Καθώς το κόστος του ψεκασμού των καλλιεργειών με φυτοφάρμακα γίνεται όλο και πιο ακριβό, οι αγρότες στην «καρδιά» της Ελλάδας έχουν στραφεί σε μια φθηνότερη εναλλακτική λύση: υγρά σε πλαστικά μπουκάλια χωρίς ετικέτα που εισάγονται λαθραία μέσω ξηράς και θάλασσας.

Τα προϊόντα αυτά είναι πιο αποτελεσματικά, σύμφωνα με 12 αγρότες από την πεδιάδα της Θεσσαλίας, ωστόσο είναι και πιο επιβλαβή: εργαστηριακές αναλύσεις που βρίσκονται στη διάθεση του Reuters δείχνουν ότι τα μπουκάλια περιέχουν φυτοφάρμακα που έχουν απαγορευτεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση εδώ και αρκετά χρόνια λόγω των υποψιών για κινδύνους για τον άνθρωπο ή το περιβάλλον.

Η κατάσταση στην Ελλάδα, όπως την περιγράφουν αγρότες, αιρετοί, αξιωματικοί των αρχών επιβολής του νόμου και εμπειρογνώμονες του κλάδου των φυτοφαρμάκων, έχει αντίκτυπο σε ολόκληρη την ΕΕ, όπου οι αρχές αναφέρουν ότι η χρήση απαγορευμένων και παραποιημένων φυτοφαρμάκων είναι υψηλότερη από ποτέ.

Οι Τούρκοι έφτιαξαν το drone TALAY που πετάει ως μικρό εκρανοπλάνο στην επιφάνεια της θάλασσας “αόρατο” από τα ραντάρ (Βίντεο)

Αυτό συμβαίνει καθώς η Ευρώπη επιδιώκει να μειώσει ακόμη και τη χρήση επιτρεπόμενων βοηθητικών ουσιών για τις καλλιέργειες, στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης. Τουλάχιστον το 14% των φυτοφαρμάκων που χρησιμοποιούνται σήμερα στα χωράφια της ΕΕ είναι παράνομα, από περίπου 10% το 2015, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕ.

Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας, ο αριθμός αυτός φτάνει το 25%, σύμφωνα με την Ελληνική Ένωση Προστασίας Φυτών (ΕΣΥΦ), η οποία εκπροσωπεί τις εταιρείες φυτοφαρμάκων στη χώρα.

Το 2022, η αστυνομία στην Ευρώπη κατάσχεσε 2.040 τόνους παράνομων φυτοφαρμάκων, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Europol από μια επιχείρηση σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση, αριθμός τετραπλάσιος από αυτόν του 2019.

Το πρόβλημα είναι πιθανώς ακόμα μεγαλύτερο, καθώς μεγάλο μέρος του λαθρεμπορίου δεν εντοπίζεται, σύμφωνα με τις αρχές σε Ελλάδα και αρκετές από τις κύριες παραγωγούς γεωργικών προϊόντων της Ευρώπης: Γαλλία, Γερμανία και Ισπανία.

«Αυτό είναι ένα μακροχρόνιο πρόβλημα», δήλωσε εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε απάντηση σε ερωτήσεις του Reuters.

Η καταπολέμηση της λαθραίας διακίνησης είναι αρμοδιότητα των κρατών μελών, αλλά η Επιτροπή εργάζεται για την επιτάχυνση της έγκρισης νέων ουσιών που θα βοηθήσουν τους αγρότες να καταπολεμήσουν τα παράσιτα με νόμιμο τρόπο, δήλωσε ο εκπρόσωπος.

Ο Έλληνας υπουργός Γεωργίας, Κώστας Τσιάρας, δήλωσε στο Reuters ότι η Ελλάδα εργάζεται για την προστασία της δημόσιας υγείας, την υποστήριξη των αγροτών και την προώθηση της ασφαλούς και νόμιμης γεωργικής παραγωγής. «Η καταπολέμηση της παρανομίας αποτελεί προτεραιότητα για εμάς», δήλωσε.

Εισοδήματα που απειλούνται

Οι Έλληνες αγρότες είναι ευάλωτοι στο παράνομο εμπόριο φυτοφαρμάκων λόγω των παρατεταμένων επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης του 2010-18 και της κλιματικής αλλαγής, η οποία έχει ξηράνει τη γη τους και έχει προκαλέσει επιδημίες παρασίτων.

Τα φυτοφάρμακα μπορούν να φτάσουν έως και το 50% των ετήσιων δαπανών, σύμφωνα με ορισμένους αγρότες. Ένα λίτρο ενός δημοφιλούς ελληνικού εντομοκτόνου κοστίζει έως και 380 ευρώ. Ένα παραποιημένο προϊόν μπορεί να βρεθεί στη μαύρη αγορά για 200-230 ευρώ, πρόσθεσαν.

Οι υψηλές τιμές απειλούν τα μέσα διαβίωσης στη Θεσσαλία, σημαντικό σιτοβολώνα στην κεντρική Ελλάδα, η οποία παράγει μήλα, αμύγδαλα, σιτηρά και βαμβάκι. Οι οπωρώνες της περιοχής έχουν εγκαταλειφθεί, καθώς οι αγρότες αναζητούν εργασία αλλού.

