Όλα έβαιναν κατ’ ευχήν για την ανθρώπινη νοημοσύνη. Ο κορυφαίος των ανθρώπων στο είδος είχε πάρει σχετικά εύκολα το πρώτο πολυδιαφημισμένο ματς απέναντι στην ισχυρότερη υπολογιστική μηχανή σκακιού που είχε εμφανιστεί έως τότε, με σκορ 4-2.
Η ικανότητα του γιγαντιαίου τεχνολογικού προϊόντος της IBM να αναλύει 100.000.000 (ναι, 100 εκατομμύρια) κινήσεις το δευτερόλεπτο είχε υποκλιθεί στη στρατηγική ευφυΐα του Γκάρι Κασπάροφ.
Η ομάδα της IMB – τεχνικοί και γκραν μετρ – ρίχτηκαν ξανά με τα μούτρα στη δουλειά. Το τελικό μηχάνημα ήταν ένας υπερυπολογιστής 30 επεξεργαστών, ο οποίος έβαλε σε διάταξη 480 προσαρμοσμένα ολοκληρωμένα κυκλώματα, σχεδιασμένα ειδικά για να παίξουν σκάκι. Η νέα έκδοση της μηχανής είχε υποστεί τεράστια βελτίωση στον τομέα της παράλληλης υπολογιστικής ισχύς σε όλα τα τσιπ.
Ο επονομαζόμενος Deep Blue είχε μετατραπεί σε… Deeper Blue. Έχοντας πλέον τη δυνατότητα επεξεργασίας περίπου 200.000.000 κινήσεων το δευτερόλεπτο! Αυτό σήμαινε ότι σε κάθε θέση λευκών και μαύρων στην σκακιέρα μπορούσε να αναλύει κάθε πιθανή μεταβολή, «βλέποντας» έως 40 κινήσεις μπροστά.
Η εταιρία, για προφανείς διαφημιστικούς λόγους, θα έκανε τα πάντα για να πάρει τη ρεβάνς από το θρυλικό Ρώσο, μετά την ταπεινωτική ήττα του 1996. Το rematch, αποτελούμενο κι αυτό από έξι παρτίδες, ορίστηκε για το Μάη του ’97, με παγκόσμια απήχηση και προβολή που υπερέβαινε θεαματικά τα στενά όρια του σκακιού.
Για πρώτη φορά διοργανώθηκαν τόσες δημοσιογραφικές αποστολές για ένα σκακιστικό γεγονός, με προορισμό τη Νέα Υόρκη, όπου διεξήχθη το ματς. Άνθρωπος VS Μηχανή part II. Η ίντριγκα «άγγιζε» ακόμα και τους πιο αδαείς με το παιχνίδι. Ο καλύτερος όλων των εποχών κόντρα στον πιο ισχυρό άψυχο αντίζηλο που είχε γεννήσει η τεχνολογική εξέλιξη.
Η πρώτη παρτίδα έμοιαζε με συνέχεια της αναμέτρησης του ’96. Ο Deep Blue είχε αποτύχει ξανά. Ο Κασπάροφ έκανε το 1-0 με τα λευκά, δείχνοντας απολύτως ικανός να στείλει στον κάδο των αχρήστων το κολοσσιαίο project της IBM, μεταφρασμένο σε αμέτρητες εργατοώρες και κάποιες εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια.
Στη δεύτερη παρτίδα ο Κασπάροφ έκανε μια από τις συνήθεις του θυσίες πιονιού για να αποκτήσει πλεονεκτική θέση, βέβαιος ότι ο «ψυχρός» αντίπαλος θα «τσιμπήσει». Προς μεγάλη έκπληξη του όμως, ο Deep Blue δεν έφαγε το «δηλητηριασμένο» πιόνι και η συνέχεια που επέλεξε έφερε τον Γκάρι σε δύσκολη θέση.
