Η πρώτη μείωση ενεργών χρηστών της πλατφόρμας είναι ένα ορόσημο στην ιστορία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Τα τελευταία 18 χρόνια, από τότε που ο Mark Zuckerberg ξεκίνησε το Facebook σε έναν κοιτώνα του Χάρβαρντ, η πλατφόρμα αναπτύσσεται. Μέσα από σκάνδαλα, αντιδράσεις, ρυθμιστικές πιέσεις και ανταγωνιστικές απειλές, συνέχισε να αυξάνεται - μέχρι σήμερα.

Το Meta, η νέα ονομασία της εταιρείας, ανέφερε την Τετάρτη ότι το Facebook έχασε καθημερινούς χρήστες το περασμένο τρίμηνο για πρώτη φορά στην ιστορία της. Ενώ η εταιρεία στο σύνολό της, η οποία περιλαμβάνει το Instagram και το WhatsApp, συνέχισε να αναπτύσσεται, το κορυφαίο κοινωνικό της δίκτυο - η μεγάλη μπλε εφαρμογή, όπως είναι γνωστή εσωτερικά - σταμάτησε στα λιγότερα από δύο δισεκατομμύρια log-in την ημέρα.

Η είδηση ότι το Facebook μπορεί να είδε την κορύφωση το 2021, ήταν μόνο ένα συμβολικό σημείο δεδομένων σε μια ζοφερή έκθεση εταιρικών κερδών που οδήγησε τη μετοχή της Meta σε μια επική, ιστορική καθοδική πορεία - αφαιρώντας 220 δις. δολ. από την αξία της και υποδηλώνοντας ότι η βασιλεία της εταιρείας στις διαδικτυακές κοινωνικές συναναστροφές μπορεί να μην κρατήσει πολύ ακόμη.

Για τους επενδυτές, τα πιο ανησυχητικά σημάδια έχουν να κάνουν με τις δυσκολίες της εταιρείας να κερδίσει χρήματα από το προϊόν βίντεο σύντομης μορφής του Instagram Reels - την απάντησή της στον δημοφιλή κινεζικό ανταγωνιστή TikTok. Επίσης, μια αναδιάρθρωση πολιτικής απορρήτου από την Apple που περιόρισε τη δυνατότητα του Facebook να στοχεύει διαφημίσεις σε iPhone καθώς και μια μεγάλη αύξηση των εξόδων, στη δραματική προσπάθεια της εταιρείας να οικοδομήσει ένα μέλλον εικονικής πραγματικότητας που αποκαλεί «Metaverse».

Η χρήση της ίδιας της εφαρμογής Facebook είχε μειωθεί σταδιακά εδώ και χρόνια. Τα 2 δισεκατομμύρια ημερήσιες συνδέσεις είναι ακόμα ένας τεράστιος - σχεδόν απίστευτος - αριθμός, μεγαλύτερος από τον πληθυσμό οποιασδήποτε χώρας. Όμως, δεν ήταν αυτό στο οποίο στόχευε το Facebook. Ο μεγάλος στόχος ήταν να συνδέσει τους πάντες - ολόκληρο τον κόσμο, ακόμη και τους ανθρώπους που δεν έχουν ακόμη πρόσβαση στο Διαδίκτυο. Αν και είναι πιθανό ότι το Facebook θα συνεχίσει την ανάπτυξή του με κάποια μορφή στο μέλλον, η τριμηνιαία μείωση της πιο πολύτιμης μέτρησης του κοινωνικού δικτύου, γνωστή ως καθημερινοί ενεργοί χρήστες, είναι ένα σημάδι ότι το όνειρο του Zuckerberg είναι απίθανο να πραγματοποιηθεί πλήρως, τουλάχιστον στη μορφή που οραματιζόταν κάποτε.

Για τον μέσο χρήστη του Facebook, αυτό μπορεί να μην σημαίνει πολλά βραχυπρόθεσμα. Το κοινωνικό δίκτυο παραμένει τεράστιο, απαραίτητο για πολλούς και δεν θα εξαφανιστεί σύντομα. Αυτή δεν είναι η «στιγμή Myspace» του Facebook - τουλάχιστον όχι ακόμα. Μάλλον, είναι ένας προάγγελος μιας αλλαγής που έχει ήδη ξεκινήσει στα κεντρικά γραφεία του Menlo Park, μια αλλαγή στην οποία το Facebook δεν είναι πλέον το κέντρο της προσοχής της Meta ή ο τόπος των σημαντικότερων καινοτομιών της, αλλά ένα κερδοφόρο προϊόν, μια κληρονομιά που πρέπει να διατηρηθεί. Αυτό το μειωμένο ανάστημα μπορεί να καθησυχάσει αυτούς που ανησυχούν για τον αντίκτυπο του Facebook στο διάλογο και τη δημοκρατία, αλλά θα μπορούσε να έχει αμφίδρομο αντίκτυπο: μπορεί να σημαίνει ότι η οικοδόμηση ολοένα και πιο εξελιγμένων πολιτικών περιεχομένου και συστημάτων μετριοπάθειας υποβαθμίζεται ως στρατηγική προτεραιότητα, με την πάροδο του χρόνου.

