Νικόλας Λεοντόπουλος, Μαξάνς Πενιέ

Ερευνα του Investigate Europe : Στον νέο γύρο διαπραγμάτευσης της Ε.Ε. με την Big Pharma οι φαρμακευτικές πέτυχαν αύξηση των τιμών των εμβολίων. Αποτέλεσμα, υπεραξία 31 δισ. σε σύγκριση με το κόστος παραγωγής

● Πώς έγινε αυτό; Η έρευνα του Investigate Europe και της «Εφ.Συν.» σκόνταψε πάνω στην εμμονική άρνηση της Κομισιόν να αποκαλύψει ποιοι ήταν οι διαπραγματευτές

● Ενας από τους «μυστικούς εφτά» είναι ο Ρίτσαρντ Μπέργκστρομ για πολλά χρόνια ο -κατά δήλωσή του- «αρχιλομπίστας της Pharma στις Βρυξέλλες»

● Ακόμα και σήμερα, ενώ εκπροσωπεί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων 500 εκατ. Ευρωπαίους πολίτες, εξακολουθεί να κάνει λόμπινγκ για τη βιομηχανία.
Τον Σεπτέμβριο του 2020 η επικεφαλής διαπραγματεύτρια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Σάντρα Γκαλίνα, δεσμεύτηκε πως τα εμβόλια τα οποία θα αγόραζε η Ε.Ε. θα κόστιζαν μεταξύ 5 και 15 ευρώ ανά δόση. «Δεν μπορούμε να ανεβούμε πέρα από ορισμένα όρια, αυτό θα καθιστούσε τις τιμές απρόσιτες» είχε πει η Γκαλίνα στο Ευρωκοινοβούλιο.
Εναν χρόνο μετά δύο από τους τέσσερις παραγωγούς εμβολίων που προμηθεύουν την Ε.Ε. αύξησαν σημαντικά τις τιμές τους.
Σύμφωνα με έγγραφα που έφεραν στο φως οι «Financial Times», η δόση εμβολίου της Pfizer κοστίζει 19,50 ευρώ έναντι 15,50 προηγουμένως. Αντιστοίχως η δόση του εμβολίου της Moderna ανέβηκε από τα 22,50 στα 25,50 -αν και μειώθηκε η τιμή της δεύτερης δόσης.
Μόλις 31 δισ. διαφορά

Συνολικά η Ε.Ε. φέρεται να πλήρωσε μια υπεραξία 31 δισεκατομμυρίων για τα εμβόλια, σύμφωνα με την People’s Vaccine Alliance, μια συμμαχία 70 ανθρωπιστικών οργανώσεων. Η εκτίμηση βασίζεται στη μελέτη του Imperial College του Λονδίνου σύμφωνα με την οποία η μαζική παραγωγή των εμβολίων mRNA εκτιμάται πως κοστίζει από 1,18 δολάρια ώς 2,85 δολάρια ανά δόση. Με άλλα λόγια η υπεραξία ανά δόση ανέρχεται στο 794% για τη Moderna και πάνω από 1.838% για την Pfizer.
Διαμετρικά αντίθετη είναι η άποψη του Ρίτσαρντ Μπέργκστρομ, του συντονιστή της σουηδικής κυβέρνησης για τα θέματα εμβολίων και ενός εκ των εφτά διαπραγματευτών της Ε.Ε. Στη συνέντευξη που έδωσε στο Investigate Europe και την «Εφημερίδα των Συντακτών» ο Μπέργκστρομ ισχυρίστηκε πως οι τιμές που πλήρωσε η Ε.Ε. είναι καλές, καθώς τα εμβόλια είθισται να τιμολογούνται με βάση την αξία τους στην αγορά και όχι το κόστος της παραγωγής τους. Ετσι, κατά τον Σουηδό διαπραγματευτή, «τα εμβόλια Moderna και Pfizer θα έπρεπε να κοστίζουν περισσότερο από 100 δολάρια το καθένα, καθώς ήταν η άποψη των αγορών και των αναλυτών».
Οι συμφωνίες του Μαΐου και του Ιουνίου προβλέπουν την αγορά 2,1 δισεκατομμυρίων δόσεων ώς το 2023. Στο ντιλ περιλαμβάνονται τα παιδιά καθώς και οι τυχόν ενημερώσεις για την αντιμετώπιση μελλοντικών μεταλλάξεων.
«Είναι μια τιμή που περιλαμβάνει τα πάντα για τα επόμενα δύο έτη και πιστεύουμε πως ήταν ένα πολύ καλό ντιλ» λέει ο Μπέργκστρομ. Η άποψη του Μπέργκστρομ έχει βαρύνουσα σημασία: Ο Σουηδός επιλέχθηκε από την Κομισιόν ως ένας από τους εφτά διαπραγματευτές στην λεγόμενη «Κοινή Ομάδα Διαπραγμάτευσης» (JΝΤ) που αντιμετώπισε τους εκπροσώπους της Big Pharma στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Εδώ όμως υπάρχει ένα πρόβλημα. Ο Μπέργκστρομ επί 29 συναπτά έτη (1992-2021) εργάζεται για τη φαρμακοβιομηχανία, πέντε από αυτά ως επικεφαλής του ευρωπαϊκού της λόμπι. Ακόμα και σήμερα (δηλαδή μετά τον διορισμό του από τη σουηδική κυβέρνηση τον Ιούνιο του 2020 και από την Κομισιόν τον Αύγουστο του 2020) ο Μπέρκγστρομ εξακολουθεί να έχει δραστηριότητα λόμπινγκ και να συνδέεται επαγγελματικά με εταιρείες που παρέχουν υπηρεσίες στις φαρμακευτικές.
Η λίστα των σχέσεων του Μπέργκστρομ

