Λογοτέχνες, καλλιτέχνες και αθλητές που έδωσαν τη ζωή τους για την Ελλάδα, από τις αρχές του ελληνοϊταλικού πολέμου ως και την απελευθέρωση της πατρίδας μας.

Οι θρυλικές γυναίκες της Πίνδου , οι μεγάλες και σπουδαίες γυναίκες που “κρύβονται” πίσω από τους μεγάλους άνδρες, τους ήρωες του 1940, ίσως δεν αφιέρωναν καθόλου χρόνο για την προσωπική τους εμφάνιση. Οι πρόγονοι μας, στον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940-41, κατάφεραν να πετύχουν πολλά μικρά θαύματα.

Σελέμπριτι την εποχή εκείνη, δεν υπήρχαν. Οι “επώνυμοι” του 1940, δεν προσπάθησαν να...βάλουν βύσματα και να λουφάρουν. Αντίθετα, πολλοί από αυτούς έκαναν τα πάντα για να πολεμήσουν .

Οι περισσότεροι επέστρεψαν ζωντανοί στα σπίτια τους. Κάποιοι, είχαν για ενθύμια μικρά ή μεγάλα τραύματα. Δυστυχώς, μερικοί δεν γύρισαν ποτέ από το μέτωπο, ενώ και κάποιοι έχασαν τη ζωή τους στη διάρκεια της κατοχής.

Οι λογοτέχνες που σκοτώθηκαν στον πόλεμο

Τη δεκαετία του ‘90, ο Σωτήρης Κούβελας είχε προκαλέσει σάλο με τη δήλωση του “οι ποιητές είναι λαπάδες”(!). Στον πόλεμο του ‘40, οι ποιητές και οι λογοτέχνες γενικότερα, απέδειξαν ότι μόνο λαπάδες δεν είναι. 

Ο νομπελίστας Οδυσσέας Ελύτης που προσβλήθηκε από τύφο και σώθηκε από θαύμα, ο Άγγελος Βλάχος (μετέπειτα και ακαδημαϊκός), ο Ανδρέας Καραντώνης, ο Άγγελος Τερζάκης(επίσης ακαδημαϊκός αργότερα), ο Λουκής Ακρίτας, ο Γιάννης Μαγκλής, ο Διονύσιος Ρώμας, ήταν μόνο μερικοί από αυτούς που πολέμησαν στην πρώτη γραμμή. Ο σπουδαίος Γιώργος Θεοτοκάς, για να τον δεχτούν εθελοντή στον πόλεμο, το ζήτησε σαν...ρουσφέτι από τον Στρατηγό Γυαλίστρα. Δυστυχώς όμως, υπήρξαν και κάποιοι που έχασαν τη ζωή τους. 

Ξεχωριστή περίπτωση ανάμεσά τους, ήταν ο Γιώργος Σαραντάρης.

Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1908. Το 1912 μετανάστευσε με την οικογένεια του στην Ιταλία, όπου σπούδασε και έμεινε ως το 1931. Όταν ήρθε στην Ελλάδα, δεν μιλούσε σχεδόν καθόλου ελληνικά. Σταδιακά όμως, βελτίωσε τις επιδόσεις του στην ελληνική γλώσσα και παρακολούθησε πανεπιστημιακά μαθήματα των σπουδαίων καθηγητών (μετέπειτα και πολιτικών), Κωνσταντίνου Τσάτσου και Παναγιώτη Κανελλόπουλου. 

Ο Νίκος Παππάς και η Ρίτα Μπούμη-Παππά γράφουν για τον Σαραντάρη: “Πάντα μιλούσε κι έγραφε σαν Ιταλός, με τη χαρακτηριστική προφορά και τους φωνητικούς ιδιωματισμούς της ιταλικής γλώσσας”. Λέγεται μάλιστα ότι τα ποιήματα του τα έγραφε πρώτα στα ιταλικά κι έπειτα τα μετέφραζε στα ελληνικά. 

Με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, κλήθηκε στα όπλα και στάλθηκε στο μέτωπο. Έχουμε κατά καιρούς διαβάσει ενστάσεις και αντιρρήσεις διαφόρων, για το αν έπρεπε αυτός ο “ντελικάτος” ποιητής να σταλεί στην πρώτη γραμμή. Θα μπορούσε, ισχυρίζονται πολλοί, να προσφέρει τις υπηρεσίες του την πατρίδα από τα μετόπισθεν. Ο Σαραντάρης, δεν διαμαρτυρήθηκε. 

