Ο θάνατος δεν είναι το τέλος των πάντων, αλλά μια νέα αρχή», έγραφε ο Πάπας Φραγκίσκος δύο μήνες πριν, προλογίζοντας το βιβλίο του Καρδινάλιου Σκόλα, Επίτιμου Αρχιεπισκόπου του Μιλάνου, με τίτλο «Αναμένοντας μια Νέα Αρχή. Στοχασμοί για τα Γηρατειά», το οποίο κυκλοφορεί την Πέμπτη 24 Απριλίου.
Αντί να μας προκαλεί φόβο, είναι προτιμότερο να ‘αγκαλιάζουμε’ την τρίτη ηλικία ως αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής του ανθρώπου και ως τέτοιο, πρέπει να αντιμετωπίζεται με αξιοπρέπεια, αναφέρει χαρακτηριστικά ο εκλιπών Άγιος Πατέρας. Διασκεδάζοντας την έννοια του ‘άχρηστου’, με την οποία συνήθως ταυτίζονται τα γηρατειά, ο ίδιος προκρίνει τις αξίες της σοφίας, της εμπειρίας, της γνώσης, με τις οποίες είναι άρρηκτα συνδεδεμένα.
Τονίζει δε τη σημασία του πως γερνάει κανείς, καθώς εάν αποδεχθούμε τις συνέπειες της φυσικής φθοράς, τότε οδηγούμαστε σε μία αντίληψη για τα γηρατειά, η οποία μπορεί να είναι αποδοτική και να διαπνέεται από καλοσύνη.
Ο Πάπας Φραγκίσκος δεν παραλείπει να αναδείξει την αξία των παππούδων, τόσο σε ανθρώπινο, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, καθώς συμβάλλουν στην ομαλή ανάπτυξη των νέων και κατ’ επέκταση, στη διασφάλιση μίας κοινωνίας με λιγότερες συγκρούσεις. Όπως εξηγεί, αυτό μπορεί να συμβεί μέσα από τη σοφία και τη διορατικότητα που μπορούν να εμφυσήσουν στους νεότερους βοηθώντας τους να εξελιχθούν ενώ παράλληλα, τους θωρακίζουν με ασφαλείς κατευθυντήριες γραμμές στη ζωή τους.
Όσο για το τέλος της ζωής, σύμφωνα με τα σχόλια του εκλιπόντος Προκαθήμενου της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας για το βιβλίο του Καρδινάλιου Σκόλα, στην πραγματικότητα είναι μία προετοιμασία για τη συνάντηση με τον Ιησού, ο οποίος διασφαλίζει πως «ο θάνατος δεν είναι το τέλος των πάντων, αλλά η αρχή κάτι καινούριου». «Είναι μια νέα αρχή, είναι το ξεκίνημα ενός πράγματος που δεν θα τελειώσει ποτέ, επειδή θα ζήσουμε κάτι που ποτέ πριν δεν έχουμε βιώσει πλήρως: την αιωνιότητα», καταλήγει.
Το Σάββατο η κηδεία του Πάπα Φραγκίσκου - Τον επόμενο μήνα η εκλογή του διαδόχου
Τί έγραψε ο Πάπας Φραγκίσκος στην εισαγωγή του βιβλίου
«Διάβασα με συγκίνηση αυτές τις σελίδες που γεννήθηκαν από τη σκέψη και την αγάπη του Άντζελο Σκόλα, αγαπητού αδελφού στην επισκοπή και προσώπου που έχει υπηρετήσει σε ευαίσθητους ρόλους στην Εκκλησία, όπως πρύτανης του Παπικού Λατερανείου Πανεπιστημίου, Πατριάρχης της Βενετίας και Αρχιεπίσκοπος του Μιλάνου.
Πρώτα απ’ όλα, θέλω να εκφράσω την ειλικρινή μου ευγνωμοσύνη για αυτό τον στοχασμό που συνδυάζει προσωπική εμπειρία και πολιτισμική ευαισθησία με έναν τρόπο που σπάνια συναντάται. Η μία — η εμπειρία — φωτίζει την άλλη — την κουλτούρα· η δεύτερη δίνει υπόσταση στην πρώτη. Μέσα σε αυτή την ευτυχισμένη σύμπλεξη, η ζωή και ο πολιτισμός ανθίζουν με ομορφιά.
Ας μην ξεγελάσει το μικρό μέγεθος του βιβλίου: πρόκειται για πολύ πυκνές σελίδες, που αξίζει να διαβαστούν και να ξαναδιαβαστούν. Από τους στοχασμούς του Άντζελο Σκόλα, συγκρατώ κάποια σημεία που ηχούν ιδιαίτερα μέσα μου, σύμφωνα με όσα μου έχει διδάξει η δική μου εμπειρία. Ο Άντζελο Σκόλα μάς μιλά για τα γηρατειά, τα δικά του γηρατειά, για τα οποία γράφει με έναν απογυμνωμένο, οικείο τρόπο: «ήρθαν επάνω μου με αιφνίδια επιτάχυνση και με πολλούς τρόπους απροσδόκητα.»
Ακόμη και στην επιλογή της λέξης με την οποία ορίζει τον εαυτό του ως «γέρο», βρίσκω έναν απόηχο μέσα μου. Ναι, δεν πρέπει να φοβόμαστε τα γηρατειά, δεν πρέπει να διστάζουμε να τα αγκαλιάσουμε, γιατί η ζωή είναι ζωή και το να την εξωραΐζουμε σημαίνει να προδίδουμε την αλήθεια των πραγμάτων. Το να αποδοθεί ξανά αξιοπρέπεια σε έναν όρο που πολύ συχνά θεωρείται αρνητικός, είναι μια πράξη για την οποία οφείλουμε ευγνωμοσύνη στον Καρδινάλιο Σκόλα.