Χρησιμοποιώντας πληροφορίες από ανοιχτές, δημόσιες πηγές ανασυστήσαμε την επαγγελματική σχέση του με τη βιομηχανία.
● Ιανουάριος 1993-2002: Υπεύθυνος ρυθμιστικών υποθέσεων στη Roche και τη Novartis.
● 2002-2011: Γενικός διευθυντής στη LIF (Σουηδική Ενωση της Φαρμακευτικής Βιομηχανίας).
● 2011-2016: Γενικός διευθυντής στην EFPIA (Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Φαρμακευτικών Βιομηχανιών και Ενώσεων).
● 2016-Απρίλιος 2021: Συνιδρυτής και υπεύθυνος ανάπτυξης πελατών στη PharmaCCX.
● 2016-τώρα: Senior εταίρος στη Hölzle Buri Partners Consulting.
Η παραπάνω λίστα των σχέσεων του Μπέργκστρομ με τη Pharma (Πηγή: Linkedin, PharmaCCX.) δεν είναι εξαντλητική, απλώς ενδεικτική.
Ρωτήσαμε τον Μπέργκστρομ για τις σχέσεις του με τις φαρμακευτικές σε δύο δόσεις. Στην αρχική συνέντευξη που κάναμε μαζί του (16.9.2021) απάντησε ως εξής: «Αυτά συνέβησαν πριν από πολύ καιρό και πιστεύω πως τα αποτελέσματα έδειξαν πως υπήρξαμε ιδιαιτέρως καλοί διαπραγματευτές. Δεν θέλω να μιλήσω για τον εαυτό μου, μιλώ σε εσάς επειδή κάνετε ερωτήσεις για τις συμβάσεις».
Επανήλθαμε με νέες ερωτήσεις για τις συγκεκριμένες εταιρείες. Μέχρι αυτή τη στιγμή δεν έχει απαντήσει. Πάντως για τον ίδιο τον Μπέργκστρομ η στενή σχέση του με τις φαρμακευτικές δεν αποτελεί ταμπού. Τον Φεβρουάριο του 2021 (ενώ δηλαδή είναι ήδη διαπραγματευτής της Ε.Ε.) δίνει συνέντευξη στον συνέταιρό του στη PharmaCCX, Νέιθαν Σίγκγουoρθ, σε ένα βίντεο προώθησης της εταιρείας.
Στο 1.51, ο Μπέργκστρομ αναφέρεται στο παρελθόν του: «Ημουν ο αρχιλομπίστας για τη Pharma [τις φαρμακευτικές] στις Βρυξέλλες». Αλλά και στο παρόν του.
Ο Σιγκγουόρθ τον ρωτάει:
- Πού βρίσκεσαι τώρα, Ρίτσαρντ;
- Είμαι στη Στοκχόλμη, στο υπουργείο Υγείας εδώ. Ετοιμάζομαι για τις διαπραγματεύσεις το απόγευμα με τους παραγωγούς των εμβολίων, το οποίο κάνω στο πλαίσιο [της δουλειάς μου] με τις διαπραγματεύσεις της Κομισιόν.
Δύο μήνες αργότερα (Απρίλιος 2021) η PharmaCCX θα ανακοινώσει την αποχώρηση του Μπέργκστρομ, όχι όμως λόγω σύγκρουσης συμφερόντων, αλλά λόγω φόρτου εργασίας του. Η εταιρεία θα κατεβάσει και τις σελίδες που περιέγραφαν τη φύση της δουλειάς του. Στις σελίδες αυτές ο Μπέργκστρομ περιγραφόταν ως «αρχιλομπίστας της φαρμακοβιομηχανίας» και ταυτόχρονα «συντονιστής εμβολίων της Σουηδίας».
Η σχέση του με τη δεύτερη εταιρεία εγείρει ακόμα περισσότερα ερωτήματα διότι εξακολουθεί να υφίσταται. Πρόκειται για την ελβετική εταιρεία Hölzle Buri Partners Consulting. Ο Μπέργκστρομ είναι senior partner (εταίρος) στην εταιρεία με αντικείμενο το… λόμπινγκ, όπως φανερώνει η σχετική σελίδα στην οποία ο ίδιος αναφέρεται ως «πρόσωπο επαφής» για θέματα λόμπινγκ.
Η εταιρεία αναφέρεται στο «πετυχημένο ιστορικό του» και στην «προϋπηρεσία του ως λομπίστα» στην «ευρωπαϊκή αγορά της υγείας» και καταλήγει: «Ως ειδικός μπορεί να σας βοηθήσει να διαμορφώσετε και να πετύχετε τους επιχειρηματικούς και πολιτικούς σας [...] στόχους».
(Η εταιρεία ανήκει σε έναν από τους πιο ιστορικούς λομπίστες στην Ελβετία, τον Βάλτερ Π. Χέλζλε, επί 12 έτη επικεφαλής τoυ ελβετικού λόμπι των φαρμακοβιομηχανιών, με τον οποίο ο Μπέργκστρομ εμφανίζεται ακόμα και σήμερα να συνεργάζεται σε άλλες εταιρείες.)
Ρωτήσαμε τον Μπέργκστρομ για τη σχέση του με τις δύο αυτές εταιρείες, αλλά δεν μας απάντησε. Είναι ο Μπέργκστρομ η μοναδική περίπτωση διαπραγματευτή της Ε.Ε. με ανάλογη σύγκρουση συμφέροντος; Η Ομάδα Διαπραγμάτευσης για τα εμβόλια αποτελείται από εφτά διαπραγματευτές. Ομως η Κομισιόν κράτησε τα ονόματά τους μυστικά. (Το όνομα του Μπέργκστρομ δημοσιοποιήθηκε μονομερώς από τη σουηδική κυβέρνηση.)
«Το πρόβλημά μου είναι πως δεν μπορώ να ελέγξω τους διαπραγματευτές» παραπονείται ο Μοχάμεντ Τσαχίμ, Ολλανδός ευρωβουλευτής στην Επιτροπή Υγείας. «Το Κοινοβούλιο θα έπρεπε να έχει συμμετοχή στις συνομιλίες. Αυτή η έλλειψη διαφάνειας τροφοδοτεί τις αντιδράσεις εναντίον του εμβολιασμού».
Μυστικές συμβάσεις