Οι κακουχίες και η σκληρότητα του πολέμου όμως, τον λύγισαν. Αρρώστησε από κοιλιακό τύφο, κοντά στην Πρεμετή. Μεταφέρθηκε στην Αθήνα όπου και πέθανε στις 25 Φεβρουαρίου 1941. Ήταν μόλις 33 ετών. Ο θάνατος του ήταν μία μεγάλη απώλεια για την ελληνική λογοτεχνία και φιλοσοφία.

Ο Φώτος Πασχαλινός (λογοτεχνικό ψευδώνυμου του Θεόδωρου Ι. Ζώρα), γεννήθηκε στην Αμαλιάδα το 1913. Σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Πήρε μέρος στην Αντίσταση. Συνελήφθη στη γενέτειρα του, την Αμαλιάδα και εκτελέστηκε από τους Γερμανούς το 1943. Όσο ζούσε, εξέδωσε την ποιητική συλλογή “Επαρχιακά”(1937). 

Είχε έτοιμη και μια δεύτερη, με τίτλο “Τριάντα Ποιήματα”, την οποία ωστόσο δεν πρόλαβε να εκδώσει. Συνεργάστηκε με τα περιοδικά “Νέα Εστία”, ”Πνευματική Ζωή” και “Ηλειακά Χρονικά”.

Ο Δώρης Άνθης (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Νίκου Ζωγραφόπουλου), γεννήθηκε το 1921. Τα ελάχιστα στοιχεία που γνωρίζουμε για αυτόν, τα χρωστάμε στον φίλο του Μιχάλη Σταφυλά. Ο Δώρης, πήρε μέρος στην Αντίσταση και σκοτώθηκε, στις αρχές Ιανουαρίου του 1945, από σφαίρα Άγγλου στρατιώτη…

Ο Τέλλος Άγρας (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Ευάγγελου Ιωάννου, από τον θρυλικό μακεδονομάχο Σαραντέλο Αγαπηνό,γνωστό ως Τέλλο Άγρα), γεννήθηκε στην Καλαμπάκα το 1899. Σπούδασε νομικά, εργάστηκε στο Υπουργείο Γεωργίας και το 1927 διορίστηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη. 

Στις 11 Οκτωβρίου 1944, κι ενώ η γερμανική κατοχή τελείωνε, τραυματίστηκε στον αστράγαλο από αδέσποτη σφαίρα (έχει γραφτεί ότι αυτή προερχόταν από τις συγκρούσεις των ανδρών των Ταγμάτων Ασφαλείας, με εκείνους του ΕΑΜ). Μεταφέρθηκε στον “Ευαγγελισμό”, όπου δυστυχώς δεν δόθηκε η δέουσα προσοχή στο τραύμα του. Ένα μήνα αργότερα,στις 12 Νοεμβρίου το 1944, ο Τέλλος Άγρας πέθανε από γάγγραινα.

Ηθοποιοί που σκοτώθηκαν στον πόλεμο

Δεν ήταν μόνο οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών (π.χ. Γιάννης Τσαρούχης, Σπύρος Βασιλείου), που έσπευσαν να πάρουν μέρος στον ελληνοϊταλικό πόλεμο. Ήταν και οι ηθοποιοί: Λάμπρος Κωνσταντάρας (τραυματίστηκε σε μάχη και όταν θεραπεύτηκε, ζήτησε να τον ξαναστείλουν στο μέτωπο!), Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, Ντίνος Ηλιόπουλος, Παντελής Ζερβός, Νίκος Σταυρίδης, Λυκούργος Καλλέργης, Θάνος Κωτσόπουλος, Μάνος Κατράκης, Στέλιος Βόκοβιτς, Γκίκας Μπινιάρης, Νάσος Χριστογιαννόπουλος, κ.ά. 136 ηθοποιούς έχει καταγράψει συνολικά ο Μιχαήλ Ροδάς. Δυστυχώς όμως, κάποιοι ηθοποιοί έχασαν τη ζωή τους στο μέτωπο ή στη διάρκεια της κατοχής. Ας δούμε περισσότερα στοιχεία για αυτούς.

Ο Δήμος Αυγείας, γεννήθηκε το 1911. Το 1929 έκανε την πρώτη του εμφάνιση στο θέατρο με την “Ελευθέρα Σκηνή” στο Θέατρο Κοτοπούλη, ενώ το 1935 συμμετείχε στον θίασο Μάριου και Ηώς Παλαιολόγου, στην “Κυρία με τις Καμέλιες” του Δουμά, όπου ερμήνευσε τον ρόλο του Γουσταύου. Πήρε μέρος στον ελληνοϊταλικό πόλεμο.