Εν τω μεταξύ, υπογραμμίζει ότι το Instagram, το WhatsApp και, ολοένα και περισσότερο, τα Reality Labs - το τμήμα που είναι επιφορτισμένο με την ανάπτυξη υλικού και λογισμικού εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας - είναι το μέλλον της εταιρείας. Η Meta θα κάνει ότι μπορεί για να τα  διατηρήσει σε ανάπτυξη, να αποκρούσει τους αντιπάλους τους και να βρει τρόπους να εκμαιεύσει περισσότερο χρόνο από τους χρήστες τους και περισσότερα χρήματα από τους διαφημιστές τους.

Όταν δημιούργησαν το Facebook, ο Zuckerberg και η εταιρεία δεν ήθελαν απλώς να δημιουργήσουν το μεγαλύτερο κοινωνικό δίκτυο. Ξεκίνησαν να χτίσουν κάτι πραγματικά πανταχού παρόν, κάτι που θα χρησιμοποιούσαν όλοι, κάτι που θα γινόταν μέρος του ιστού της παγκόσμιας κοινωνίας - κάτι που έπρεπε να χρησιμοποιήσουν όλοι, έστω και μόνο επειδή το έκαναν όλοι οι άλλοι. Και προχώρησαν περισσότερο από ότι σχεδόν κανείς θα μπορούσε να φανταστεί. Απλά όχι μέχρι το τέρμα. 

Για να καταλάβει κανείς πόσο σημαντική ήταν η ανάπτυξη για την ταυτότητα του Facebook, αξίζει να ξαναδεί ένα σημείωμα που έστειλε στην εταιρεία το 2016 το στέλεχος Andrew "Boz" Bosworth, τώρα CTO της Meta, το οποίο διέρρευσε και δημοσιεύθηκε στο Buzzfeed το 2018: «Η φυσική κατάσταση του κόσμου δεν είναι η σύνδεση, ο κόσμος δεν είναι ενοποιημένος. Κατακερματίζεται από σύνορα, γλώσσες και όλο και περισσότερο από διαφορετικά προϊόντα. Τα καλύτερα προϊόντα δεν κερδίζουν. Αυτά που χρησιμοποιούν όλοι κερδίζουν».
Η «επιτακτική ανάγκη» του Facebook, σύμφωνα με τον Bosworth - ο λόγος ύπαρξής του - ήταν να είναι το προϊόν που θα χρησιμοποιούσαν όλοι, το εργαλείο που θα ενοποιούσε  επιτέλους μια κατακερματισμένη ανθρώπινη φυλή σε ένα ενιαίο, τεράστιο δίκτυο. H εταιρεία θα επιδίωκε αυτή την επιτακτική ανάγκη με οποιοδήποτε κόστος, ακόμη και με το κόστος της ζωής των χρηστών, «γιατί αυτό κάνουμε», έγραψε. «Συνδέουμε ανθρώπους».

Ο Bosworth επέμεινε αργότερα - όταν το σημείωμα είχε βγει στο φως - ότι το είχε γράψει στο πνεύμα της συζήτησης και ότι δεν πίστευε πραγματικά αυτό που έγραφε. Το ίδιο είπε και ο Zuckerberg. Ωστόσο, οι ενέργειες της εταιρείας το επιβεβαίωσαν ξανά και ξανά όλα αυτά τα χρόνια.

Δεν ήταν καν αρκετό για το Facebook να συνδέει όλους στον κόσμο μέσω του διαδικτύου. Το 2013, προτού η αύξηση των χρηστών του αρχίσει να επιβραδύνεται παγκοσμίως, ο Zuckerberg - ο οποίος σκέφτεται πάντα μακροπρόθεσμα, πάντα αναμένει την απειλή που βρίσκεται στην επόμενη στροφή - προέβλεψε ότι το Facebook θα περιοριζόταν τελικά από την πραγματικότητα του ότι περίπου ο μισός κόσμος δεν είχε αξιόπιστη πρόσβαση στο Διαδίκτυο. Έτσι, επινόησε ένα σχέδιο για να συνδέσει «τα επόμενα 5 δισεκατομμύρια» προσφέροντας μια περιορισμένη, με επίκεντρο το Facebook έκδοση του Διαδικτύου δωρεάν στους φτωχούς του κόσμου. Ονομάστηκε internet.org και αργότερα μετονομάστηκε σε Free Basics.

Το μεγαλεπήβολο σχέδιο του Facebook όμως, έχασε σε μεγάλο βαθμό το στίγμα του, σημειώνοντας κέρδη σε ορισμένες βασικές αγορές αλλά χάνοντας σε άλλες λόγω της δημόσιας δυσπιστίας, του ψηφιακού εθνικισμού και της υπερβολικής αυτοπεποίθησης προσέγγισης της εταιρείας. Ωστόσο, συνέχισε να αναπτύσσεται καθώς όλος ο κόσμος συνδέθηκε στο διαδίκτυο χωρίς τη βοήθειά του και ξεκίνησε μια μεγάλη ώθηση για να αποκτήσει περισσότερους διεθνείς χρήστες το 2014. Ακόμη και το 2018, όταν η χρήση της εφαρμογής στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά έπιασε πλατό για πρώτη φορά, ωθήθηκε από την ανάπτυξη σε άλλα μέρη του κόσμου.

