Η πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής λέγεται και Κυριακή της Ορθοδοξίας, επειδή αυτή την ημέρα εορτάζουμε την αναστύλωση των Αγίων Εικόνων και το θρίαμβο της ορθοδόξου πίστεως μας κατά της αιρέσεως των εικονομάχων, αυτών δηλ. που δεν δέχονταν να τιμούν τις άγιες εικόνες και ονόμαζαν την τιμή αυτή ειδωλολατρία.
Περισσότερα από 100 χρόνια κράτησε η διαμάχη αυτή, που σταμάτησε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα και ο γιος της Μιχαήλ, αναστηλώνοντας τις εικόνες εντός των Ναών.
Την ανάμνηση αυτής της αναστυλώσεως, με λιτανείες των εικόνων, εορτάζουμε την ήμερα αυτή, διότι εμείς οι Ορθόδοξοι τιμούμε και δοξάζουμε τους Αγίους, τους Αγγέλους και περισσότερο πάντων την Παναγία μας, αλλά μόνο στον Τριαδικό Θεό προσφέρουμε λατρεία: Τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα.
Άλλο λατρεία και άλλο τιμή και σεβασμός, ο οποίος δεν απευθύνεται στην εικόνα, αλλά «διαβαίνει επί το πρωτότυπον», δηλ. στο πρόσωπο που εικονίζεται.
Β΄ ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΝΗΣΤΕΙΩΝ
Την ημέρα αύτη εορτάζεται η μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Αρχιεπισκόπου Θεσ/νίκης, ο οποίος υπήρξε κορυφαίος διδάσκαλος των Ορθόδοξων δογμάτων, ακαταγώνιστος πολέμιος των κακοδοξιών και κήρυκας της θείας Χάριτος. Η χάρη του Θεού, σαν ενέργεια προς σωτηρία του ανθρώπου, είναι άκτιστη. Την άκτιστη Χάρη μπορούμε μόνο να την αισθανόμαστε και να την ζούμε, όπως περίπου μπορούμε να αισθανόμαστε και να ζούμε την παρουσία ενός αγίου Γέροντος. Η Χάρη του Θεού προσεγγίζει τον άνθρωπο με τα Μυστήρια της Εκκλησίας, αλλά ζητεί και ανταπόκριση τότε καθίσταται ενεργός και καρποφορεί.
Γ΄ ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΝΗΣΤΕΙΩΝ (της Σταυροπροσκυνήσεως)
Την Κυριακή αυτή που βρίσκεται στο μέσο της Σαρακοστής, η Εκκλησία μας προβάλλει την προσκύνηση του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού. Επειδή η σωματική αδυναμία από τον αγώνα της νηστείας μας περικυκλώνει και η δυσκολία αυξάνει, η Αγία Εκκλησία μας προβάλλει σήμερα στο μέσο του δρόμου της νηστείας σαν βοήθεια μας τον Πανάγιο Σταυρό, τη χαρά του κόσμου, των πιστών τη δύναμη, των αμαρτωλών την ελπίδα.
Προσκυνώντας λοιπόν τον Τίμιο Σταυρό λαμβάνουμε χάρη και δύναμη για να συνεχίσουμε και τελειώσουμε τον αγώνα της νηστείας ψάλλοντας: «Τον Σταυρόν σου προσκυνούμεν Δέσποτα και την αγίαν σου Ανάστασιν δοξάζομεν».
Στον καθορισμό της εορτής πιθανόν να συνετέλεσε και η κατά την 6η Μαρτίου σημειούμενη στα Μηναία ανάμνηση της ευρέσεως του Τιμίου Σταυρού. Σημειώνεται ότι κατά το τυπικό του Αγίου Σάββα, προσκύνηση του Τιμίου Σταυρού γίνεται όχι μόνο την Κυριακή, αλλά και τη Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή της εβδομάδας πού ακολουθεί.
Δ΄ ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΝΗΣΤΕΙΩΝ
Εορτάζεται η μνήμη του Αγίου Ιωάννου, συγγραφέα του βιβλίου της «Κλίμακος», που υπήρξε κήρυκας της μετανοίας και της νηστείας. Γεννήθηκε στην Παλαιστίνη γύρω στο 523 και από μικρός άρχισε τους ασκητικούς αγώνες. Έγινε Ηγούμενος της Ι. Μονής του Σινά και συνέγραψε έργο με τριάκοντα λόγους, των οποίων ο καθένας αναφέρεται σε μία αρετή, από τις ευκολότερες προς τις δυσκολότερες, αναβιβάζοντας τον άνθρωπο με σκαλοπάτια πνευματικά σε ουράνιο ύψος. Γι’ αυτό το λόγο και το σύγγραμμα ονομάστηκε «Κλίμαξ των αρετών». Εκοιμήθη το 603.
Η μνήμη του εορτάζεται κανονικά την 30η Μαρτίου, αλλά επαναλαμβάνεται η εορτή σήμερα (Δ΄ Κυριακή των νηστειών), διότι η Εκκλησία μ’ αυτό τον τρόπο μας προβάλλει προς μίμηση ένα άνθρωπο σαν και εμάς, που με την άσκηση έφθασε σε εκατονταπλασίονα καρποφορία και αγιότητα.
Κυρίως όμως προβάλλεται ο Άγιος Ιωάννης διότι μετά τις τρεις βασικές Κυριακές της Μεγ. Τεσσαρακοστής, οι όποιες μας δίδουν τα συγκεκριμένα δογματικά στοιχεία της πίστεως, με τα οποία εξασφαλίζονται οι προϋποθέσεις ορθής λατρείας του Θεού και μετά την ενίσχυση που δεχόμαστε από την παρουσία του Τιμίου Σταυρού, την τέταρτη αυτή Κυριακή παρουσιάζεται η άλλη πλευρά του θέματος, δηλ. η μεθοδολογική ενημέρωση με το βιβλίο της «Κλίμακος» και η θεολογική κατοχύρωση της εσωτερικής αναγεννήσεως, που επιτυγχάνεται με την ασκητική και κατανυκτική ζωή του πιστού, που περιγράφεται στο βιβλίο αυτό του Αγίου Ιωάννου. Γι’ αυτό διαβάζεται στις Μονές την περίοδο αυτή η «Κλίμακα».
Από τη Δευτέρα αρχίζει η πέμπτη εβδομάδα των Νηστειών, η οποία αποτελεί το λειτουργικό αποκορύφωμα της Τεσσαρακοστής. Δηλαδή αυτή η εβδομάδα βαστάζει το βάρος του τέλους, διότι ακολουθεί η Μεγ. Εβδομάδα με τις πυκνές, πρωί – βράδυ και μακρές Ακολουθίες της.
Με «διάκριση» δηλ. οι Άγιοι Πατέρες πρόσθεσαν σ’ αυτή την εβδομάδα δύο νέες ακολουθίες: την Πέμπτη το Μέγα Κανόνα και το Σάββατο τον Ακάθιστο Ύμνο, ώστε στο μεσοδιάστημα της έκτης εβδομάδας να υπάρξει μια σχετική μικρή λειτουργική ανάπαυλα και ανάπαυση των πιστών, για να εισέλθουν «ξεκούραστοι» στη Μεγ. Εβδομάδα.
Ε΄ ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΝΗΣΤΕΙΩΝ
Την Κυριακή αυτή τιμάται η Οσία Μαρία η Αιγύπτια, που παρ’ ότι εορτάζεται την 1η Απριλίου, προβάλλεται σήμερα προς διέγερση των ράθυμων και αμαρτωλών σε μετάνοια.
