«Μπαμπαλίζει» αλλά δεν λέει το πολυπόθητο «μαμά» ή «μπαμπά». Κι όταν τελικά αρθρώσει την πρώτη του λέξη, θα περάσει καιρός ώσπου να φτιάξει μία σύντομη πρόταση. Οι γονείς μάταια περιμένουν «να λυθεί η γλώσσα του», να μιλήσει καθαρά όπως το συνομήλικό του φιλαράκι στην παιδική χαρά ή όπως η μεγάλη του αδελφή, που γλώσσα δεν έβαζε μέσα όταν ήταν στην ηλικία του. Κι εδώ μπαίνει στο πλάνο η λογοθεραπεία.
«Κάθε παιδί έχει τον δικό του ρυθμό ανάπτυξης, ο οποίος, όμως, όταν διαφέρει σημαντικά από εκείνον που αντιστοιχεί στην ηλικία του, χτυπάει το καμπανάκι για τους γονείς. Εκείνοι θα πρέπει να το συζητήσουν με τον παιδίατρο, ο οποίος θα επισημάνει τις αποκλίσεις από τα βασικά ορόσημα της γλωσσικής εξέλιξης», μας εξηγεί η Ευαγγελία Κουδουμνάκη, λογοπεδικός.
Ποια είναι αυτά τα ορόσημα;
- 12 μηνών: Το μικρό παιδί αλληλεπιδρά με τους οικείους του με το χαμόγελο και τη βλεμματική επαφή και αρθρώνει τις πρώτες του λέξεις. Το «μαμά – μπαμπά», που ακούγεται γύρω στα πρώτα γενέθλια του παιδιού και φέρνει δάκρυα στα μάτια των γονιών, επιβεβαιώνει μία ευοίωνη αρχή στην ανάπτυξη του λόγου. Ακόμη, στην ηλικία αυτή το παιδί προσπαθεί να μιμηθεί διάφορους ήχους, αναγνωρίζει λέξεις για καθημερινά αντικείμενα και ανταποκρίνεται σε απλές λεκτικές εντολές, όπως «έλα εδώ».
- 2 ετών: Το σπίτι γεμίζει φωνούλες, λεξούλες και μικρές προτάσεις, καθώς το παιδί αναπτύσσει το λεξιλόγιο του και μπορεί να χρησιμοποιεί –όχι τυχαία αλλά με νόημα– δύο λέξεις μαζί. Για παράδειγμα, μπορεί να πει «μαμά νερό» και όχι απλώς να δείξει το ποτήρι με το νερό. Η άρθρωση μπορεί να μην είναι καθαρή, αλλά η επικοινωνία μεταξύ παιδιού και γονέα γίνεται όλο και πιο αποτελεσματική και στηριζόμενη στην ομιλία. Στο αναπτυξιακό αυτό στάδιο, το παιδί αποκτά την ικανότητα να ακολουθεί πιο σύνθετες εντολές και να κατανοεί απλές ερωτήσεις, αλλά και να δείχνει εικόνες και αντικείμενα.
- 3 ετών: Το παιδί μεγαλώνει και κοινωνικοποιείται με όχημα τον πιο ώριμο λόγο και τη διαρκώς εξελισσόμενη ομιλία. Είναι η περίοδος που κατανοεί έννοιες όπως «μικρό – μεγάλο» και μπορεί να χρησιμοποιεί τρεις λέξεις μαζί, προσθέτοντας στις απλές μικρές προτάσεις άρθρα και αντωνυμίες. Κατανοεί τα παραμύθια που απευθύνονται στην ηλικία του, αλλά και απλές ρεαλιστικές διηγήσεις, ενώ ο λόγος του εμπλουτίζεται από τη χρήση του πληθυντικού αριθμού.
- 4 ετών: Μιλάει «σαν μεγάλος/η», χρησιμοποιώντας τους βασικούς κανόνες της γραμματικής και του συντακτικού, που κάνουν την ομιλία κατανοητή και την επικοινωνία πληρέστερη.
- 5 ετών: Το παιδί που κάθεται απέναντί σας μεγάλωσε ώσπου να πείτε κύμινο: Χρησιμοποιεί όλο και πιο πολύπλοκες προτάσεις, κατανοεί σύνθετες οδηγίες και μπορεί να διηγηθεί μία ιστορία. Ώρα για σχολείο!
Καθυστέρηση λόγου και ομιλίας: Η ανάγκη για λογοθεραπεία
Η ακοή, η κατανόηση του λόγου και η ομιλία εξελίσσονται κατά το πρώτο τρίμηνο της ζωής του παιδιού. Ο παιδίατρος είναι εκείνος που θα παραπέμψει τον μικρό ασθενή σε ΩΡΛ Παίδων για ακοολογικό έλεγχο, είτε επειδή θα εντοπίσει την αδυναμία του βρέφους να ανταποκριθεί σε ακουστικά ερεθίσματα, ή σε περίπτωση που το παιδί έχει φτάσει ενάμισι έτους και δεν έχει αναπτύξει καθόλου λόγο ή δεν εκτελεί καμία απλή εντολή.
