Ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου ανέμενε να γίνει υποψήφιος της αντιπολίτευσης για την προεδρία της Τουρκίας. Αντίθετα, έχασε το πτυχίο του, και κατόπιν την ελευθερία του, σημειώνει ο αναλυτής του πανεπιστημίου του Σαν Ντιέγκο Αχμέτ Κουρού.
Στις 18 Μαρτίου, ο δημοφιλής πολιτικός -που θεωρείται ισχυρός αντίπαλος του μακροχρόνιου Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν- είδε το πτυχίο του να ακυρώνεται από το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης. Μια μέρα αργότερα, ο Ιμάμογλου συνελήφθη μαζί με μέλη του προσωπικού του.
Ως ειδικός στην τουρκική πολιτική, ο αναλυτής εκτιμά ότι η συγκυρία αυτών των δύο μέτρων υποδηλώνει ότι ο Ερντογάν ανησυχεί πραγματικά ότι ο Ιμάμογλου αποτελεί σοβαρή απειλή για την 22χρονη εξουσία του.
Τα περισσότερα από 100 άτομα που συνελήφθησαν κατά την αστυνομική «σκούπα» στην Κωνσταντινούπολη προέρχονται όλα από την αξιωματική αντιπολίτευση Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), το οποίο ιδρύθηκε από τον ιδρυτή της Τουρκίας Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Οι κατηγορίες εναντίον τους περιλαμβάνουν διαφθορά, σύσταση εγκληματικής οργάνωσης και βοήθεια στο PKK, μια κουρδική ομάδα που έχει χαρακτηριστεί από την Τουρκία ως τρομοκρατική οργάνωση, μέσω της συνεργασίας με το φιλοκουρδικό πολιτικό κόμμα.
Αυτό που κάνει προκαλεί ερωτήματα για την κατηγορία είναι ότι έρχεται σε μια στιγμή που η κυβέρνηση προμοτάρει τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν, τον ηγέτη του PKK, ως ειρηνοποιό που θα διαλύσει την οργάνωση. Η στροφή 180 μοιρών για τον Οτσαλάν, ο οποίος είναι φυλακισμένος εδώ και 26 χρόνια, θεωρείται από τους πολιτικούς παρατηρητές ως προσπάθεια του Ερντογάν να ζητήσει την υποστήριξη των Κούρδων για μια συνταγματική τροποποίηση που θα αφαιρούσε το όριο της προεδρικής θητείας που διαφορετικά τον εμποδίζει να είναι υποψήφιος ξανά.
Οι τουρκικές αρχές προχώρησαν σε κατάσχεση κατασκευαστικής εταιρείας συνιδιοκτησίας του Ιμάμογλου
Ισόβιος πρόεδρος;
Το τουρκικό Σύνταγμα περιορίζει τους προέδρους σε δύο πενταετείς θητείες. Ο Ερντογάν έχει ήδη εκλεγεί τρεις φορές, αλλά δικαιολόγησε την τρίτη του υποψηφιότητα, υποστηρίζοντας ότι η πρώτη του θητεία πραγματοποιήθηκε πριν από τις συνταγματικές τροποποιήσεις του 2017 που καθιέρωσαν το σημερινό σύστημα. Εάν αρθεί το όριο της θητείας, θα μπορούσε να εκλεγεί για τέταρτη φορά – ενδεχομένως και πέραν αυτής.
Το κύριο εμπόδιο στα σχέδια του Ερντογάν είναι ο Ιμάμογλου, ο οποίος φαίνεται να είναι πολύ πιο δημοφιλής από τον μακροχρόνιο πρόεδρο.
Η ανάκληση του πτυχίου του Ιμάμογλου (που κατείχε επί 31 έτη) θεωρήθηκε ευρέως ως προσπάθεια αποκλεισμού του από τις προεδρικές εκλογές και δικαιολογία για την ακύρωση των προκριματικών εκλογών του CHP στις 23 Μαρτίου. Σύμφωνα με το Σύνταγμα της Τουρκίας, ένας υποψήφιος πρόεδρος πρέπει να είναι πτυχιούχος πανεπιστημίου.
Οι κατηγορίες φαίνεται να έχουν ασκηθεί κατά του Ιμάμογλου με έναν ακόμη πιο φιλόδοξο στόχο: να του απαγορεύσουν να κατέχει οποιοδήποτε αξίωμα, συμπεριλαμβανομένης της
δημαρχίας. Αυτό θα έδινε μια τριπλή νίκη για τον Ερντογάν – θα μπορούσε να διεκδικήσει εκ νέου τη δημαρχία της Κωνσταντινούπολης διορίζοντας έναν επιλεγμένο δημόσιο υπάλληλο, να προωθήσει συνταγματικές αλλαγές εκφοβίζοντας τους βουλευτές και να εξαλείψει τον ισχυρότερο αντίπαλό του από οποιαδήποτε μελλοντική προεδρική κούρσα.
