Μετά από ελληνική πρωτοβουλία ενσωματώθηκε στο κείμενο συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την ασφάλεια και την άμυνα η φράση που ανατρέπει τη δυναμική των σχέσεων της ΕΕ με τρίτες χώρες. Οι μελλοντικές συμπράξεις στο πλαίσιο της αμυντικής πολιτικής θα περιορίζονται μόνο σε χώρες που συμμερίζονται τους στόχους της Ένωσης στην εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας.

Η αποδοχή της πρότασης έγινε χωρίς θόρυβο αλλά με σαφείς επιπτώσεις. Η Τουρκία, που είχε εκφράσει ενδιαφέρον να συμμετάσχει στο νέο ευρωπαϊκό πρόγραμμα επανεξοπλισμού SAFE, τίθεται εκτός. Όχι με ρητή απαγόρευση αλλά με έμμεσο πολιτικό αποκλεισμό. Το πλαίσιο λειτουργεί προληπτικά. Δεν απαιτεί αρνητικό βέτο. Απλώς δεν επιτρέπει τη θετική ένταξη χωρίς ουσιαστική ευθυγράμμιση.

Το ταμείο SAFE και η στρατηγική εσωτερική αγορά άμυνας

Το πρόγραμμα SAFE εντάσσεται στον σχεδιασμό Readiness 2030. Αποτελεί την πρώτη συνεκτική προσπάθεια συγκρότησης κοινής ευρωπαϊκής αμυντικής βάσης, με στόχο την αύξηση της παραγωγής, την επιτάχυνση εξοπλιστικών διαδικασιών και τη μείωση της εξάρτησης από Ηνωμένες Πολιτείες και τρίτες δυνάμεις.

Το σχέδιο περιλαμβάνει κίνητρα για διακρατική συνεργασία, χρηματοδοτική ενίσχυση εταιρειών και προβλέπει τη συμμετοχή τρίτων χωρών εφόσον πληρούν πολιτικά και τεχνικά κριτήρια. Η Τουρκία είχε ήδη ξεκινήσει άτυπες διαβουλεύσεις ώστε να ενταχθεί μέσω των υφιστάμενων συμφωνιών εταιρικής σχέσης. Η ελληνική προσθήκη στο Συμβούλιο το καθιστά πλέον ανέφικτο χωρίς πλήρη πολιτική ευθυγράμμιση.

Η νέα πρόβλεψη, ενσωματωμένη στο κείμενο του Συμβουλίου με τη μορφή αξιακού φίλτρου, μετατρέπει το κριτήριο συμβατότητας από τεχνικό σε πολιτικό. Η χρήση της φράσης like-minded countries νοηματοδοτείται νομικά με ρητή αναφορά στους στόχους της εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφάλειας.

Η στάση της Άγκυρας απέναντι στην Κοινή Εξωτερική Πολιτική

Η Τουρκία παρουσιάζει σταθερή θεσμική και πολιτική απόκλιση από την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης, κατά το 2024 η Άγκυρα ευθυγραμμίστηκε  μόλις με το 5% των κοινών δηλώσεων της ΕΕ σε θέματα διεθνούς πολιτικής. Το ποσοστό αυτό την καθιστά τον λιγότερο ευθυγραμμισμένο από όλους τους υποψήφιους προς ένταξη.

Η απόκλιση της Τουρκίας δεν είναι επιμέρους ούτε συγκυριακή. Εμφανίζεται σταθερά σε όλα τα κρίσιμα πεδία της εξωτερικής πολιτικής της Ένωσης. Δεν έχει συμμετάσχει σε καμία από τις κυρώσεις που επέβαλε η ΕΕ κατά της Ρωσίας για την εισβολή στην Ουκρανία. Δεν έχει στηρίξει την ευρωπαϊκή γραμμή για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Έχει ακολουθήσει δική της πορεία στη Λιβύη, παρέχοντας στρατιωτική υποστήριξη στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, παρά τις εκκλήσεις της ΕΕ για αποστρατιωτικοποίηση. Έχει αρνηθεί να συμμετάσχει σε κοινές ανακοινώσεις για την κατάσταση στη Συρία, για την ελευθερία ναυσιπλοΐας στην Ανατολική Μεσόγειο και για την υποστήριξη των ευρωπαϊκών αποστολών σε Σαχέλ και Κέρας της Αφρικής.