Η Ε.Ε. πλήρωσε τρία δισ. ευρώ στο πλαίσιο των λεγόμενων Προκαταρκτικών Συμφωνιών Αγοράς με σκοπό αφενός να εξασφαλιστεί ο μέγιστος αριθμός δόσεων και αφετέρου να μειωθεί το ρίσκο για τις παραγωγούς των εμβολίων.
«Οι συμβάσεις δεν έγιναν γνωστές παρά μετά από πολύμηνη πίεση από την κοινωνία των πολιτών, τους ευρωβουλευτές και την Ευρωπαία Συνήγορο του Πολίτη» λέει ο Ολιβιέ Χεντεμάν του Παρατηρητηρίου των Ευρωπαϊκών Πολυεθνικών (Corporate Europe Observatory). Το CEO υπέβαλε δύο αιτήματα Πρόσβασης στην Πληροφορία στην Επιτροπή με σκοπό να αποκτήσει πρόσβαση στις ώς τότε μυστικές συμβάσεις. Από τα 365 εσωτερικά έγγραφα η Κομισιόν δέχτηκε να δημοσιοποιήσει μόλις 80.
«Δυστυχώς ήταν τόσο πολλές οι διαγραφές, ώστε η δημοσιοποίησή τους δεν είχε κανένα νόημα» λέει ο Χεντεμάν, σύμφωνα με τον οποίο η Ευρώπη απέτυχε να χρησιμοποιήσει τη διαπραγματευτική της ισχύ ώστε να αποτρέψει τις Pfizer, Biontech και Moderna από το να αποκτήσουν μονοπωλιακή θέση στα εμβόλια mRNA.
Πέρα από το αποκαρδιωτικό θέαμα των λογοκριμένων εγγράφων από την Κομισιόν, ενδιαφέρον έχει η αιτιολόγηση της Κομισιόν για την άρνησή της να δημοσιοποιήσει τα ονόματα των διαπραγματευτών: «Η Επιτροπή θεωρεί πως σε αυτή τη φάση δεν μπορεί να δοθεί ενημέρωση σχετικά με το αν ορισμένα άτομα αποτελούν ή όχι μέλη της JNT [Κοινή Ομάδα Διαπραγμάτευσης] για να προστατευτεί η ιδιωτικότητα και η ακεραιότητά τους». Αυτό, συνεχίζει η απάντηση, θα μπορούσε να συμβεί «μόνο αν υπήρχε ειδικός λόγος δημόσιου συμφέροντος».
Κατά την Κομισιόν, δηλαδή, το αίτημα διαφάνειας σχετικά με τις διαδικασίες αγοράς εμβολίων για την αντιμετώπιση της πανδημίας δεν συνιστά λόγο δημόσιου συμφέροντος.
Οι τρεις εταιρείες Pfizer, Biontech, Moderna έχουν συνολικά σημειώσει πωλήσεις άνω των 60 δισεκατομμυρίων δολαρίων για το 2021 και το 2022. Μόνη της η Biontech θα μπορούσε να δώσει ώθηση στην οικονομία της Γερμανίας της τάξης του 0,5%.
«Οι φαρμακευτικές των εμβολίων έχουν γίνει άπληστες» λέει η Ανα Μάριοτ, επικεφαλής πολιτικής στη Συμμαχία του Εμβολίου των Λαών (People’s Vaccine Alliance). Οι φορολογούμενοι πληρώνουν τρεις φορές το κάθε εμβόλιο: «Πρώτα, χρηματοδοτώντας την έρευνά του, μετά με τις φουσκωμένες τιμές που επιβαρύνουν τους δημόσιους προϋπολογισμούς και, τέλος, επειδή οι εταιρείες πληρώνουν ελάχιστους φόρους». (Για παράδειγμα η Pfizer διαπράττει μαζική φοροαποφυγή χρησιμοποιώντας τις εταιρείες-θυρίδες στην Ολλανδία.)
Κομβικό σημείο στη διαπραγμάτευση υπήρξε η άρνηση των Pfizer/Biontech και Moderna να αποκαλύψουν, έστω στον κλειστό κύκλο των διαπραγματευτών της Ε.Ε., τα κόστη παραγωγής και τα περιθώρια κέρδους τους. Στην ουσία η πλευρά της Ε.Ε. βάδιζε στα τυφλά.
Σύμφωνα με μαρτυρίες δύο πρώην διαπραγματευτών που μίλησαν στο Investigate Europe και την «Εφ.Συν.», οι εταιρείες άσκησαν ασφυκτική πίεση προς την Ε.Ε., ποντάροντας, πρώτον, στις ήδη κλεισμένες συμφωνίες με την κυβέρνηση Τραμπ που αγόρασε δόσεις σε υψηλές τιμές, δεύτερον, στην ανάγκη άμεσων αποφάσεων καθώς τα λοκντάουν ρήμαζαν τις οικονομίες και, τρίτον, στον φόβο του διεθνούς ανταγωνισμού, καθώς πολλές άλλες χώρες περίμεναν στη σειρά να προμηθευτούν τις παρτίδες των εμβολίων αν κατέρρεαν οι διαπραγματεύσεις με την Ε.Ε.
«Ολο το σύστημα βασίζεται στο γεγονός ότι η μυστικότητα αποφέρει μεγαλύτερο ανταγωνισμό στις τιμές» λέει ο Μπέργκστρομ. «Τόσο η βιομηχανία όσο και το Δημόσιο πιστεύουν ότι η μυστικότητα συμφέρει γιατί στο τέλος και οι δύο πλευρές πετυχαίνουν καλύτερο ντιλ». Κατά τον Σουηδό διαπραγματευτή-λομπίστα, οι τιμές θα ήταν πολύ υψηλότερες αν οι χώρες της Ε.Ε. δεν είχαν συνασπιστεί.
«Προδοσία της δέσμευσης της Ε.Ε. να προωθήσει τα εμβόλια ως παγκόσμια δημόσια αγαθά»