Η απόπειρα αρπαγής της εξουσίας και οι παρατάσεις θητείας θα μπορούσαν να μετατοπίσουν το πολιτικό σύστημα της Τουρκίας από μια ελαττωματική δημοκρατία σε μια «εκλεγμένη δικτατορία» παρόμοια με τη Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν.
Αυτός είναι ο λόγος που ο αρχηγός του CHP Οζγκούρ Οζέλ περιέγραψε τα μέτρα κατά του Ιμάμογλου ως «πραξικόπημα ενάντια στο δικαίωμα του λαού να εκλέγει τον αρχηγό του».
Όχι άλλες ελεύθερες εκλογές;
Ο Ερντογάν είναι «σεφ» όταν πρόκειται για το «μαγείρεμα» της εκλογικής δράσης, με την προώθηση λαϊκιστικών πολιτικών, τη χειραγώγηση των μέσων ενημέρωσης και των εκλογικών πρακτικών για να περιορίσει τα κόμματα της αντιπολίτευσης.
Η αντιμετώπιση αδύναμων αντιπάλων, είτε τυχαία είτε μέσω των χειρισμών του, στάθηκε το κλειδί για την εκλογική επιτυχία του Ερντογάν τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Υπό την ηγεσία του πρώην ηγέτη του, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, το αντιπολιτευόμενο CHP έχει υποστεί διαδοχικές ήττες στις προεδρικές, κοινοβουλευτικές και δημοτικές εκλογές έναντι του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (CHP) του Ερντογάν.
Ο Ερντογάν αντιμετώπισε για πρώτη φορά μια σοβαρή πρόκληση σε αυτήν την εκλογική φόρμουλα στις προεδρικές εκλογές του 2023, όταν οι δημοσκοπήσεις έδειξαν ότι ο Ιμάμογλου, σε αντίθεση με τον Κιλιτσντάρογλου, ήταν πιο δημοφιλής από τον ίδιο.
Σε μια προφανή προσπάθεια του Ερντογάν να εξουδετερώσει την απειλή πέντε μήνες πριν από τις εκλογές, ένα δικαστήριο καταδίκασε τον Ιμάμογλου σε φυλάκιση 2,5 ετών για προσβολή δημοσίων αξιωματούχων, αφού αποκάλεσε «ανόητα» τα μέλη του Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου της Τουρκίας. Στην απόφαση ασκήθηκε έφεση. Εάν επικυρωθεί, θα του απαγορεύσει επίσης να κατέχει αξίωμα.
Αντί να υποστηρίξει τον Ιμάμογλου, ο Κιλιτσντάρογλου επέμεινε να είναι υποψήφιος εναντίον του ίδιου του Ερντογάν το 2023. Αυτή ήταν μια απόκλιση από τις δύο προηγούμενες προεδρικές εκλογές, στις οποίες ο ηγέτης του CHP είχε υποστηρίξει άλλους υποψηφίους. Όπως και να έχει, ο Κιλιτσντάρογλου έχασε.
Μετά την ήττα, ο Κιλιτσντάρογλου απομακρύνθηκε από την ηγεσία του CHP και ο νέος επικεφαλής του κόμματος υποστηρίζει τον Ιμάμογλου για να είναι υποψήφιος για την προεδρία. Τώρα, ο Ιμάμογλου έχει δημοτικότητα που ξεπερνά τον Ερντογάν, καθιστώντας τον τον πιο επίφοβο υποψήφιο της αντιπολίτευσης εδώ και δύο δεκαετίες.
Η φθίνουσα δημοτικότητα του Ερντογάν
Κατά τη διάρκεια της μακράς διακυβέρνησής του, ο Ερντογάν ακολούθησε μια αμφίπλευρη στρατηγική για να διατηρήσει την εξουσία: αφενός να κερδίσει εκλογές για να διεκδικήσει τη νομιμότητα, αφετέρου να εδραιώσει τον έλεγχο με αυταρχικά μέσα, όπως η φυλάκιση δημοσιογράφων και ο χαρακτηρισμός των στελεχών της αντιπολίτευσης ως «τρομοκράτες».
Ωστόσο, οι δημοτικές εκλογές της Τουρκίας το 2024 σηματοδότησαν μια στροφή στην εσωτερική πολιτική. Για πρώτη φορά από το 2002, το AKP του Ερντογάν έπεσε στη δεύτερη θέση, ενώ το CHP αναδείχθηκε αξιωματική αντιπολίτευση σε ποσοστό ψήφου, εξασφαλίζοντας σημαντικές νίκες τόσο στην Κωνσταντινούπολη -όπου επανεξελέγη ο Ιμάμογλου- όσο και στην τουρκική πρωτεύουσα Άγκυρα, όπου ο Μανσούρ Γιαβάς του CHP κέρδισε άλλη μια θητεία.
