Πάνω από 300.000 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από πνιγμό – και σχεδόν όλες αυτές οι περιπτώσεις είναι αποτρέψιμες, σύμφωνα με μια πρόσφατη έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ).
Σύμφωνα με την έκθεση, τα παιδιά αποτελούν την ομάδα υψηλότερου κινδύνου. Σχεδόν το 25% όλων των θανάτων από πνιγμό συμβαίνουν σε παιδιά κάτω των 4 ετών. Άλλο ένα 19% των θανάτων από πνιγμό συμβαίνουν σε παιδιά ηλικίας 5 έως 14 ετών.
Η συχνότερη αιτία θανάτου για τα παιδιά
Αυτό σημαίνει ότι ο πνιγμός είναι η συχνότερη αιτία θανάτου για τα παιδιά σε όλο τον κόσμο. Όπως σημειώνει η Caroline Lukaszyk, τεχνική υπεύθυνη για την πρόληψη τραυματισμών στον Π.Ο.Υ., «ανεξάρτητα από το πού ζείτε και σε ποιο περιβάλλον, το γεγονός αυτό μπορεί να προληφθεί».
Εκτός από την παρουσίαση του βάθους του προβλήματος, η έκθεση επισημαίνει τα μέτρα που έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά σε ορισμένες χώρες για τη μείωση του αριθμού των πνιγμών. Οι λύσεις είναι χαμηλής τεχνολογίας, αλλά πολύ αποτελεσματικές, όπως η χρήση κενών μπουκαλιών αναψυκτικών ως πλωτήρων.
Με απλές τεχνικές όπως αυτές, οι πνιγμοί έχουν μειωθεί κατά 38% από το 2000, σύμφωνα με την έκθεση, αλλά παραμένουν ένα σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας. Και η απειλή εξελίσσεται, καθώς η κλιματική αλλαγή κάνει τις πλημμύρες πιο συχνές και σοβαρές.
«139 χώρες δήλωσαν εθελοντικά ότι θέλουν να κατανοήσουν καλύτερα την κατάσταση των πνιγμών στις χώρες τους. Και δεν ήταν εύκολο έργο. Τους ζητήσαμε να συγκεντρώσουν έως και 10 διαφορετικούς εθνικούς φορείς που δραστηριοποιούνται σε διάφορους τομείς – υγεία, μεταφορές, εκπαίδευση, κοινωνική πρόνοια και [ασφάλεια στο νερό] – και να συζητήσουν το θέμα των πνιγμών», λέει η Lukaszyk μιλώντας στο NPR για την έκθεση αυτή, σημειώνοντας την ίδια στιγμή ότι «οι 300.000 είναι μια αρκετά σημαντική υποεκτίμηση, επειδή τα στοιχεία που χρησιμοποιούμε δεν περιλαμβάνουν τους θανάτους από πνιγμό που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια πλημμυρών και άλλων φυσικών καταστροφών, ούτε τους θανάτους από πνιγμό που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια τροχαίων ατυχημάτων — σκεφτείτε τα σκάφη αναψυχής, σκεφτείτε τα μεγάλα επιβατηγά πλοία στο Μπαγκλαντές και την Ινδία, στη Νοτιοανατολική Ασία, που βυθίζονται».
Η ερευνήτρια υπερτονίζει ότι η συντριπτική πλειονότητα των θανάτων από πνιγμό είναι αποτρέψιμη. Και αυτό είναι ένα άλλο πράγμα που είναι πραγματικά εκπληκτικό: οι συστάσεις και οι προτάσεις για την πρόληψη των πνιγμών είναι οικονομικά αποδοτικές και μπορούν να εφαρμοστούν σε όλα τα είδη περιβάλλοντος.
Το μεγαλύτερο βάρος των πνιγμών βαρύνει τη Νοτιοανατολική Ασία και την Αφρική. Και υπάρχουν λίμνες, υδάτινα σώματα και ποτάμια παντού στις κοινότητες αυτές, σημειώνει ο ΠΟΥ. Οι άνθρωποι χρειάζονται αυτά τα υδάτινα σώματα για να πίνουν, να μαγειρεύουν, να πλένονται, να κάνουν μπάνιο - είναι ένα κρίσιμο μέρος της ζωής τους.