Στον ετήσιο λόγο της Ενωσης η πρόεδρος της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν θριαμβολόγησε: «Το κάναμε με τον σωστό τρόπο επειδή το κάναμε με τον ευρωπαϊκό τρόπο».
Η Φον ντερ Λάιεν είχε δεσμευτεί πως η Ε.Ε. θα παράσχει 200 εκατομμύρια δόσεις στις φτωχές χώρες μέσα στο 2021. Μέχρι την 1η Σεπτεμβρίου είχαν παραδοθεί μόλις 18 εκατομμύρια δόσεις ή το 9% της δέσμευσης της Ε.Ε.
Πρόκειται για «προδοσία» της δέσμευσης της Ε.Ε. «να προωθήσει τα εμβόλια ως παγκόσμια δημόσια αγαθά», μας λέει η Ελεν τ’Χεν, διευθύντρια της οργάνωσης Medicines, Law and Policy (Φάρμακα, Νόμος και Πολιτική).
Η Κομισιόν αρνήθηκε να απαντήσει στις ερωτήσεις μας σχετικά με τις τιμές των εμβολίων και περιορίστηκε σε μια γραπτή δήλωση: «Γύρω στις 236 εκατ. δόσεις έχουν παραδοθεί από τον COVAX [τον μηχανισμό προμήθειας εμβολίων από τις πλούσιες χώρες στις φτωχές] σε 139 χώρες. Αυτό είναι ένα σπουδαίο συλλογικό κατόρθωμα».
Εκπρόσωπος της Pfizer μάς είπε πως οι κυβερνήσεις χρεώνονται ανάλογα με την οικονομική τους θέση και πως δόθηκε «σημαντική έκπτωση» από την εταιρεία στις τιμές κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Η Biontech και η Moderna δεν απάντησαν στα ερωτήματά μας.
To Investigate Europe και η «Εφ.Συν.» απευθύνθηκαν σε δεκάδες Ευρωπαίους αξιωματούχους και κυβερνήσεις. Ελάχιστοι ανταποκρίθηκαν. Μέχρι σήμερα η Κομισιόν έχει εξασφαλίσει για τις χώρες της Ε.Ε. 4,6 δισ. δόσεις εμβολίων. Ο πληθυσμός της Ε.Ε. είναι 448 εκατομμύρια.