«Για να επιβιώσει, ένας αγρότης πρέπει να γίνει εγκληματίας;», είπε ο Γιώργος Ζέικος, αγρότης μήλων τέταρτης γενιάς που διευθύνει έναν συνεταιρισμό στο χωριό Αγία. «Άλλο πράγμα είναι να παραβιάζεις τον νόμο για να κερδίσεις και άλλο να το κάνεις μόνο για να επιβιώσεις», είπε.

Ο ίδιος αναφέρει ότι έχει αρνηθεί προσφορές για χρήση παράνομων φυτοφαρμάκων. Ωστόσο, αγρότες σε έξι χωριά της πεδιάδας δήλωσαν ότι οι ίδιοι, οι συγγενείς ή οι γείτονές τους τα έχουν δοκιμάσει.

Ένας άλλος πειρασμός είναι η φαινομενική αποτελεσματικότητα των παράνομων φυτοφαρμάκων.

Κατά τη διάρκεια ενός διαλείμματος από τη δουλειά τους στα χωράφια, αγρότες στο χωριό Μεταμόρφωση, όπου παράγεται βαμβάκι, διηγήθηκαν πώς τα παλαιότερα, πλέον απαγορευμένα, φυτοφάρμακα ήταν τόσο ισχυρά που τα πουλιά δεν πετούσαν πάνω από τα χωράφια τους μετά τον ψεκασμό. Τώρα, είπαν, εφαρμόζουν τη διπλάσια δόση από την συνιστώμενη για το νόμιμο προϊόν.

Ο Γιώργος Ποντίκας, πρόεδρος της ΕΣΥΦ, της ένωσης προστασίας των καλλιεργειών, απέρριψε τους ισχυρισμούς των αγροτών ότι τα φυτοφάρμακα είναι ακριβά και αναποτελεσματικά. Είπε ότι οι αρχές δεν κάνουν αρκετά για να τιμωρήσουν τους παραβάτες του νόμου.

«Κάποιος που δηλητηριάζει τα τρόφιμά μας για να αποκομίσει κέρδος πρέπει να αντιμετωπίζεται ως εγκληματίας», είπε ο Ποντίκας, ο οποίος είναι επίσης διευθύνων σύμβουλος του ελληνικού παραρτήματος της ελβετικής αγροχημικής γίγαντας Syngenta.

Παράνομο εμπόριο

Τα προϊόντα εισάγονται λαθραία στην Ελλάδα από τη Βουλγαρία μέσω ξηράς σε εφεδρικά ελαστικά ή μεταφέρονται με σχεδίες που χρησιμοποιούν οι διακινητές για να φέρουν μετανάστες στην Ευρώπη από την Τουρκία, σύμφωνα με αγρότες και αξιωματούχους.

Σε ένα χωριό, ένας καλλιεργητής αμυγδάλων είπε ότι κάποτε οδήγησε μέχρι τη Βουλγαρία και αγόρασε πέντε κουτιά παραποιημένων προϊόντων για τον ίδιο και τους γείτονές του.

Σε ένα άλλο χωριό, αγρότης είπε ότι οι ντόπιοι ενεργούν ως μεσάζοντες για έναν άνδρα γνωστό ως «ο Βούλγαρος». Όταν τον περιμένουν, παίρνουν παραγγελίες από άλλους στο χωριό. Οι αγρότες πληρώνουν σε μετρητά, ψεκάζουν τη νύχτα και καίνε τα άδεια δοχεία για να εξαφανίσουν όλα τα στοιχεία, είπαν.

«Αν το θέλεις, θα το βρεις», είπε ο Θανάσης Κωστής, αγρότης στη Μεταμόρφωση, αναφέροντας ότι δεν έχει χρησιμοποιήσει παράνομα προϊόντα.

Οι αγρότες που δήλωσαν στο Reuters ότι είχαν χρησιμοποιήσει τα παράνομα φυτοφάρμακα ζήτησαν να παραμείνουν ανώνυμοι υπό τον φόβο για αντίποινα από τις αρχές.

Η Υπηρεσία Ασφάλειας Τροφίμων της Βουλγαρίας δήλωσε ότι έχει εντείνει τους ελέγχους από τον Οκτώβριο για να καταπολεμήσει το εμπόριο και τη χρήση μη εγκεκριμένων προϊόντων. Το υπουργείο Εμπορίου της Τουρκίας δεν απάντησε σε σχετικό αίτημα για σχόλιο.

Το εμπόριο είναι όλο και πιο οργανωμένο, μοιάζοντας με οργανωμένο οικονομικό έγκλημα, δήλωσε ανώτερος αξιωματικός της ελληνικής αστυνομίας, μιλώντας υπό τον όρο της ανωνυμίας.

Οι ρόλοι χωρίζονται σε εισαγωγή, αποθήκευση και διανομή. Εν τω μεταξύ, η αστυνομία ενεργεί κυρίως βάσει πληροφοριών, δήλωσαν στο Reuters τρεις αξιωματούχοι της αστυνομίας και του κλάδου.