Μερικά πολύ απλά μέτρα
Η ερευνήτρια κάνει λόγο για μερικά πολύ απλά μέτρα, όπως πάρκα ή φράγματα στην είσοδο του σπιτιού, τα οποία μπορούν να κατασκευαστούν από υλικά που υπάρχουν στην περιοχή, όπως μπαμπού ή άλλα είδη ξύλου που διατίθενται στην κοινότητα.
«Προωθούμε τους παιδικούς σταθμούς, συμπεριλαμβανομένων των κοινοτικών παιδικών σταθμών όπου ένας γονέας φροντίζει μια ομάδα παιδιών για να εξασφαλιστεί η επίβλεψη κατά τις ώρες αιχμής της ημέρας, όταν οι άλλες μητέρες ασχολούνται με τις οικιακές εργασίες», επισημαίνει εμφατικά η ερευνήτρια, προσθέτοντας:
«Δεν είναι πυρηνική φυσική, δεν είναι υψηλή τεχνολογία. Πρόκειται για λύσεις που βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στην κοινότητα και προωθούνται από την κοινότητα».
Αναφορικά με το τι μπορεί να γίνει για να μειωθεί ο αριθμός των πνιγμών από ατυχήματα με σκάφη, η έκθεση του ΠΟΥ ισχυρίζεται ότι «κάνουμε λόγο για τον έλεγχο των προειδοποιήσεων για τις καιρικές συνθήκες πριν από την αναχώρηση από την ακτή, ώστε να γνωρίζετε πώς θα είναι ο καιρός πάνω από το νερό κατά τη διάρκεια της εξόδου σας. Στις όχθες της λίμνης Βικτώρια, στην Ουγκάντα, αναπτύχθηκε μια ειδική υπηρεσία κινητής τηλεφωνίας που στέλνει τακτικά μηνύματα κειμένου με προειδοποιήσεις για τις καιρικές συνθήκες. Υπάρχει μεγάλη ευαισθητοποίηση στις κοινότητες ώστε να ενημερώνουν την οικογένεια ή την κοινότητά τους όταν φεύγουν και πότε αναμένεται να επιστρέψουν, ώστε να μπορούν να κινητοποιηθούν έγκαιρα οι υπηρεσίες έρευνας και διάσωσης».
Και μαθήματα κολύμβησης;
Τα τελευταία 10 χρόνια έχουν αναπτυχθεί πραγματικά εκπληκτικές λύσεις σε επίπεδο κοινότητας. Μία από αυτές ξεκίνησε στο Μπαγκλαντές και έχει υιοθετηθεί στην Ινδία και σε άλλες χώρες, όπου οι τοπικές λίμνες χρησιμοποιούνται ως πισίνες.
Ο σχεδιασμός αυτού του προγράμματος είναι πολύ προσεκτικός. Οι δάσκαλοι κολύμβησης κατασκευάζουν μια σκαλωσιά από μπαμπού και την βυθίζουν στη λίμνη, έτσι ώστε να υπάρχουν τα χαρακτηριστικά ασφαλείας που θα είχε μια αυτόνομη πισίνα. Είναι μια πολύ χαμηλού κόστους λύση.
Στο Βιετνάμ, η κυβέρνηση εκπόνησε ένα μεγάλο εθνικό πρόγραμμα. Ο στόχος ήταν να μάθουν κολύμπι και να αποκτήσουν δεξιότητες ασφάλειας στο νερό το 50% των παιδιών ηλικίας 5 έως 14 ετών. Φυσικά, όμως, στις απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές του Βιετνάμ δεν υπάρχουν πισίνες.
«Έτσι, οργανώθηκε ένα πρόγραμμα με φορητές πισίνες. Οι πισίνες μεταφέρονται μαζί με μια ομάδα δασκάλων κολύμβησης. Αποσυναρμολογούνται και ξαναγεμίζονται σε όλες αυτές τις απομακρυσμένες αγροτικές κοινότητες. Και τα παιδιά θα παρακολουθούσαν μια σειρά μαθημάτων κολύμβησης διάρκειας 10 εβδομάδων», σημειώνει η ερευνήτρια.