Ο παγκόσμιος πρωταθλητής αναστατώθηκε τόσο από την εξέλιξη, που υπέπεσε σε ένα παιδαριώδες λάθος για την κλάση του. Ενώ είχε την ευκαιρία να πάρει ισοπαλία με διαρκές «Σαχ» – κάτι που ήταν ορατό ακόμα και από κάποιους καλούς σκακιστές που παρακολουθούσαν τον αγώνα live – εγκατέλειψε την παρτίδα, φέρνοντας το ματς στο 1-1.
Η αντίδραση του μετά το τέλος της ήταν οργισμένη. Έκανε λόγο για «βρόμικο παιχνίδι» και «εξαπάτηση», ισχυριζόμενος ότι πίσω από τις κινήσεις του Deep Blue βρισκόταν κάποιος (ή κάποιοι γκραν μετρ). Χαρακτήρισε την απαντητική κίνηση του υπολογιστη (να μη φάει το πιόνι) «ανθρώπινη», διακρίνοντας βαθιά νοημοσύνη, φαντασία και δημιουργικότητα στο παιχνίδι του.
Ήταν κάτι με το οποίο ο Ρώσος υπερπρωταθλητής ερχόταν για πρώτη φορά αντιμέτωπος. Η πρώτη έκδοση Deep Blue διακρινόταν ασφαλώς για την τεράστια υπολογιστική δύναμη, είχε όμως το συγκριτικό μειονέκτημα της «ψυχρής» ανάλυσης.
Ο Κασπάροφ, γνωστός για το επιθετικό, απρόβλεπτο παιχνίδι και τη φαντασία του πάνω από τα 64 ασπρόμαυρα τετράγωνα, είχε την ευχέρεια να αλλάζει στρατηγικές κατά τη διάρκεια της παρτίδας και να μπερδεύει τον αντίπαλό του. Το παιχνίδι έμοιαζε εκ φύσεως (ακόμα τότε) εξαιρετικά περίπλοκο για μηχανή. Η οποία ήταν υποτίθεται καταδικασμένη να «τσιμπάει» όταν της προσφερόταν ένα φαινομενικό πλεονέκτημα, το οποίο ο Κασπάροφ είχε υπολογίσει ότι προϊόντος του χρόνου θα τον οδηγούσε σε νικηφόρα θέση. Στη δεύτερη παρτίδα του ’97 αυτό ανατράπηκε εμφατικά. Ο Deep Blue έπαιξε με φαντασία, αποφεύγοντας να πάρει το πιόνι.
Η IBM αρνήθηκε τις κατηγορίες του Κασπάροφ, λέγοντας ότι η μόνη ανθρώπινη παρέμβαση στη μηχανή γινόταν στο μεσοδιάστημα των αγώνων. Οι κανονισμοί επέτρεπαν στους προγραμματιστές να κάνουν τροποποιήσεις στον υπολογιστή στα μεσοδιαστήματα, έτσι ώστε να βελτιώνονται τα αδύνατα σημεία που ενδεχομένως θα εμφάνιζε κατά τη διάρκεια των αγώνων.
Για το ζωντανό θρύλο του παιχνιδιού, δυνάστη στο παγκόσμιο σκάκι από το 1985 έως το 2000, η «παρασπονδία» του Deep Blue αποτέλεσε την αρχή της κατάρρευσης. Πέραν του σοβαρού λάθος με το οποίο έχασε τη δεύτερη παρτίδα, η απώλεια της ψυχραιμίας και αυτοκυριαρχίας του ήταν ορατή και στις επόμενες.
Έκτοτε ο Γκάρι εγκατέλειψε το θαρραλέο στυλ του, υιοθετώντας μια – κόντρα στη φύση του – συντηρητική τακτική παρατήρησης και αναμονής. Αντί να δρα, παίρνοντας την πρωτοβουλία, αρκέστηκε να αντιδρά στο παιχνίδι του αντιπάλου. Η ιδέα ότι ο Deep Blue ελέγχεται από ανθρώπους κατά τη διάρκεια των αγώνων του είχε «χαλάσει» το μυαλό. Με το ηθικό του τσαλακωμένο, ο κυνηγός είχε μετατραπεί σε «θήραμα». Κατάφερε να μείνει «ζωντανός», με τρεις ισοπαλίες, από την 3η έως την 5η παρτίδα. Στην 6η και τελευταία όμως η αλλαγή συσχετισμών εξαπλώθηκε ως ολοκληρωμένη εικόνα.