Ο Δημήτρης Σταυρίδης, επικεφαλής της Γενικής Διεύθυνσης Περιφερειακής Αγροτικής Οικονομίας της Θεσσαλίας, αναγνώρισε ότι θα μπορούσαν να γίνουν περισσότεροι έλεγχοι στις αγορές των αγροτών, αλλά είπε ότι ορισμένες περιοχές αντιμετωπίζουν προβλήματα λόγω έλλειψης προσωπικού.

Κίνδυνοι για την υγεία από τα παράνομα φυτοφάρμακα

Τα κατασχεθέντα προϊόντα αποστέλλονται στο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο Μπενάκη στην Αθήνα για ανάλυση. Πολλά φτάνουν με βουλγαρικές, τουρκικές ή χειρόγραφες ετικέτες.

Ορισμένα παραποιημένα προϊόντα μοιάζουν με προϊόντα εγκεκριμένα από την ΕΕ, αλλά μπορεί να περιέχουν επιβλαβή υποκατάστατα, συμπεριλαμβανομένων άγνωστων διαλυτών. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, μόνο τα φυτοφάρμακα με ελληνικές ετικέτες είναι νόμιμα.

Η ελληνική αστυνομία και η Europol αναφέρουν ότι πολλές από αυτές τις ουσίες προέρχονται από την Κίνα.

Για άλλη μια μέρα η Ελλάδα φλέγεται: Πυρκαγιές σε Ωραιόκαστρο και Βόλο

Το υπουργείο Εξωτερικών της Κίνας δήλωσε σε ηλεκτρονικό μήνυμα ότι πάντα ζητούσε από τις εταιρείες να τηρούν τους νόμους των χωρών στις οποίες δραστηριοποιούνται και ότι το Πεκίνο είναι πρόθυμο να ενισχύσει τη συνεργασία με την ΕΕ στον τομέα της τελωνειακής επιβολής.

Οι απαγορεύσεις της ΕΕ οφείλονται εν μέρει σε κινδύνους για την υγεία που έχουν εντοπίσει οι ρυθμιστικές αρχές, όπως βλάβες στο ήπαρ, τα νεφρά και τους πνεύμονες, ή σε πιθανές καρκινογόνες ουσίες.

Ωστόσο, ορισμένες από αυτές τις χημικές ουσίες χρησιμοποιούνται νόμιμα σε άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών. Πάνω από 12 απαγορευμένα φυτοφάρμακα - μερικά από τα οποία από το 2009 - εντοπίστηκαν μόνο στην Ελλάδα το 2024, σύμφωνα με δοκιμές που είδε το Reuters.

«Αυτό είναι σοβαρό», δήλωσε ο περιφερειάρχης Θεσσαλίας, Δημήτρης Κουρέτας, καθηγητής τοξικολογίας, αναφερόμενος στην έρευνα για τις πιθανές επιπτώσεις στην υγεία.

Τον τελευταίο χρόνο, εντοπίστηκαν 10 απαγορευμένα φυτοφάρμακα σε ελληνικά προϊόντα, όπως ελιές, κεράσια, ντομάτες, σταφύλια και πορτοκάλια, σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Γεωργίας.

Ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει ότι ο κίνδυνος για τους καταναλωτές από χαμηλά επίπεδα φυτοφαρμάκων είναι ελάχιστος, οι αγρότες που χρησιμοποιούν παράνομες χημικές ουσίες ενδέχεται να αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο.

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, πνευμονολόγοι του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας στη Θεσσαλία παρατήρησαν ότι πολλοί ασθενείς που κάπνιζαν και εκτίθεντο σε φυτοφάρμακα ανέπτυσσαν μια σπάνια μορφή ουλής στους πνεύμονες.

Το 2006, τα ευρήματά τους, που δημοσιεύτηκαν παράλληλα με παρόμοια έρευνα στη Γαλλία, συνέβαλαν στην επίσημη αναγνώριση μιας νόσου που είναι πλέον γνωστή ως συνδυασμένη πνευμονική ίνωση και εμφύσημα (CPFE).

«Σχεδόν όλοι οι ασθενείς που εκτέθηκαν τόσο στο κάπνισμα όσο και στα φυτοφάρμακα ανέπτυξαν αυτή τη διακριτή πάθηση», δήλωσε ο γιατρός Ηλίας Δημέας.

Σε άλλες αγροτικές περιοχές της Ελλάδας, οι γιατροί αναφέρουν ότι τα τελευταία χρόνια έχουν παρατηρήσει αύξηση των αναπνευστικών παθήσεων που ενδεχομένως συνδέονται με την έκθεση σε φυτοφάρμακα και αρχίζουν να λαμβάνουν υπόψη το επαγγελματικό ιστορικό των ασθενών τους.

Οι αγρότες αντιμετωπίζουν τους κινδύνους με αδιαφορία. «Όλα τα φυτοφάρμακα έχουν συνέπειες», δήλωσε ο κ. Κωστής, ο αγρότης από τη Μεταμόρφωση. «Είχα μάσκα, αλλά φέτος δεν την έχω φορέσει καθόλου».