Ο τέως Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Κίσιγκερ ,κατά πολλούς "μάγος" της διπλωματίας των ΗΠΑ, αλλά και κύριος υπεύθυνος της Κυπριακής τραγωδίας με την τουρκική εισβολή του ΑΤΤΙΛΑ 1974 στην Μεγαλόνησο, απεβίωσε σε ηλικία 100 ετών.

Η εικόνα του Κίσινγκερ σήμερα στηρίζεται σε δύο πυλώνες. Από τη μια πλευρά, οι θαυμαστές του θα τον θυμούνται ως έναν πανούργο διπλωμάτη που άνοιξε το δρόμο για πρωτοβουλίες «ειρήνης» υπό την ηγεσία των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή και τράβηξε την Κίνα μακριά από τους Σοβιετικούς.

Από την άλλη πλευρά, θεωρείται ακριβέστερα ως μια μακιαβελική προσωπικότητα του οποίου οι πολιτικές άφησαν ίχνη αίματος από το Σαντιάγο μέχρι το Ανατολικό Τιμόρ και την Κύπρο.

Ενώ ο Κίσινγκερ συμμετείχε σε ένα παιχνίδι ισορροπίας δυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο το 1974, οι συνέπειες των πράξεών του δεν σηματοδοτούσαν τίποτα άλλο παρά δυστυχία για χιλιάδες Κύπριους που ξεριζώθηκαν από τα σπίτια τους λόγω της τουρκικής εισβολής.

Ο αγώνας κατά των Βρετανών αποικιοκρατών και η δημιουργία της Κυπριακής Δημοκρατίας

Σε κοντινή απόσταση από τη Μέση Ανατολή, η στρατηγική θέση της Κύπρου την έκανε έπαθλο για κάθε δύναμη που επιθυμούσε να ελέγξει τη ροή του πετρελαίου και την είσοδο στη Διώρυγα του Σουέζ.

Τα προβλήματα του νησιού ξεκίνησαν όταν οι Βρετανοί πιστοί στο Δόγμα "διαίρει και βασίλευε" ενίσχυσαν τις αναδυόμενες αντιθέσεις μεταξύ της Ελληνοκυπριακής πλειοψηφίας του νησιού και της τουρκοκυπριακής μειονότητάς του.

Αυτό όμως, δεν έγινε μονομιάς, αφού είχε προηγηθεί ο απελυθερωτικός αγώνας των Κυπρίων κατά των Βρετανών, με την μορφή αντάρτικου στο νησί, επιθυμώντας την ένωση με την μητέρα Ελλάδα.

Ελπίζοντας να συγκρατήσουν την κατάσταση, οι Βρετανοί εκμεταλλεύτηκαν τις ανησυχίες των Τουρκοκυπρίων για τον ελληνικό εθνικισμό ενθαρρύνοντας την τουρκική ανάμειξη στο νησί. Αυτό απλώς μεγέθυνε το χάσμα μεταξύ των δύο κοινοτήτων, καθώς και το επακόλουθο πολιτικό αδιέξοδο.

Ως συμβιβασμός μεταξύ των ελληνικών απαιτήσεων για ένωση με την Ελλάδα και των τουρκικών απαιτήσεων για διχοτόμηση, οι Βρετανοί διαπραγματεύτηκαν ένα ανεξάρτητο καθεστώς για την Κύπρο το 1959, αφήνοντας στην εξουσία τον Έλληνα Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, μαζί με έναν Τούρκο αντιπρόεδρο με σημαντικές εξουσίες βέτο.

Προκειμένου να παραμείνει η Κύπρος εντός της δυτικής σφαίρας επιρροής, η Βρετανία διατήρησε στρατιωτικές εγκαταστάσεις και ενώ  Βρετανία,  Τουρκία και Ελλάδα εγγράφηκαν ως εγγυήτριες δυνάμεις στις συνθήκες ανεξαρτησίας.

Οι ΗΠΑ προκρίνουν τη διχοτόμηση της Κύπρου

Ο  Μακάριος προέβη στην αναθεώρηση άρθρων του Συντάγματος της Κύπρου  το 1963, γεγονός που οδήγησε σε μια έντονη αναβίωση των αιματηρών διακοινοτικών διαμάχων, καθώς και σε απειλές για τουρκική επέμβαση.

Όταν ο Κίσινγκερ συνάντησε τον Μάο Τσετούνγκ και εκείνος έμεινε «άγαλμα» με το ύψος της συζύγου του

Ελπίζοντας να πετύχει τους στόχους του με ειρηνικά μέσα, ο Μακάριος προσχώρησε  στο Κίνημα των Αδεσμεύτων, αναπτύσσοντας σχέσεις με την τέως Σοβιετική Ένωση (ΕΣΣΔ).

Η κατάσταση στο νησί είχε ήδη αρχίσει να προκαλεί τριβές μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, αμφότερες αναπόσπαστοι σύμμαχοι των ΗΠΑ.