Ο στόχος δεν είναι να μάθουν τα παιδιά να κολυμπούν τέλεια πεταλούδα για 100 μέτρα. Πρόκειται πραγματικά για δεξιότητες ασφάλειας και επιβίωσης στο νερό. Πώς να επιπλέουν αποτελεσματικά.
Η σημασία της ΚΑΡΠΑ
Ένα άλλο στοιχείο είναι η διδασκαλία της καρδιοαναπνευστικής αναζωογόνησης [ΚΑΡΠΑ] σε μεγαλύτερα παιδιά και ενήλικες.
«Μια από τις άλλες προτάσεις που έχουμε αφορά την εκπαίδευση των παρευρισκόμενων και την ασφαλή διάσωση και ανάνηψη. Σε απομακρυσμένες κοινότητες, αυτό είναι κάτι που μπορεί να πραγματοποιηθεί με ελάχιστους πόρους. Χρειάζεται ένα ομοίωμα [dummy] καρδιοαναπνευστικής αναζωογόνησης, αλλά υπάρχουν επίσης εργαλεία διάσωσης στο νερό που έχουν αναπτυχθεί από τις κοινότητες», σημειώνει η ερευνήτρια. Και καταλήγει με νόημα:
«Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο αυτής της εκπαίδευσης για την ασφάλεια στο νερό είναι το πώς να διασώζεις με ασφάλεια από την ακτή. Είχαμε πολλές αναφορές για παιδιά που έπαιζαν μαζί σε υδάτινα σώματα, ένα παιδί πιάστηκε σε ρεύμα ή σκόνταψε σε κάτι που ήταν βυθισμένο στο νερό και το άλλο παιδί πήδηξε για να το σώσει, με αποτέλεσμα να υπάρξουν πολλαπλά θανάσιμα ατυχήματα. Μίλησα για τα πλαστικά μπουκάλια. Στην Ταϊλάνδη, έχουμε δει πολλές κοινότητες να κρεμάνε αυτά τα μπουκάλια νερού σε σχοινιά κοντά σε λίμνες και ποτάμια όπου έχουν δυσκολευτεί άνθρωποι στο παρελθόν. Έτσι, υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να σταθούν στην ακτή και να πετάξουν τα μπουκάλια νερού με το σχοινί. Ένα άλλο μέσο είναι απλά μακριά καλάμια από μπαμπού [για να φτάσουν σε κάποιον που έχει πρόβλημα]».
Πνιγμοί στην Ελλάδα
Κάθε καλοκαίρι στην Ελλάδα καταγράφονται περίπου 350–400 πνιγμοί. Τα πιο αξιόπιστα πρόσφατα στοιχεία (ΕΟΔΥ, 2020–2024) δείχνουν ότι ημερησίως, σε διάστημα μεγαλύτερης δραστηριότητας (Ιούνιος–Αύγουστος), ο αριθμός αυτός φτάνει κατά μέσο όρο στους περίπου 357 θανάτους ανά έτος.
Κατά μέσο όρο, συμβαίνουν 3,6 πνιγμοί ανά 100.000 κατοίκους ετησίως — δηλαδή περίπου 357 συνολικά, συνδυάζοντας θάλασσες και εσωτερικά ύδατα. Ο αριθμός ανεβαίνει σε 300–400 ετησίως κατ’ εκτίμηση, με το καλοκαίρι να συγκεντρώνει την πλειονότητα. Το καλοκαίρι—ειδικά Ιούλιος και Αύγουστος—είναι η περίοδος με τα περισσότερα περιστατικά:
Η Ελλάδα βρίσκεται στην 6η θέση στην ΕΕ για πνιγμούς το 2021, με 258 θανάτους — κυρίως το καλοκαίρι.
Επίσης, το 81% των θυμάτων στη θάλασσα είναι άνω των 60 ετών. Πολλά περιστατικά συμβαίνουν σε παραλίες χωρίς ναυαγοσωστική κάλυψη (68%–80%), ενώ στις πισίνες ξενοδοχείων ανήκει περίπου το 56% των πνιγμών σε εσωτερικά ύδατα.
