«... Ο J. Kepler, ήδη κατά τον 17ο αι. μ.Χ., υπολόγισε ότι πραγματοποιήθηκε τριπλή σύνοδος των πλανητών Δία και Κρόνου το 7 π.Χ στον αστερισμό των Ιχθύων, αναφορά της οποίας έχει βρεθεί σε βαβυλωνιακό κείμενο, προερχόμενο από την αστρολογική σχολή της Σιππάρ...» 

Η δρ Φιόρη – Αναστασία Μεταλληνού είναι αστροφυσικός, υπεύθυνη για δράσεις διάχυσης της επιστήμης στο Κέντρο Επισκεπτών Θησείου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Επιπλέον, δίνει διαλέξεις και αρθρογραφεί με σκοπό τη δημόσια κατανόηση της αστρονομίας και διαστημικής φυσικής προς τους μαθητές και το ευρύ κοινό.

Παραμονές Χριστουγέννων του 2018, η κ. Μεταλληνού απάντησε στις ερωτήσεις της HuffPost Greece για το Αστέρι των Χριστουγέννων.

Πότε άρχισαν οι αστρονόμοι να αναζητούν τα ίχνη του; Ήταν κομήτης ή σούπερνοβα; Σε ποιες ιστορικές πηγές βασίζονται οι σύγχρονοι επιστήμονες; Και ακόμη, πώς προσεγγίζει την πίστη και το θαύμα ένας αστροφυσικός;

– Ποιές ιστορικές πηγές, ποιά κείμενα της χριστιανοσύνης αναφέρουν το Άστρο της Βηθλεέμ;

Οι πηγές μας όσον αφορά την περιγραφή του ουρανίου φαινομένου που αποκαλούμε «αστέρα της Βηθλεέμ» ή «αστέρα των Χριστουγέννων» είναι πραγματικά περιορισμένες και έτσι προκύπτει δυσκολία στην ερμηνεία του. Ουσιαστικά αναφορά για το φαινόμενο συναντάμε στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (κεφ. Β εδαφ. 1-12).

Ωστόσο περιγραφές βρίσκουμε και σε ορισμένα από τα λεγόμενα «απόκρυφα» ευαγγέλια, τα οποία αντιπροσώπευαν πολύ διαφορετικές ιδέες για το πρόσωπο, την φύση, τα έργα και την διδασκαλία του Ιησού και τα οποία δεν θεωρούνται ιδιαίτερα αξιόπιστα κείμενα.

-Πώς το περιγράφουν;

Τον αστέρα τον παρατήρησαν οι μάγοι, οι οποίοι ήταν αστρονόμοι της εποχής, οπότε και κάλοι γνώστες των ουράνιων φαινομένων. Παράλληλα, υπήρξαν αποκρυφολόγοι και αστρολόγοι και το πιθανότερο Πέρσες στην καταγωγή.

Τα βασικά στοιχεία της περιγραφής του αστέρα τα συγκεντρώνουμε στις παρακάτω φράσεις, με βάση τις περιγραφές του ευαγγελιστή Ματθαίου:

…ἰδοὺ μάγοι ἀπὸ ἀνατολῶν παρεγένοντο εἰς Ἱεροσόλυμα…/ εἴδομεν γὰρ αὐτοῦ τὸν ἀστέρα ἐν τῇ ἀνατολῇ καὶ ἤλθομεν προσκυνῆσαι αὐτῷ. /…ἐπορεύθησαν· καὶ ἰδοὺ ὁ ἀστὴρ ὃν εἶδον ἐν τῇ ἀνατολῇ προῆγεν αὐτοὺς ἕως ἐλθὼν ἐστάθη ἐπάνω οὗ ἦν τὸ παιδίον· ἰδόντες δὲ τὸν ἀστέρα ἐχάρησαν χαρὰν μεγάλην σφόδρα.

Βασιζόμενοι λοιπόν στις παραπάνω περιγραφές, δύο είναι τα βασικά χαρακτηριστικά τα οποία πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν μας στην έρευνα για τον προσδιορισμό του ουρανίου αυτού αντικειμένου: Ένα είναι το χαρακτηριστικό της «κίνησης» (ὁ ἀστὴρ ὃν εἶδον ἐν τῇ ἀνατολῇ προῆγεν αὐτοὺς) και ένα ακόμα το χαρακτηριστικό της «στάσης» πάνω στην ουράνια σφαίρα (ἕως ἐλθὼν ἐστάθη ἐπάνω οὗ ἦν τὸ παιδίον).