Στις 21/11/1940, κολυμπώντας μ’ ένα μαχαίρι στο στόμα, έκοψε τα καλώδια και έσωσε μιας κομβικής σημασίας γέφυρας από την ανατίναξη, κι έτσι μπήκε ο Στρατός μας στην Κορυτσά. Για την πράξη του αυτή, έλαβε τον βαθμό του Λοχία, ενώ παρασημοφορήθηκε. Επέστρεψε στη Αθήνα τραυματισμένος αλλά και πάμφτωχος. Δεν άντεξε τις κακουχίες και πέθανε (1941).

Είναι χαρακτηριστικό, ότι οι αδελφές του Αγγέλα-Λέλα και Μαρίκα, επίσης ηθοποιοί, το 1942 συμμετείχαν σε μουσικό θέατρο που περιόδευε στην Πελοπόννησο. Σε ένα νούμερο, εμφανίστηκαν ως τσολιάδες, προκαλώντας την οργή των κατακτητών.

Ο Πάνος Ντόλης (Παπακυριακόπουλος), γεννήθηκε το 1910. Από τις 21/10/1932, ήταν μέλος του Σ.Ε.Η. Ως έφεδρος Λοχίας, πήρε μέρος στον ελληνοϊταλικό πόλεμο στην πρώτη γραμμή. Στις 25 Ιανουαρίου 1941, σκοτώθηκε, πολεμώντας ηρωικά, στο ύψωμα Σκουτάρα κοντά στην Αυλώνα.

Ο Χρήστος Μωραΐτης, ήταν ένας ακόμα ηθοποιός που έχασε τη ζωή του στον ελληνοϊταλικό πόλεμο. Δυστυχώς, ακόμα και στο μνημειώδες έργο του αείμνηστου Θ. Έξαρχου “Έλληνες Ηθοποιοί: Αναζητώντας τις Ρίζες”, δεν βρήκαμε περισσότερα στοιχεία.

Ο Αθανάσιος Ζέρβας, γεννήθηκε το 1901. Από την 1/9/1920, ήταν μέλος του Σ.Ε.Η. Το 1928, ως μέλος του θιάσου της Μαρίκας Κοτοπούλη, πρωταγωνίστησε στο έργο του Μπατάιγ, “Η Γυμνή Γυναίκα”. Σκοτώθηκε στη διάρκεια της Κατοχής, άγνωστο πότε.

Ο Χρήστος Καταπόδης, γεννήθηκε το 1920. Τον Αύγουστο του 1944 γράφτηκε στο Σ.Ε.Η. Δύο μήνες αργότερα (Οκτώβριος 1944), εκτελέστηκε από τα στρατεύματα Κατοχής...

Οι ποδοσφαιριστές θύματα του πολέμου

Αν σκεφτούμε τις συνθήκες ζωής, τις απολαβές κλπ, των σύγχρονων ποδοσφαιριστών και τις συγκρίνουμε με τις αντίστοιχες των συναδέλφων τους 80 χρόνια πριν, δεν θα βρούμε κανένα κοινό σημείο.

Τουλάχιστον τέσσερις ποδοσφαιριστές κορυφαίων ομάδων (ΠΑΟΚ, ΑΕΚ και Παναθηναϊκού), σκοτώθηκαν κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο.

Ο Νίκος Σωτηριάδης, γεννήθηκε στα Μουδανιά της Μ. Ασίας το 1908. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή, εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη. Ξεκίνησε να παίζει ποδόσφαιρο στον Λευκό Αστέρα. Το 1932, πήγε στον ΠΑΟΚ όπου αγωνίστηκε ως τερματοφύλακας με μεγάλη επιτυχία. 

Ήταν μάλιστα ο πρώτος ποδοσφαιριστής του “Δικέφαλου του Βορρά” που φόρεσε τη φανέλα με το εθνόσημο (20/2/1938), στον αγώνα με την Παλαιστίνη (1-0 υπέρ της Εθνικής μας). Με την κήρυξη του πολέμου του 1940, εντάχθηκε στο 50ο Σύνταγμα Πεζικού, όπου υπηρέτησε ως Λοχίας. Στις 28/1/1941, γαζώθηκε στο στήθος από σφαίρες πολυβόλου, στην προσπάθεια κατάληψης υψώματος στην Κλεισούρα.

Ο Γιώργος Βατίκης, γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1918. Από το 1935, ξεκίνησε την ποδοσφαιρική του καριέρα στον ΠΑΟΚ, αγωνιζόμενος ως αριστερός μπακ (οπισθοφύλακας που λένε οι παλαιότεροι). Ήταν εξαιρετικός ποδοσφαιριστής και το μέλλον του διαγραφόταν λαμπρό.