Η στάση της απέναντι στην ΚΕΠΠΑ είναι επιλεκτική. Η Άγκυρα προκρίνει μόνο τις επιχειρησιακές δράσεις στις οποίες έχει δικό της συμφέρον ή πρόσβαση. Στο πεδίο των στρατιωτικών αποστολών της CSDP, η τουρκική συνεισφορά είναι περιορισμένη, αποσπασματική και κατά βάση τεχνικού χαρακτήρα.

Στο πολιτικό επίπεδο, απέχει συστηματικά από τη θεσμική ενσωμάτωση. Δεν συμμετέχει σε διαδικασίες εναρμόνισης. Δεν υιοθετεί το κοινό θεσμικό λεξιλόγιο. Δεν αποδέχεται την ευθύνη συνέπειας με τη γραμμή της Ένωσης.

Επιπλέον, η Τουρκία διατηρεί ανοικτή απειλή πολέμου κατά κράτους μέλους. Το casus belli κατά της Ελλάδας παραμένει καταγεγραμμένο στην τουρκική εθνοσυνέλευση. Η άρνηση αναγνώρισης της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν αποτελεί μόνο διμερές ζήτημα αλλά μείζονα θεσμική απόκλιση από το ευρωπαϊκό κεκτημένο, όπως ορίζεται στη Συνθήκη για την Ένωση. Η πολιτική της Άγκυρας στην Ανατολική Μεσόγειο με έρευνες, στρατιωτική συνοδεία και μονομερείς διεκδικήσεις αγνοεί άμεσα τα θεμέλια της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, η οποία έχει επανειλημμένα καλέσει σε σεβασμό του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων των κρατών μελών.

Η συνολική εικόνα είναι σταθερή. Η Τουρκία δεν αποτελεί χώρα ευθυγραμμισμένη με την εξωτερική πολιτική της ΕΕ.

Οι ισορροπίες στο εσωτερικό της Ένωσης

Το αίτημα της Τουρκίας για συμμετοχή στο SAFE δεν έχει αποσυρθεί επισήμως. Υπάρχουν χώρες, όπως η Γερμανία, η Ιταλία και η Πολωνία, που προσεγγίζουν το θέμα με τεχνοκρατικά κριτήρια. Ωστόσο, η επιμονή της Ελλάδας και της Κύπρου στη θεσμική περιχαράκωση του όρου συνεργάτης επανέφερε στο προσκήνιο τη σημασία της πολιτικής αξιολόγησης.

Η αποδοχή της ελληνικής διατύπωσης από το Συμβούλιο μεταφέρει πλέον κάθε απόπειρα συμμετοχής της Άγκυρας από τη σφαίρα της τεχνοκρατικής ερμηνείας στη σφαίρα της στρατηγικής επιλογής. Οποιαδήποτε συζήτηση περί ένταξης σε χρηματοδοτούμενα αμυντικά προγράμματα θα πρέπει να αντιμετωπίσει το εμπόδιο της πολιτικής ασυμβατότητας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν άλλαξε αμυντικό δόγμα. Άλλαξε όμως μεθοδολογία. Το κριτήριο του like-minded δεν είναι ορισμός. Είναι φίλτρο. Και η αποδοχή του στο ανώτατο πολιτικό επίπεδο θέτει πρακτικά εκτός ευρωπαϊκού σχεδιασμού όσες χώρες δεν ενσωματώνονται θεσμικά και αξιακά στο πλαίσιο της κοινής πολιτικής.

Η ελληνική διπλωματία πέτυχε τη μετατροπή μιας εθνικής ανησυχίας σε ευρωπαϊκή αρχή. Η απόφαση του Συμβουλίου λειτουργεί ήδη ως εργαλείο περιορισμού. Δεν αποκλείει μόνο την Τουρκία. Προκαθορίζει τον τύπο των συνεργασιών που η Ένωση θα θεωρεί αποδεκτές.