-Σε ποιόν οφείλουμε την ταύτιση του υπέρλαμπρου Άστρου που φώτισε τον δρόμο των Μάγων με τη γέννηση του Ιησού, με άλλα λόγια, πώς γεννήθηκε ο θρύλος;

Προκύπτει από τις ευαγγελικές περιγραφές.

-Πότε άρχισαν οι αστρονόμοι να αναζητούν τα «ίχνη» του Άστρου;

Με το φαινόμενο ασχολήθηκαν πολλοί αστρονόμοι ξεκινώντας από τον μεγάλο αστρονόμο J. Kepler. Κατέληξε στην ερμηνεία του φαινομένου, στις αρχές του 17ου αι, καθώς μελέτησε ουράνια φαινόμενα που έλαβαν χώρα την εποχή της γέννησης του Ιησού και κυρίως την εμφάνιση πλανητών στον ουρανό. Βεβαίως και μεταγενέστεροι αστρονόμοι, όπως ο καθηγητής Κ. Χασάπης, ασχολήθηκαν με την εμφάνιση του «αστέρα», αναζητώντας κείμενα της εποχής και υπολογίζοντας θέσεις αστρονομικών αντικειμένων.

-Οι θεωρίες περί συνόδου πλανητών, σούπερ νόβα ή κομήτη έχουν επιβεβαιωθεί επιστημονικά; Κι εάν ναι, ποιά θεωρία συγκεντρώνει τις περισσότερες πιθανότητες;

Αρχικά πρέπει να γνωρίζουμε την χρονολογία γέννησης του Ιησού, ώστε να προσδιορίσουμε την χρονολογία στην οποία αναζητούμε τι ενδιαφέρον παρατηρήθηκε στον ουρανό. Ιστορικοί και θεολόγοι, σήμερα έχουν καταλήξει ότι ο Ιησούς γεννήθηκε το 6 – 7 π.Χ.

Ερευνώντας τις πιθανές αστρονομικές ερμηνείες μπορούμε να αρχίσουμε από τους διάττοντες αστέρες (ή πεφταστέρια) που αποτελούν συνήθη αστρονομικά φαινόμενα. Ο χρόνος ζωής τους δεν υπερβαίνει τα μερικά δευτερόλεπτα, γεγονός το οποίο δεν έρχεται σε συμφωνία αρχικά με την ευαγγελική αναφορά ότι το φαινόμενο ήταν ορατό από τους μάγους στη διάρκεια του ταξιδιού τους προς την Ιουδαία.

Η εκδοχή του κομήτη έχει υπάρξει σημαντική για την ερμηνεία του «αστέρα των Χριστουγέννων», καθώς ένας κομήτης μπορεί να παρατηρείται για αρκετούς μήνες στον ουρανό, να κινείται σχετικά με τους απλανείς, να παρουσιάζει «στάσεις». Κάποιες φορές η λαμπρότητά του μπορεί να τον καθιστά ορατό ακόμα και την ημέρα. Παρατήρηση κομήτη στις χώρες της Μεσοποταμίας αναφέρεται στο 17 π.Χ, ο δε κομήτης του Halley πέρασε το 12 π.Χ. Ισχυρό αντεπιχείρημα στην υπόθεση του κομήτη αποτελεί το γεγονός ότι οι κομήτες ανέκαθεν θεωρούνταν προάγγελοι δυσάρεστων γεγονότων, πολέμων, λοιμών ή φυσικών καταστροφών, επομένως δύσκολα θα συνδυάζονταν με την γέννηση ενός βασιλιά.