Διότι το να πούμε «γέρος» δεν σημαίνει «άχρηστος», όπως τείνει να μας κάνει να πιστεύουμε μια εκφυλισμένη κουλτούρα της απόρριψης. Το να πεις «γέρος» σημαίνει να πεις εμπειρία, σοφία, γνώση, διάκριση, στοχαστικότητα, ακρόαση, βραδύτητα… Αξίες που έχουμε τεράστια ανάγκη!
Είναι αλήθεια, κανείς γερνάει, αλλά το ζήτημα δεν είναι αυτό: το ζήτημα είναι πώς γερνάει. Αν ζούμε αυτή την περίοδο της ζωής ως χάρη και όχι με πίκρα· αν αποδεχτούμε τον χρόνο (ακόμη και τον μακρύ) όπου βιώνουμε την ελάττωση της δύναμης, την αυξανόμενη σωματική κόπωση, τα αντανακλαστικά που δεν είναι πια όπως της νιότης μας — με ευγνωμοσύνη και ευχαριστία — τότε, και τα γηρατειά μεταμορφώνονται σε μια ηλικία της ζωής που, όπως δίδαξε ο Ρομάνο Γκουαρντίνι, είναι πραγματικά καρποφόρα και ικανή να ακτινοβολεί καλοσύνη.
Ο Άντζελο Σκόλα τονίζει την ανθρώπινη και κοινωνική αξία των παππούδων. Έχω συχνά υπογραμμίσει πόσο θεμελιώδης είναι ο ρόλος των παππούδων για την ισορροπημένη ανάπτυξη των νέων, και τελικά για μια πιο ειρηνική κοινωνία. Διότι το παράδειγμά τους, τα λόγια τους, η σοφία τους μπορούν να εμφυσήσουν στους νέους μια διορατική ματιά, τη μνήμη του παρελθόντος, και την αγκύρωση σε αξίες διαχρονικές.
Μέσα στον πυρετό των κοινωνιών μας, που συχνά λατρεύουν το εφήμερο και την ανθυγιεινή αγάπη για την εμφάνιση, η σοφία των παππούδων γίνεται φωτεινός φάρος, που φωτίζει την αβεβαιότητα και δίνει κατεύθυνση στα εγγόνια τους, τα οποία μπορούν να αντλήσουν από την εμπειρία τους κάτι «παραπάνω» για την καθημερινότητά τους.
Τα λόγια που αφιερώνει ο Άντζελο Σκόλα στο θέμα του πόνου, που συχνά εμφανίζεται στα γηρατειά, και κατ’ επέκταση στον θάνατο, είναι πολύτιμα μαργαριτάρια πίστης και ελπίδας. Στους στοχασμούς αυτού του αδελφού επισκόπου, ακούω αντηχήσεις της θεολογίας του Χανς Ούρς φον Μπάλταζαρ και του Ιωσήφ Ράτσινγκερ — μια θεολογία «για γόνατα», εμποτισμένη με προσευχή και διάλογο με τον Κύριο.
Γι’ αυτό είπα προηγουμένως ότι πρόκειται για σελίδες που γεννήθηκαν «από τη σκέψη και την αγάπη» του Καρδινάλιου Σκόλα: όχι μόνο από τη σκέψη, αλλά και από τη συναισθηματική διάσταση, εκείνη στην οποία δείχνει η χριστιανική πίστη, αφού ο χριστιανισμός δεν είναι τόσο μια διανοητική πράξη ή μια ηθική επιλογή, αλλά κυρίως η αγάπη για ένα πρόσωπο — για τον Χριστό που ήρθε να μας συναντήσει και αποφάσισε να μας αποκαλέσει φίλους Του.
Και είναι ακριβώς το κλείσιμο αυτών των σελίδων από τον Άντζελο Σκόλα — μια ειλικρινής εξομολόγηση για το πώς προετοιμάζεται για τη τελική συνάντηση με τον Ιησού — που μας προσφέρει μια παρηγορητική βεβαιότητα: ο θάνατος δεν είναι το τέλος των πάντων, αλλά η αρχή κάτι καινούριου. Είναι μια νέα αρχή, όπως εύστοχα αναδεικνύει ο τίτλος, γιατί η αιώνια ζωή — την οποία όσοι αγαπούν αρχίζουν ήδη να ζουν εδώ στη γη, μέσα από τα καθήκοντα της καθημερινότητας — είναι το ξεκίνημα ενός πράγματος που δεν θα τελειώσει ποτέ.
Και ακριβώς γι’ αυτό είναι μια «νέα» αρχή, γιατί θα ζήσουμε κάτι που ποτέ πριν δεν έχουμε βιώσει πλήρως: την αιωνιότητα.
Κρατώντας αυτές τις σελίδες στα χέρια μου, θα ήθελα ιδανικά να επαναλάβω την ίδια χειρονομία που έκανα λίγο μετά την ενδυμασία μου με τη λευκή στολή του Παπισμού στην Καπέλα Σιστίνα: να αγκαλιάσω με βαθύ σεβασμό και αγάπη τον αδελφό μου Άντζελο — τώρα, και οι δυο μας πιο ηλικιωμένοι απ’ ό,τι ήμασταν εκείνο το Μάρτιο του 2013. Αλλά ακόμη ενωμένοι μέσα από την ευγνωμοσύνη προς αυτόν τον στοργικό Θεό, που μας προσφέρει ζωή και ελπίδα σε κάθε ηλικία της ύπαρξής μας».
Πόλη του Βατικανού, 7 Φεβρουαρίου 2025