Ένας σημαντικός παράγοντας στη μείωση της δημοτικότητας του κόμματος του Ερντογάν –και του ιδίου προσωπικά– είναι η παρατεταμένη οικονομική κρίση της χώρας. Από το 2022, ο ετήσιος ρυθμός πληθωρισμού της Τουρκίας κυμάνθηκε γύρω στο 50%, διαβρώνοντας την αγοραστική δύναμη και προκαλώντας μεγάλο brain drain (μετανάστευση στο εξωτερικό ατόμων με ειδικές δεξιότητες), καθώς οι Τούρκοι πολίτες αναζητούν καλύτερες ευκαιρίες αλλού.
Η κρίση κατηγορείται ευρέως στις οικονομικές πολιτικές του Ερντογάν, ιδιαίτερα στην επιμονή του στη μείωση των επιτοκίων για την καταπολέμηση του πληθωρισμού – σε αντίθεση με τη συμβατική οικονομική πρακτική.
Παρά την πρόσφατη αντιστροφή της πολιτικής, το νόμισμα της Τουρκίας συνεχίζει να υποτιμάται. Πριν από πέντε χρόνια, ένα δολάριο ΗΠΑ άξιζε 5 τουρκικές λίρες. Σήμερα, έχει εκτιναχθεί στις 40 λίρες.
Γιατί στοχοποιείται ο Ιμάμογλου;
Η φυλάκιση δεν είναι μια πρωτόγνωρη τακτική στην Τουρκία για να φιμώσει τα στελέχη της αντιπολίτευσης. Ο Σελαχατίν Ντεμιρτάς, ο τέως ηγέτης του φιλοκουρδικού Λαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος, βρίσκεται πίσω από τα κάγκελα για περισσότερα από οκτώ χρόνια με κατηγορίες για τρομοκρατία. Και ο Ουμίτ Οζντάγκ, ηγέτης του ακροδεξιού Κόμματος της Νίκης, βρίσκεται στη φυλακή εδώ και δύο μήνες για προσβολή του Ερντογάν και υποκίνηση μίσους.
Και οι δύο άνδρες ήταν ενοχλητικοί για τον Ερντογάν και μπορούσαν να προκαλέσουν προβλήματα, αλλά κανένας από τους δύο δεν αποτελούσε πραγματική απειλή για την εξουσία του.
Αυτό που κάνει τον Ιμάμογλου μοναδικό είναι ότι έχει ευρεία απήχηση σε διάφορα μπλοκ ψηφοφόρων. Μπορεί να προσελκύσει τις κουρδικές ψήφους, ενώ διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με εθνικιστές πολιτικούς με το χάρισμά του και τη ρητορική του.
Το σημαντικότερο; μπορεί να απευθύνεται τόσο σε κοσμικούς όσο και σε ισλαμιστές ψηφοφόρους. Προσελκύει υποστήριξη από ένα στέλεχος της τουρκικής κοινωνίας που εμμένει στο κοσμικό όραμα που διατύπωσε ο Ατατούρκ. Ταυτόχρονα, όμως, είναι σε θέση να κάνει ανοίγματα σε θρησκευόμενους ψηφοφόρους, όπως με το να απαγγέλλει δημοσίους στίχους του Κορανίου.
Αυτή η ικανότητα να ενώνει διαφορετικές κατηγορίες εκλογέων βοήθησε τον Ιμάμογλου να νικήσει το κόμμα του Ερντογάν στην Κωνσταντινούπολη δύο φορές το 2019 - μετά την πρώτη ήττα, ο Ερντογάν αρνήθηκε να αποδεχθεί το αποτέλεσμα και το Ανώτατο Εκλογικό Συμβούλιο ακύρωσε τις εκλογές.
Η επανεκλογή του Ιμάμογλου ως δήμαρχος το 2024 εδραίωσε τη φήμη του ως ο κορυφαίος πολιτικός που θα μπορούσε να νικήσει τον Ερντογάν στην κάλπη.
Η νέα σύλληψη του δημοφιλούς πολιτικού έχει πυροδοτήσει διαμαρτυρίες σε πολλές πόλεις, ένα σπάνιο φαινόμενο στην Τουρκία την τελευταία δεκαετία. Συνέπεσε επίσης με πτώση 7% στο τουρκικό χρηματιστήριο, καθώς οι επενδυτές φαίνεται πως την εξέλαβαν ως σήμα πολιτικής αστάθειας.
Όμως, όπως έδειξαν τα γεγονότα των τελευταίων ημερών, η λαϊκή υποστήριξη από μόνη της μπορεί να μην είναι αρκετή για να φτάσει στην προεδρία ο Ιμάμογλου– πρέπει επίσης να αντιμετωπίσει δικαστικές και άλλες προσπάθειες που θα τον κρατήσουν εκτός ψηφοδελτίων.