Οι αστρονόμοι από την αρχαιότητα είχαν παρατηρήσει αστέρες οι οποίοι εμφανίζονταν στον ουρανό πολύ λαμπεροί, ενώ δεν ήταν ορατοί νωρίτερα. Τους ονόμαζαν «νέους» αστέρες, όπως εκείνος που ο πατέρας της Αστρονομίας, ο Ίππαρχος παρατήρησε το 134 π.Χ. στον αστερισμό του Σκορπιού. Σήμερα γνωρίζουμε ότι πρόκειται για καινοφανείς ή υπερκαινοφανείς (supernova): αστέρες μεγάλης μάζας στα τελευταία στάδια εξέλιξής τους, όπου οι θερμοπυρηνικές εκρήξεις που συντελούνται στο εσωτερικό τους εκτινάσσουν μεγάλο μέρος του υλικού τους στο διάστημα. Παρατήρηση nova ή supernova αστέρα κοντά στο έτος της Γέννησης δεν υπήρξε, χωρίς βεβαίως να αποκλείεται μια τέτοια παρατήρηση μόνο από τους μάγους. Πρόκειται όμως για απλανείς αστέρες οι οποίοι ούτε κινούνται ούτε και παρουσιάζουν στάσεις στον ουρανό.

Από την αρχαιότητα οι αστρονόμοι γνώριζαν πολύ καλά τις κινήσεις των πλανητών οι οποίοι κινούνται στην ουράνια σφαίρα σε τόξα, άλλοτε από την δύση προς την ανατολή και άλλοτε από την ανατολή προς τη δύση (ορθή και ανάδρομη κίνηση). Οι πλανήτες βρίσκονται συχνά και σε σύνοδο, το οποίο σημαίνει ότι παρατηρούνται σε μια περιορισμένη περιοχή του ουρανού. Οι πλανήτες ικανοποιούν επίσης και τα κριτήρια της «κίνησης» και της «στάσης» στον ουρανό. Ο J. Kepler, ήδη κατά τον 17ο αι. μ.Χ., υπολόγισε ότι πραγματοποιήθηκε τριπλή σύνοδος των πλανητών Δία και Κρόνου το 7 π.Χ στον αστερισμό των Ιχθύων, αναφορά της οποίας έχει βρεθεί σε βαβυλωνιακό κείμενο, προερχόμενο από την αστρολογική σχολή της Σιππάρ.

Με βάση σύγχρονους υπολογισμούς καταλήγουμε και σήμερα ότι πράγματι οι δύο πλανήτες (Δίας και Κρόνος) βρέθηκαν σε σύνοδο τρεις φορές την χρονολογία γέννησης του Ιησού, απέχοντας δε λιγότερο από μία μοίρα κατά την προβολή τους στην ουράνια σφαίρα. Μια ερμηνεία η οποία καθίσταται και η πλέον πιθανή για την ερμηνεία του φαινομένου.

-Πως προσεγγίζει την πίστη και το θαύμα ένας επιστήμονας διαστημικής φυσικής;

Ένας αστρονόμος προσεγγίζει τα φαινόμενα μέσα από την επιστημονική μέθοδο, αναζητώντας τα αίτια, βασισμένος στις παρατηρήσεις και τα δεδομένα που συλλέγει. Αυτός είναι ο τρόπος εργασίας κάθε επιστήμονα, ώστε να προάγει το πεδίο της έρευνάς του, να κατανοεί τον κόσμο και να εισάγει και το ευρύτερο κοινό στον ορθολογικό τρόπο σκέψης.

Η πίστη, είναι μια διαφορετική οδός προσέγγισης των πραγμάτων και δεν πρέπει να συγχέεται με την επιστημονική μεθοδολογία.

-Ποιές ερωτήσεις σας κάνουν συνήθως τα παιδιά στις διαλέξεις που δίνετε; Ποιά θέματα τα γοητεύουν;

Τα παιδιά μαγεύονται πραγματικά από την Αστρονομία. Μελετούν, ενημερώνονται και θέτουν ουσιαστικά ερωτήματα. Σίγουρα γοητεύονται από τις μαύρες τρύπες, από την μεγάλη έκρηξη (Big Bang), τους γαλαξίες και την σύγκρουση γαλαξιών, αλλά και από τις διαστημικές αποστολές και την εξερεύνηση του διαστήματος.

Είναι μια απόλαυση η αλληλεπίδραση με τα παιδιά, γιατί διαθέτουν καθαρή και αυθόρμητη σκέψη, χωρίς να υποκινούνται από προκαταλήψεις και εγωισμούς. Αν εξασκείται κάποιος να μιλάει με τα παιδιά, συνεχώς θέτει τον εαυτό του στην διαδικασία ελέγχου των γνώσεών του, και της μετάδοσης της επιστημονικής πληροφορίας με τρόπο φυσικό και κατανοητό.