Αλλά η έκθεση κερδών της Τετάρτης έδειξε ότι η άνοδος του Facebook έχει σταματήσει σχεδόν παντού. Η μεγαλύτερη μείωση στην καθημερινή χρήση δεν σημειώθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά σε μια κατηγορία που αποκαλείται «υπόλοιπος κόσμος», συμπεριλαμβανομένης της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής. Η εταιρεία πρόσθεσε ότι οι αυξήσεις των τιμών των σχεδίων δεδομένων στην Ινδία πέρυσι, συνέβαλαν επίσης σε πιο αργή από την αναμενόμενη ανάπτυξη.

Όλα αυτά ρίχνουν νέο φως στη δραματική μετονομασία του Facebook και τον άξονα «οικοδόμησης του Metaverse». Ο Zuckerberg ήξερε πριν από οποιονδήποτε άλλον ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν ήταν πλέον αρκετά για να κρατήσουν την εταιρεία στην κορυφή. Τώρα προσπαθεί να δημιουργήσει ένα μεγάλο νέο όραμα ενός ψηφιακού κόσμου στον οποίο όλοι έχουμε δεύτερες ζωές οι οποίες διαδραματίζονται μέσω avatar που κατοικούν σε εικονικούς χώρους και σφαίρες.

Ο Zuckerberg έχει μακρά ιστορία στην επανεφεύρεση του Facebook και έχει αντισταθμίσει την επιβράδυνση της μεγάλης μπλε εφαρμογής εδώ και αρκετό καιρό. Πριν από αρκετά χρόνια, η εταιρεία συνειδητοποίησε ότι είχε φτάσει σε σημείο κορεσμού μεταξύ των χρηστών των ΗΠΑ και του Καναδά και αναθεώρησε τον βασικό αλγόριθμο τροφοδοσίας ειδήσεων, για να δώσει προτεραιότητα στην προσήλωση - κάνοντας τους υπάρχοντες χρήστες να περνούν περισσότερο χρόνο στο δίκτυο, με την χρήση όλων των τρυκ ακόμη και των πιο αμφιλεγόμενων και αντιδημοκρατικών.

Αγόρασε επίσης το Instagram και το WhatsApp, ιδιοκτησίες του Facebook που συνεχίζουν να αναπτύσσονται ακόμη και όταν κορυφώνεται το προϊόν που κατασκεύασε ο Zuckerberg ως φοιτητής. Και η απώλεια χρηστών δεν σημαίνει απαραίτητα απώλεια χρημάτων βραχυπρόθεσμα: τα έσοδα του Facebook ανά χρήστη συνέχισαν να αυξάνονται το τελευταίο τρίμηνο.

Για να ανακτήσει τη βάση της, η Meta θα πρέπει να ενισχύσει την εστίασή της στην ανάπτυξη και την είσπραξη περισσότερων χρημάτων από το Instagram. Θα πρέπει να υλοποιήσει σχέδια για να κάνει τις διάφορες υπηρεσίες της πιο διαλειτουργικές - για παράδειγμα, δίνοντας στους ανθρώπους που χρησιμοποιούν το Messenger τη δυνατότητα να συνδέονται με πωλητές στο Instagram.

Η επιτυχία του σε πιθανές περιοχές ανάπτυξης όπως η Αφρική, όπου το Facebook είναι εξαιρετικά δημοφιλές, εξαρτάται επίσης από τη διεύρυνση της πρόσβασης στο Διαδίκτυο. Λιγότεροι από τους μισούς ανθρώπους στην υποσαχάρια Αφρική έχουν smartphone και πολλοί έχουν περιορισμένο εύρος ζώνης σε προπληρωμένα τηλέφωνα, σύμφωνα με την GSMA, τον βιομηχανικό οργανισμό για φορείς εκμετάλλευσης δικτύων κινητής τηλεφωνίας παγκοσμίως.

Η Meta ανέφερε την Τετάρτη ότι η Reality Labs αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς, αν και τα έξοδά της αυξάνονται ταχύτερα. Ίσως κάποια μέρα να είναι το μετασύμπαν του Facebook που θα μας συνδέει όλους επιτέλους.

Ωστόσο, το τέλος της εποχής ανάπτυξης του Facebook σηματοδοτεί μια καμπή στην ιστορία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και του Διαδικτύου. Εάν ο Zuckerberg δεν μπορέσει  να συνδέσει ολόκληρο τον κόσμο με το Facebook, δεδομένων όλων των πόρων, της ορμής και της επιθυμίας που θα ήταν δυνατό να ζητήσει κανείς, ίσως χρειαστεί να αντιμετωπίσει την πιθανότητα πως κανένα δίκτυο δεν θα το κάνει ποτέ.