Μαζί με την ολοένα και περισσότερο  ανεξάρτητη στάση του Μακαρίου, η Κύπρος έγινε  κύριο μέλημα για τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες είχαν τότε αντικαταστήσει τη Βρετανία ως κυρίαρχη δύναμη στη Μέση Ανατολή.

Όλο και περισσότερο, οι Ηνωμένες Πολιτείες άρχισαν να θεωρούν τη διχοτόμηση της Κύπρου ως το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα για τα συμφέροντά τους.

Για το σκοπό αυτό, η διοίκηση του Λίντον Τζόνσον πρότεινε μια μυστική διευθέτηση το 1964 (Σχέδιο Άτσεσον), σύμφωνα με την οποία το μεγαλύτερο μέρος της Κύπρου θα ενωνόταν με την Ελλάδα και η Τουρκία θα διατηρούσε μια μεγάλη στρατιωτική βάση στο βορειοανατολικό άκρο του νησιού, στην Καρπασία για πολλά χρόνια.

Τα σχέδια του σχεδίου θεωρήθηκαν ευνοϊκά τόσο από την Ελλάδα όσο και από την Τουρκία, αλλά ο Μακάριος τα απέρριψε, αρνούμενος να παραχωρήσει την ανεξαρτησία της Κύπρου.

Αυτό απλώς βάθυνε την καχυποψία των Αμερικανών απέναντι στον Μακάριο, και αυτή η ανησυχία τελικά πέρασε στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ υπό τον Κίσινγκερ.

Πολυτεχνείο-Πραξικόπημα κατά Μακαρίου-Αττίλας 1974

Η Ελλάδα από το 1967 διοικούνταν από την Χούντα των Συνταγματαρχών, που με στρατιωτικό πραξικόπημα κατέλαβαν την εξουσία.

Ωστόσο, αυτό δεν εμπόδισε τις δυτικές κυβερνήσεις, πρωτίστως τις Ηνωμένες Πολιτείες, να τις αντιμετωπίζουν ως αξιοσέβαστο εταίρο στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν χτίσει το «βαθύ κράτος» της Ελλάδας μετά τον εμφύλιο και γνώριζαν πολύ καλά τις συναλλαγές σχεδόν κάθε επιπέδου διακυβέρνησης.

Είναι πολύ εύλογο λοιπόν, να θεωρήσουμε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες γνώριζαν από πρώτο χέρι το σχέδιο της χούντας για  ανατροπή του Μακαρίου στην Κύπρο, αφού αυτή  δεν θα το επιχειρούσε χωρίς την έγκριση τους.

Νωρίτερα και συγκεκριμένα το Νοέμβριο 1973, στην Ελλάδα είχαμε την εξέγερση του Πολυτεχνείου κατά της Χούντας, με αποτέλεσμα λίγο αργότερα την αλλαγή φρουράς σε αυτήν μετά την ανατροπή του Παπαδόπουλου από τον Ιωαννίδη.

Έτσι φθάνουμε  στις 15 Ιουλίου 1974, όπου  στρατιωτικές μονάδες πιστές στη Χούντα έκαναν πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου στην Κύπρο, με τον τελευταίο να διαφεύγει σε Βρετανική βάση στην Κύπρο, στη συνέχεια σε Λονδίνο και Νέα Υόρκη, όπου εκφώνησε λόγο από το βήμα του ΟΗΕ , καταδικάζοντας το πραξικόπημα σε βάρος του.

Σημειωτέον ότι μέχρι το 1969, ο Κίσινγκερ ήταν σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Νίξον και έτσι "κληρονόμησε"  την καθιερωμένη γραμμή σκέψης για την Κύπρο που επικρατούσε στο κατεστημένο της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ.

Ως καθεστώς με εξαιρετικά στενή βάση υποστήριξης, η χούντα εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από την πολιτική υποστήριξη των ΗΠΑ. Δεδομένης της εκτεταμένης γνώσης των εσωτερικών συναλλαγών της χούντας, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα είχαν κανένα πρόβλημα να τραβήξουν το βύσμα από οποιαδήποτε ενέργεια θεωρηθεί αντίθετη με τα ζωτικά τους συμφέροντα.

Ο Κίσινγκερ είχε λάβει ρητή προειδοποίηση για τα σχέδια της χούντας από έναν αξιωματούχο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ δύο μήνες πριν από το πραξικόπημα αλλά  δεν είχε κάνει τίποτα. Καθώς εκτυλίχθηκε το πραξικόπημα, η χούντα επέβαλε τον  Νίκο Σαμψών, ως Πρόεδρος της Κύπρου

Αλλά ήταν γνωστό στο νησί και πέρα από αυτό ότι ένα τέτοιο πραξικόπημα θα προκαλούσε τουρκική επέμβαση, δήθεν για την προστασία της τουρκικής μειονότητας.

Έτσι, όταν έλαβε χώρα και η Τουρκία εισέβαλε πέντε ημέρες αργότερα.

