Η νέα εμπορική συμφωνία ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες, υπό την προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ, φέρνει στην επιφάνεια μια δυσάρεστη αλήθεια: η Ευρώπη βρίσκεται σε δυσμενή γεωπολιτική θέση. Το Politico, σε σημερινό του δημοσίευμα, προχωρά σε έναν ιστορικό παραλληλισμό με την Κίνα του 19ου αιώνα, όταν η δυναστεία των Τσινγκ υπέγραφε εξευτελιστικές συμφωνίες λόγω της τεχνολογικής και στρατιωτικής της αδυναμίας.

Η εικόνα της ταπείνωσης

Η σκηνή της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν να ταξιδεύει εσπευσμένα στο ιδιωτικό θέρετρο του Τραμπ στη Σκωτία για να εξασφαλίσει μια συμφωνία, χαρακτηρίζεται από πολλούς ως ανισοβαρής και εξευτελιστική για την ΕΕ. Το Politico σημειώνει πως αυτή η εικόνα αποτυπώνει μια Ευρώπη που αναγκάζεται να υπογράφει συμφωνίες που υπό άλλες συνθήκες δεν θα υπέγραφε.

Η συμφωνία προβλέπει την αποδοχή αμερικανικών δασμών 15% στα περισσότερα ευρωπαϊκά προϊόντα, με αντάλλαγμα μια αόριστη υπόσχεση ότι δεν θα υπάρξουν περαιτέρω εμπορικές κυρώσεις. Οι επικριτές της συμφωνίας κάνουν λόγο για πολιτική ήττα, συνθηκολόγηση και πράξη υποτέλειας.

Ωστόσο, λίγες μόλις ημέρες μετά την υπογραφή, ο Τραμπ απείλησε με νέους δασμούς, αυτή τη φορά εξαιτίας των ευρωπαϊκών ρυθμίσεων για την ψηφιακή οικονομία. Προειδοποίησε μάλιστα ότι θα διακόψει την εξαγωγή κρίσιμων τεχνολογιών μικροτσίπ, αν η Ευρώπη δεν συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις των αμερικανικών τεχνολογικών κολοσσών. Έτσι, οι πανηγυρισμοί της Κομισιόν κατέρρευσαν πριν καν στεγνώσει το μελάνι της συμφωνίας.

Ο φαύλος κύκλος εξάρτησης

Το Politico υπογραμμίζει ότι η ΕΕ έχει εγκλωβιστεί σε έναν φαύλο κύκλο εξάρτησης. Δεν μπορεί να αψηφήσει τις ΗΠΑ, καθώς η στρατιωτική της ασφάλεια εξακολουθεί να βασίζεται στην Ουάσιγκτον, ειδικά όσο ο Βλαντιμίρ Πούτιν παραμένει απειλή στα ανατολικά της σύνορα. Παράλληλα, η Ευρώπη δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τεχνολογικά, καθώς η αμερικανική υπεροχή σε ημιαγωγούς, λογισμικό και τεχνητή νοημοσύνη είναι αδιαμφισβήτητη.

Η Ευρώπη ανέτοιμη και εσωστρεφής

Η σημερινή αδυναμία της Ευρώπης δεν είναι τυχαία. Όπως η Κίνα του 19ου αιώνα δεν κατάλαβε την πρόοδο της βιομηχανικής επανάστασης, έτσι και οι Ευρωπαίοι ηγέτες υποβάθμισαν τα σημάδια κινδύνου. Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, μείωσαν τις στρατιωτικές δαπάνες, αφήνοντας τα κράτη-μέλη εξαρτημένα από το ΝΑΤΟ. Την ίδια στιγμή, ενώ οι ΗΠΑ, η Κίνα και άλλες δυνάμεις επένδυαν μαζικά σε τεχνολογίες αιχμής, η Ευρώπη βυθιζόταν σε γραφειοκρατικές διαδικασίες και καθυστερούσε να δημιουργήσει ενιαίες κεφαλαιαγορές ή να προχωρήσει σταθερά προς την ψηφιακή ολοκλήρωση.

Η γενική διευθύντρια Εμπορίου της Επιτροπής, Σαμπίνε Βεγιάν, παραδέχθηκε χαρακτηριστικά: «Αγνοήσαμε το καμπανάκι που χτύπησε στην πρώτη θητεία Τραμπ και ξαναπέσαμε σε λήθαργο».

Η νέα αρχιτεκτονική εξουσίας

Ο εμπορικός αντιπρόσωπος του Τραμπ υποστήριξε ότι η νέα συμφωνία αποτελεί τη βάση ενός «συστήματος του Τέρνμπερι», αντίστοιχου με το Μπρέτον Γουντς του 1944, που καθόρισε τη μεταπολεμική οικονομική αρχιτεκτονική. Το μήνυμα είναι σαφές: οι κανόνες γράφονται στην Ουάσιγκτον, όχι στις Βρυξέλλες.

Περισσότερη ταπείνωση ενδέχεται να ακολουθήσει, καθώς οι δύο πλευρές προσπαθούν να διευθετήσουν λεπτομέρειες όπως οι δασμολογικές ποσοστώσεις για τον χάλυβα και το αλουμίνιο, καθώς και εξαιρέσεις για ορισμένους τομείς. Ο Νίκολας Πουατιέ, ερευνητής στο ινστιτούτο Bruegel, προειδοποιεί: «Η συμφωνία είναι τόσο ασαφής που υπάρχουν πολλά σημεία στα οποία οι συγκρούσεις θα μπορούσαν εύκολα να κλιμακωθούν και να χρησιμοποιηθούν ως δικαιολογία για να μην προχωρήσουν άλλα θέματα».

Μονόδρομος η άμυνα, η τεχνολογία και η εμπορική ευελιξία

Το ερώτημα που τίθεται πλέον είναι αν η Ευρώπη θα παραμείνει θεατής στο γεωπολιτικό παιχνίδι ή αν θα καταφέρει να ανακτήσει το κύρος της. Η απάντηση, σύμφωνα με την ανάλυση, βρίσκεται σε τρεις βασικούς άξονες:

• Επένδυση σε κοινές αμυντικές δυνατότητες, ώστε να μειωθεί η εξάρτηση από τις ΗΠΑ.
• Μαζικές επενδύσεις σε τεχνολογίες αιχμής, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, οι κβαντικοί υπολογιστές, οι πράσινες τεχνολογίες και οι ημιαγωγοί.
• Αξιοποίηση της ενιαίας αγοράς και σύναψη νέων εμπορικών συμφωνιών με αξιόπιστους εταίρους, όπως η Mercosur και η Ινδία.

Το προειδοποιητικό μήνυμα του Μάριο Ντράγκι

Ο Μάριο Ντράγκι, σε πρόσφατη παρέμβασή του, ήταν σαφής: αν η Ευρώπη δεν αλλάξει ριζικά, θα καταλήξει «ανεξήγητα αδύναμη και γεωπολιτικά ασήμαντη». Αν συνεχίσει να κινείται αργά, με συμβιβασμούς και ατέρμονες συζητήσεις, θα είναι καταδικασμένη να υποτάσσεται και να αποδέχεται συμφωνίες με δυσμενείς όρους. Θα βρίσκεται σε μόνιμο καθεστώς ταπείνωσης και γεωπολιτικού εξευτελισμού.