Λίγες μέρες πριν την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, είχε ολοκληρώσει την εκπαίδευση του ως έφεδρος Ανθυπασπιστής στη Σύρο. Βρέθηκε αμέσως στην πρώτη γραμμή. Στις 17 Νοεμβρίου 1940, η 573η Μονάδα Πυροβολητών, με διοικητή τον 22χρονο Βατίκη, σπεύδει να ενισχύσει το 27ο Σύνταγμα Κοζάνης, που προσπαθεί να καταλάβει το ύψωμα 1878. Η διαταγή του Επιτελείου είναι ξεκάθαρη. 

Το ύψωμα πρέπει να καταληφθεί οπωσδήποτε, για να μπορέσει ο Ελληνικός Στρατός να μπει στην Κορυτσά. Ο Βατίκης με 10 πυροβολητές, καταφέρνει να φτάσει στην κορυφή του 1878. Οι Ιταλοί όμως δεν το βάζουν κάτω. Χτυπάνε αλύπητα τον Βατίκη και τους άντρες του. Ο ένας μετά τον άλλον, οι γενναίοι πυροβολητές, πέφτουν νεκροί. Τελευταίος σκοτώθηκαν ο Βατίκης, που μαχόταν βαριά λαβωμένος. Λίγο αργότερα ήρθαν οι ενισχύσεις, με επικεφαλής τον Ανθυπολοχαγό Κων/νο Κολόμβα. Για τον Βατίκη και τους άλλους ήρωες, ήταν αργά. Ωστόσο, με τη θυσία τους άνοιξαν τον δρόμο για την κατάληψη της Κορυτσάς. Μετά θάνατον, ο Βατίκης προήχθη σε Ανθυπολοχαγό και του απονεμήθηκε Αργυρούν Αριστείο Ανδρείας και Δίπλωμα Ευγνωμοσύνης της Πατρίδος.

Ο Δημήτριος (Μίμης) Πιερράκος, γεννήθηκε το 1909 στο Γύθειο. Το 1912 η οικογένεια του εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Άρχισε να αγωνίζεται ως ποδοσφαιριστής στην Ένωση Αμπελοκήπων και το 1926, πήρε μεταγραφή για τον Παναθηναϊκό. Μετά από δύο χρόνια, καθιερώθηκε στους “πράσινους”. Αγωνιζόταν ως επιθετικός και είχε ιδιαίτερη ευχέρεια στο σκοράρισμα. Ήταν 4 φορές διεθνής με την Εθνική Ομάδα, με την οποία πέτυχε και ένα τέρμα. Μετά την κήρυξη του πολέμου το 1940, επιστρατεύτηκε και υπηρέτησε στο μέτωπο ως ασυρματιστής.

Στις 18 Νοεμβρίου 1940, βρισκόταν στη Διποταμιά Βορείου Ηπείρου. Εκεί συνέλαβε αιχμάλωτο ένα Ιταλό αεροπόρο που είχε πέσει με αλεξίπτωτο. Λίγο αργότερα, η μονάδα του άρχισε να δέχεται πυρά από τους Ιταλούς.

Ο Πιερράκος έγραφε ένα γράμμα στον αδελφό του και δεν καλύφθηκε έγκαιρα. Έτσι χτυπήθηκε από θραύσματα μιας ιταλικής οβίδας και σκοτώθηκε.

Τάφηκε μαζί με άλλους Έλληνες στρατιώτες σε αλβανικό νεκροταφείο. Μετά τον πόλεμο, ο αδελφός του Στέφανος με τη συνδρομή του έφεδρου Λοχία Χαράλαμπου Παπαδόπουλου, που συνυπηρετούσε με τον Μίμη κι ενός Βορειοηπειρώτη κατοίκου της Διποταμιάς που είχε βοηθήσει στην ταφή των Ελλήνων, εντόπισε τον τάφο του αδελφού του. Το 1950, τα οστά του Μίμη Πιερράκου μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα και τάφηκαν στο νεκροταφείο Ζωγράφου, με τιμές, σκεπασμένα με την ελληνική σημαία και το λάβαρο του Παναθηναϊκού

Ο Σπύρος Κοντούλης, γεννήθηκε το 1915 στον Πειραιά. Ξεκίνησε την καριέρα του από την Άμυνα Πειραιά. Το 1935, μεταγράφηκε στην ΑΕΚ. Ήταν ένας από τους καλύτερους μπαλαδόρους της εποχής. Τρεις φορές αγωνίστηκε με τα χρώματα της Εθνικής Ελλάδος. Πήρε μέρος στον ελληνοϊταλικό πόλεμο όπου τραυματίστηκε στο πόδι. Η μοίρα όμως του έπαιξε άσχημο παιχνίδι.