Η τουρκική εισβολή που ακολούθησε πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις. Η πρώτη φάση περιελάμβανε τη δημιουργία ενός αιγιαλού βόρεια της Λευκωσίας και μια σύνδεση με τους τουρκοκυπριακούς θύλακες. Αμέσως μετά, το νέο καθεστώς στην Αθήνα κατέρρευσε.

Η δεύτερη φάση πραγματοποιήθηκε στις 15 Αυγούστου, μετά την αποτυχία των ειρηνευτικών συνομιλιών στη Γενεύη.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η τουρκική κυβέρνηση πήρε το πράσινο φως για τις ενέργειές της από τον Κίσινγκερ, ενώ εκκαθάρισε εθνοτικά περίπου 200.000 Ελληνοκύπριους από τα βόρεια του νησιού. 

Αμέσως μετά την εισβολή, ο υποστηριζόμενος από τις ΗΠΑ Κληρίδης, ενεργώντας ως πρόεδρος ενώ ο Μακάριος ήταν ακόμη εξόριστος, υπέγραψε συμφωνία ανταλλαγής πληθυσμών που είδε χιλιάδες Τούρκους να μετεγκατασταθούν στο βορρά. Η διχοτόμηση της Κύπρου οριστικοποιήθηκε.

Τα καυτά ερωτήματα και ο πρωταγωνιστικός ρόλος του Κίσιγκερ στο Κυπριακό

Πολλά ερωτήματα προέκυψαν μετά τα γεγονότα. Γιατί η χούντα αποφάσισε (ή της επέτρεψαν οι Ηνωμένες Πολιτείες) να δράσει ; Συμμετείχε η χούντα σε μια κρυφή συμφωνία με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Τουρκία για τη διαίρεση του νησιού; Ο Κίσινγκερ ήταν ο εγκέφαλος του πραξικοπήματος και της τουρκικής εισβολής; Θα είχε ενεργήσει διαφορετικά μια άλλη αμερικανική κυβέρνηση;

Οι Έλληνες Συνταγματάρχες, από την πλευρά τους μετά την πτώση τους, ισχυρίστηκαν ότι τους δόθηκαν διαβεβαιώσεις των ΗΠΑ ότι η Τουρκία δεν θα επέμβει.

Γνώριζαν καλά τη στρατηγική σημασία της Ελλάδας για τις Ηνωμένες Πολιτείες και ήλπιζαν να παρουσιαστεί η ανατροπή Μακαρίου στην Τουρκία ως ένα τετελεσμένο γεγονός.

Ο Κίσινγκερ πιθανότατα τα ήξερε όλα αυτά, αλλά ήξερε επίσης ότι η Τουρκία θα επενέβαινε σύμφωνα με τα δικαιώματα που της παραχωρήθηκαν από τις συνθήκες ανεξαρτησίας της Κύπρου.

Για αυτόν, η διαμόρφωση των γεγονότων παρείχε στις Ηνωμένες Πολιτείες την ευκαιρία να πραγματοποιήσουν τους στόχους τους στην Κύπρο χωρίς να χρειαστεί να εμπλακούν  ενεργά από στρατιωτικής άποψης.

Ο Μακάριος επέστρεψε στο νησί στο τέλος του χρόνου. 

Τα επακόλουθα

Τα γεγονότα προκάλεσαν μια αντιαμερικανική αντίδραση σε Κύπρο και Ελλάδα, αφού ο Κίσινγκερ θεωρήθηκε ως ο κύριος υποκινητής των γεγονότων.

Αντιαμερικανικές διαδηλώσεις κυριάρχησαν στην Κύπρο και στην Ελλάδα, ενώ  στις Ηνωμένες Πολιτείες, η άσκηση πίεσης από την ελληνική κοινότητα στο Κογκρέσο ώθησε το εμπάργκο όπλων των ΗΠΑ στην Τουρκία. Η Τουρκία αντέδρασε κλείνοντας τις εγκαταστάσεις των ΗΠΑ και επιδιώκοντας θερμότερες σχέσεις με τη Σοβιετική Ένωση. Αυτό ήταν βραχύβιο, ωστόσο, καθώς η πτώση του Σάχη στο Ιράν έφερε Τουρκία-ΗΠΑ πιο κοντά.

Μια άλλη κυβέρνηση των ΗΠΑ θα είχε ενεργήσει με τον ίδιο τρόπο; Είναι δύσκολο να πούμε. Το κύριο χαρακτηριστικό της κυπριακής πολιτικής του Κίσινγκερ ήταν η μονομερής στάση της. Παρέκαμψε τους Βρετανούς, που ήταν πολύ πιο συμπαθείς με τον Μακάριο. Ο Κίσινγκερ  άρπαξε την ευκαιρία στην κατάσταση, καθώς η εστίαση του κοινού στο σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ πιθανότατα του επέτρεψε να ενεργήσει με λιγότερη ευθύνη.