσει ανθρώπινη ζωή», είπε.
Μιλούσε ανοιχτά για τους πολέμους στην Ουκρανία και τη Γάζα
Ο Φραγκίσκος καταδίκαζε συχνά τους πολέμους, χαρακτηρίζοντας το παγκόσμιο φαινόμενο των συγκρούσεων ως έναν «Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο σε κομμάτια», στο βιβλίο του το 2024. «Σταματήστε τα όπλα! Σταματήστε τις βόμβες! Σταματήστε τη δίψα για εξουσία! Σταματήστε, στο όνομα του Θεού! Φτάνει, σας παρακαλώ!». Τον Νοέμβριο ζήτησε έρευνα για το αν οι ισραηλινές επιθέσεις στη Γάζα πληρούν τον νομικό ορισμό της γενοκτονίας. Το 2022 είχε χαρακτηρίσει την κατάσταση «πέρα από πόλεμο, τρομοκρατία». Καταδίκασε τον πόλεμο στην Ουκρανία ως «σκληρό και παράλογο» και φίλησε την ουκρανική σημαία, αλλά επικρίθηκε επειδή υπαινίχθηκε ότι η Ρωσία προκλήθηκε από το ΝΑΤΟ και απέφυγε να κατονομάσει τον Βλαντίμιρ Πούτιν ως επιτιθέμενο.
Στήριξε τα LGBTQ+ άτομα σε παγκόσμιο επίπεδο
Το 2023, ο Φραγκίσκος εξέδωσε επίσημες οδηγίες που επιτρέπουν στους καθολικούς ιερείς να ευλογούν ομόφυλα ζευγάρια, εφόσον αυτές οι ευλογίες δεν ταυτίζονται με το μυστήριο του γάμου. Επίσης, τάχθηκε υπέρ των νομικών δικαιωμάτων των ομόφυλων ζευγαριών, λέγοντας ότι «είναι ώρα να εγκαταλείψουμε την ακαμψία του παρελθόντος». Την ίδια χρονιά δήλωσε ότι «το να είναι κάποιος ομοφυλόφιλος δεν είναι έγκλημα», αν και πρόσθεσε ότι θεωρεί την πράξη αμαρτία. Επί των ημερών του, το Βατικανό εξέδωσε κατευθύνσεις που επιτρέπουν σε τρανς άτομα να βαφτίζονται και να γίνονται νονοί. Ωστόσο, το 2024, φέρεται να χρησιμοποίησε υβριστικό χαρακτηρισμό για γκέι άνδρες σε κεκλεισμένων των θυρών συνεδρίαση επισκόπων, με το Βατικανό να ζητά συγγνώμη δημόσια.
Ζήτησε συγγνώμη για τα σκάνδαλα κακοποίησης της Καθολικής Εκκλησίας
Ο Φραγκίσκος κάλεσε σε «αλλαγή νοοτροπίας» για την αντιμετώπιση ιστορικών περιστατικών κακοποίησης και δεσμεύτηκε για διαφάνεια και στήριξη των θυμάτων. Το 2018, έγραψε ανοιχτή επιστολή ζητώντας συγγνώμη για τη συγκάλυψη και τη σιωπή: «Δεν δείξαμε καμία φροντίδα για τα παιδιά. Τα εγκαταλείψαμε». Όμως ακτιβιστές κατά της κακοποίησης επέκριναν το Βατικανό για συγκάλυψη και έλλειψη διαφάνειας. Το 2015, ζήτησε συγγνώμη στη Βολιβία για «βαριά αμαρτήματα» κατά των αυτοχθόνων, ενώ το 2022 ζήτησε συγγνώμη στους Ιθαγενείς του Καναδά για τη συμμετοχή της Εκκλησίας στην απομάκρυνση από τις οικογένειές τους 150.000 τα οποία στη συνέχεια επέβαλλε την αφομοίωσή τους μέσω πείνας, βιασμών και θρησκευτικού καταναγκασμού.
Μίλησε για την κλιματική αλλαγή και χαρακτήρισε τις ΗΠΑ «ανεύθυνες»
Ο Φραγκίσκος χρησιμοποίησε το βήμα του για να αγκαλιάσει την επιστήμη και να σχολιάσει ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή και η δημιουργία. Το 2023 προειδοποίησε πως «ο κόσμος στον οποίο ζούμε καταρρέει και ίσως πλησιάζει σε οριακό σημείο». Στόχευσε ιδιαίτερα τις ΗΠΑ για τις «ανεύθυνες» υπερβολές της Δύσης και κατηγόρησε τους ηγέτες για «αδυναμία» αντιμετώπισης της κρίσης. Μίλησε επίσης για το Big Bang και τη θεωρία της εξέλιξης και το 2014 δήλωσε πως «ο Θεός δεν είναι μάγος με μαγικό ραβδί».