Τον Απρίλιο του 1944, συνελήφθη από κατοχικές δυνάμεις στη Νίκαια, όπου είχε πάει για να του φροντίσει η μητέρα του ένα τραύμα από ποδοσφαιρικό αγώνα. Μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου όπου συνάντησε τον αδελφό του του Βασίλη, που εκτελέστηκε αργότερα και τον συμπαίκτη του στην ΑΕΚ Κώστα Χριστοδούλου, που αν και βασανίστηκε φρικτά, κατόρθωσε να επιζήσει.

Τον Ιούνιο του 1944, ενώ μεταφερόταν από τους Γερμανούς με καμιόνι από το Χαϊδάρι στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής για να εκτελεστεί, ο Κοντούλης πήδηξε από το όχημα και άρχισε να τρέχει. Δυστυχώς, δεν πρόλαβε να πάει μακριά. Μια ριπή από αυτόματο, κοντά στο Μετς, του αφαίρεσε τη ζωή.

Στο Πόγραδετς, τραυματίστηκε σοβαρά ο ποδοσφαιριστής της ΑΕΚ Κώστας Βαλαβάνης, από όλμο που έσκασε μπροστά του. Το ίδιο συνέβη και στον δρομέα Καψοκέφαλο. Στο Τεπελένι, πληγώθηκε βαριά στο πόδι ο σπουδαίος ποδοσφαιριστής της ΑΕΚ και μετέπειτα του Ολυμπιακού Αλέκος Χατζησταυρίδης, ο οποίος αποθεραπεύτηκε μετά από μεγάλες προσπάθειες. Στη φωτογραφία του 1939,βλέπουμε τους ποδοσφαιριστές της ΑΕΚ και του ΠΑΟΚ μαζί,πριν τον Τελικό του Κυπέλλου!Κάτι αδιανόητο για τις μέρες μας...

Δυστυχώς σήμερα τα γήπεδα, έχουν μετατραπεί σε πραγματικά πεδία μάχης από ορισμένους ανεγκέφαλους-μυαλοφυγόδικους...

Ο Σμηναγός-Τενόρος Νικόλαος Τουμπακάρης

Κλείνουμε το αφιέρωμα αυτό, με έναν ακόμα καλλιτέχνη ήρωα. Πρόκειται για τον Νικόλαο Τουμπακάρη. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1901. Το 1922 κατατάχθηκε στο Ναυτικό. Υπηρέτησε για μικρό χρονικό διάστημα στη Ναυτική Αεροπορική Υπηρεσία και έπειτα κατατάχθηκε, με τον βαθμό του Σμηνία, στην Πολεμική Αεροπορία. Είχε πραγματική ψύχωση με τα αεροπλάνα και ήταν εξπέρ στις οριζόντιες πτήσεις. Στις 9 Φεβρουαρίου 1941, ο Σμηναγός, πλέον Ν. Τουμπακάρης, απογειώθηκε από το Παλαιό Φάληρο με αεροπλάνο ANSON.

Μαζί του ήταν, ο Σμηναγός Π. Λίνος ως παρατηρητής και ο ασυρματιστής Αρχιλοχίας Τσίγκας. Αποστολή τους ήταν η προστασία μιας αγγλικής νηοπομπής που μετέφερε πολεμικό υλικό στην Ελλάδα και η ανθυποβρυχιακή έρευνα, καθώς είχαν αρχίσει να εμφανίζονται ιταλικά υποβρύχια στο Νότιο Αιγαίο.

Δυστυχώς, κοντά στην Κρήτη, λόγω της κακοκαιρίας, το αεροσκάφος προσέκρουσε πάνω στα κύματα και διαλύθηκε. Ο Τουμπακάρης και ο Λίνος σκοτώθηκαν, ενώ ο Τσίγκας σώθηκε από θαύμα.

Ο Νικόλαος Τουμπακάρης, εκτός από δεινός αεροπόρος, ήταν και σπουδαίος τενόρος. Με τις άριές του, ψυχαγωγούσε και γοήτευε όχι μόνο τους πολίτες, αλλά και τους συναδέλφους του.

Αυτοί ήταν μερικοί από τους “διάσημους ήρωες” του 1940-1945. Πολλές χιλιάδες, ήταν οι “άσημοι ήρωες”, που δεν δίστασαν να τα βάλουν με τις δυνάμεις του Άξονα, όταν άλλοι λαοί δεν έριξαν ούτε μια ντουφεκιά...