---

---

Τα συμπεράσματα της έρευνάς μας

✔ Οι νέες μεταλλάξεις, ο διεθνής ανταγωνισμός για την αγορά εμβολίων, αλλά και η μυστικότητα σχετικά με τα πραγματικά κόστη παραγωγής επέτρεψαν στις Pfizer/Biontech και τη Moderna να αυξήσουν τις τιμές για τους Ευρωπαίους πολίτες.
✔ Η διαπραγμάτευση της Ε.Ε. με τις πολυεθνικές των εμβολίων έγινε πίσω από κλειστές πόρτες με αποτέλεσμα ακόμα και στοιχειώδεις πληροφορίες να παραμένουν μυστικές.
✔ Η Ε.Ε. αρνείται να δημοσιοποιήσει ακόμα και το ποιους όρισε ως «διαπραγματευτές» για να την εκπροσωπήσουν στις διαπραγματεύσεις με τις φαρμακευτικές.
✔ Ο Μπέργκστρομ, σύμφωνα με δημόσιες πηγές, εξακολουθεί να συνδέεται με εταιρείες που κάνουν λόμπινγκ για λογαριασμό φαρμακευτικών εταιρειών ακόμα και μετά τον διορισμό του στη θέση του διαπραγματευτή της Ε.Ε.
✔ Πριν από τον πρώτο γύρο προμήθειας εμβολίων η πρόεδρος της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν είχε τονίσει την ανάγκη τα εμβόλια να θεωρηθούν «παγκόσμιο δημόσιο αγαθό» και αναλόγως να διαμορφωθεί η ευρωπαϊκή πολιτική προς τις φαρμακευτικές εταιρείες. Τίποτα από αυτά δεν συνέβη στην πράξη.
✔ Η Ε.Ε. δεσμεύτηκε πως μέσα στο 2021 θα παρέδιδε 200 εκατ. δόσεις σε φτωχές χώρες. Μέχρι τον Σεπτέμβριο είχε παραδώσει 18 εκατ. ή το 9% της δέσμευσής της.