Όταν η υποψία και η ανησυχία των γονέων για καθυστέρηση λόγου επιβεβαιώνεται από τον παιδίατρο και αφού το παιδί έχει εξεταστεί από ΩΡΛ Παίδων, έρχεται η ώρα της αξιολόγησης από παιδίατρο-αναπτυξιολόγο για τον έλεγχο της ψυχοκινητικής εξέλιξης του παιδιού και το ραντεβού με τον λογοπεδικό.
«Λέμε ότι ένα παιδί έχει καθυστέρηση λόγου όταν η γλώσσα που χρησιμοποιεί δεν ανταποκρίνεται στο επίπεδο της χρονολογικής του ηλικίας και ο λόγος και η ομιλία του αναπτύσσονται με πιο αργό ρυθμό. Το παιδί αργεί να μιλήσει, δυσκολεύεται να κατανοήσει τον λόγο και να εκφραστεί. Οι λογοπεδικοί αξιολογούμε τον λόγο και την ομιλία του παιδιού από την ηλικία των δυόμισι-τριών ετών. Αρχικά γίνεται συμβουλευτική στους γονείς για την ενίσχυση της γλωσσικής ανάπτυξης του παιδιού. Εφόσον κριθεί απαραίτητο, το παιδί ξεκινάει λογοθεραπεία.
»Δεν είναι όμως λίγες οι περιπτώσεις παιδιών που, ενώ έχουν αναπτύξει χωρίς καθυστέρηση την ομιλία, δυσκολεύονται στη γραμματική και στη δομή του λόγου, ή και έχουν φτωχό λεξιλόγιο σε σχέση με τα συνομήλικα παιδιά. Συχνά μπορεί να δυσκολεύονται να οργανώσουν τον λόγο τους και αδυνατούν να διηγηθούν μια ιστορία, ακόμη κι αν πρόκειται για ένα γεγονός που έχουν βιώσει. Παρουσιάζουν, δηλαδή, γλωσσική δυσκολία. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι σημαντική η έγκαιρη λογοθεραπευτική εκτίμηση και παρέμβαση, καθώς αυτού του τύπου οι γλωσσικές δυσκολίες έχουν συχνά αντίκτυπο στη γλωσσική του έκφραση και κατ’ επέκταση στη μετέπειτα μαθησιακή του πορεία».
Διαταραχές άρθρωσης
Όλοι μας είχαμε έναν συμμαθητή ή συμμαθήτρια –αν δεν ήμασταν κι εμείς οι ίδιοι– που δεν έλεγε καλά το ρο ή που βασάνιζε λίγο το σίγμα και τελικά βασανιζόταν από τις κοροϊδίες των άλλων παιδιών. «Χαϊδεύεται», ήταν η «γνωμάτευση» του περίγυρου 2-3 δεκαετίες πριν, όταν ελάχιστοι γνώριζαν περί λογοθεραπείας.
Σήμερα, γονείς και εκπαιδευτικοί είναι ευαισθητοποιημένοι σε θέματα λόγου και ομιλίας και η επίσκεψη στον ειδικό επιστήμονα έχει απαλλαχθεί από ταμπού και προκαταλήψεις.
«Από την ηλικία των 4-4,5 ετών, αν η ομιλία του παιδιού γίνεται δύσκολα αντιληπτή ή όταν το παιδί δεν παράγει σωστά κάποιους φθόγγους, γίνεται αξιολόγηση της ομιλίας από τον λογοθεραπευτή. Οι φθόγγοι ρ, σ, θ, δ είναι αυτοί που συνήθως δυσκολεύουν τα παιδιά», μας εξηγεί η λογοπεδικός Εύη Κουδουμνάκη.
«Τον χρόνο έναρξης της λογοθεραπείας θα τον κρίνει ο ειδικός αξιολογώντας το είδος και τον αριθμό των φωνημάτων που δεν παράγει σωστά το παιδί. Είναι όμως κρίσιμο να έχουν αποκατασταθεί οι αρθρωτικές δυσκολίες του παιδιού πριν τη φοίτησή του στο δημοτικό σχολείο, οπότε θα κληθεί να μετατρέψει τον προφορικό λόγο σε γραπτό».
Συμπέρασμα; Αντιμετωπίζουμε όσο το δυνατόν γρηγορότερα και με τη συμβολή και τη συμβουλή των ειδικών τις δυσκολίες των παιδιών μας. Η πρώιμη παρέμβαση κάνει τη διαφορά και στις διαταραχές λόγου και ομιλίας, για να πάει όσο το δυνατόν πιο έτοιμο το παιδί στο σχολείο. Γιατί, τώρα που το σκέφτομαι, για κάποιους εξάχρονους συμμαθητές μου η θρυλική φράση «Λό-λα να έ-να μή-λο» ήταν Γολγοθάς.
