Τον αποκαλούν και «Σκοτεινό Φιλόσοφο», λόγω της έλλειψης γνώσης για το σύνολο του έργου του, καθώς λίγα είναι αυτά που έχουν διασωθεί, αλλά και για τον αινιγματικό χαρακτήρα που χαρακτηρίζει τη φιλοσοφία του: Ο Ηράκλειτος είναι ένας από τους σημαντικότερους προσωκρατικούς φιλοσόφους, ο οποίος έζησε τον 5ο με 6ο π.Χ αιώνα στην Έφεσο της Ιωνίας.

Γνωστός για την ιδέα της συνεχούς αλλαγής που διέπει το σύμπαν (τα πάντα ρει), πίστευε ότι ο κόσμος δημιουργείται από τη «φωτιά», την αντίθεση και τον πόλεμο μεταξύ των αντιθέτων, αποτελεί εξέχουσα προσωπικότητα μεταξύ των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων- οι διδασκαλίες των οποίων αποκτούν ιδιαίτερη σημασία και ενδιαφέρον, εν μέσω της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής κρίσης που περνά η σημερινή ελληνική κοινωνία.

Η κύρια πηγή για την ζωή του Ηρακλείτου είναι ο Διογένης ο Λαέρτιος. Ο Ηράκλειτος θεωρείται πως γεννήθηκε από μια αριστοκρατική οικογένεια στην Έφεσο, κατά το 544 π.Χ, και ο θάνατός του εικάζεται πως έλαβε χώρα το 484 π.Χ.. Πατέρας του αναφέρεται ο Βλύσων (ή Βλόσων) ή Ηράκων. Ο Διογένης αναφέρει ότι ο Ηράκλειτος παραιτήθηκε της βασιλείας για χάρη του αδερφού του.

Στον Ηράκλειτο απονέμεται ένα έργο με τίτλο Περί Φύσεως, το οποίο χωρίζεται σε τρία μέρη με περιεχόμενο πολιτικό, θεολογικό και κοσμογονικό. Από τα λιγοστά αποσπάσματα που έχουν διασωθεί, φαίνεται πως ο χαρακτήρας του γραπτού έργου του είναι αποφθεγματικός. Ο κόσμος για τον Ηράκλειτο δεν είναι αποτέλεσμα δημιουργίας ή γένεσης, αλλά προϋπάρχει προαιώνια και περιγράφεται ως ζωντανή φωτιά, (αείζωον πυρ- μια κοσμολογική σταθερά) η οποία εναλλάξ δυναμώνει και εξασθενεί, χωρίς ποτέ να σβήνει εντελώς.

Το αείζωον πυρ διανύει μια κυκλική τροχιά κατά την οποία μεταλλάσσεται σε θάλασσα, κατόπιν σε γη, για να ακολουθήσει η αντίστροφη διαδικασία μεταλλαγής της γης σε θάλασσα και της θάλασσας σε φωτιά. Το πυρ του Ηρακλείτου είναι μια κοσμολογική σταθερά που κινείται και μεταμορφώνεται αέναα. Η διαρκής κίνηση και μεταβολή αποτελεί το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της πραγματικότητας. Σε ό,τι αφορά τη θέση του ως προς τις αντίθετες έννοιες, χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το απόφθεγμά του «τα ψυχρά θερμαίνονται, τα θερμά ψύχονται, τα υγρά ξηραίνονται, τα ξηρά υγραίνουν», το οποίο υποδεικνύει ότι οι φαινομενικά αντίθετες καταστάσεις, τάσεις και δυνάμεις, συνδέονται με μια συνεκτική σχέση αρμονίας.

Ακολουθούν 10 από τα πιο γνωστά αποφθέματά του:

Τα πάντα ρει και ουδέν μένει

Ήθος ανθρώπω δαίμων ( ο χαρακτήρας του ανθρώπου είναι το πεπρωμένο του)

Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί, πάντων δε βασιλεύς

Αγαθόν και κακόν ταυτόν.

Ποταμώ ουκ έστιν εμβήναι δις τω αυτώ (δεν μπαίνεις δυο φορές στο ίδιο ποτάμι)

Απόντι μη μάχου

Ήλιος ούκ αν υπερβήσεται μέτρα

Κρύπτειν αμαθίην κρέσσον, ή ες το μέσον φέρειν

Ξυνόν γαρ αρχή και πέρας επί κύκλου περιφερείας

Οδός άνω και κάτω μία

Πηγή: diadrastika