Με το σκορ στο 2,5-2,5, ο υπολογιστής έκανε μια τολμηρή θυσία ίππου – ο ορισμός της δημιουργικής φαντασίας – μόλις στην 7η κίνηση. Ο Κασπάροφ υπέπεσε σε νέο λάθος και εν τέλει εγκατέλειψε την παρτίδα στην 19η κίνηση, ύστερα από μόλις μία ώρα! Ήταν η ευκολότερη ήττα της καριέρας του από τότε που στρογγυλοκάθισε στον παγκόσμιο θρόνο.
Ο άνθρωπος που παρέπεμπε σε ένα «τέρας» πνευματικής αυτοκυριαρχίας, με μόλις 170 ήττες σε μια καριέρα 2.500 παρτίδων, είχε λυγίσει μπροστά στην τεχνητή νοημοσύνη. Ή καλύτερα μπροστά στον απόλυτο αιφνιδιασμό της μετατροπής αυτής σε… ανθρώπινη.
Προφανώς οι αιτιάσεις του Κασπάροφ, που επαναλήφθηκαν μετά το τέλος της αναμέτρησης, πυροδότησαν διεθνείς θεωρίες συνωμοσίας. Πολλοί τάχθηκαν με το μέρος του, εκτιμώντας ότι όντως η IBM είχε βρει τον τρόπο να «κρύβει» έναν άνθρωπο πίσω από τον Deep Blue.
Η άρνηση της εταιρίας να ικανοποιήσει το αίτημα του Κασπάροφ για ρεβάνς και η αποσυναρμολόγηση του Deep Blue μετά το τέλος του rematch συνέβαλαν στην αναζωπύρωση των υποψιών περί δικαιολογημένης οργής του παγκόσμιου πρωταθλητή. Επιπλέον, η IBM καθυστέρησε χαρακτηριστικά να απελευθερώσει τις ακριβείς καταγραφές του υπολογιστή, όπως είχε ζητήσει ο Κασπάροφ, ακόμη και μετά τον παροπλισμό του μηχανήματος.
Ο Γκάρι ζήτησε ρεβάνς από τη συνέντευξη Τύπου κιόλας που ακολούθησε τη νίκη του Deep(er) Blue. Το γιγαντιαίο κέρδος της IBM σε επίπεδο προβολής αποτυπώθηκε σε βάθος χρόνου σε αύξηση της χρηματιστηριακής της αξίας κατά 11,4 δισ. δολάρια! Όλα είχαν κυλήσει βάσει σχεδιασμού, δεν είχε κανένα λόγο να διακινδυνεύσει μια ήττα σε ένα δεύτερο rematch. O Deep Blue αποσύρθηκε δαφνοστεφανωμένος. Και… αποσυναρμολογημένος. Σήμερα εκτίθεται ως τέτοιος σε μουσείο…
Ο Κασπάροφ αναφέρθηκε πολλές φορές στα χρόνια που ακολούθησαν στην επική αναμέτρηση του με το άψυχο «θηρίο». Τον περασμένο Μάιο (2017) πιο αναλυτικά από ποτέ. Στο βιβλίο του «Deep Thinκing», συγγεγραμμένο από τον σκακιστικό συγγραφέα και δημοσιογράφο, Μιγκ Γκρίνγκαρντ, περιγράφονται με μαεστρικό τρόπο τα συναισθήματα που ένιωσε εκείνες τις εννέα ημέρες στη Νέα Υόρκη.
Είναι σχεδόν σα να παρομοιάζει την ήττα του με ένα θάνατο. Κατά τη διάρκεια της αναμέτρησης φαίνεται να έχει περάσει τουλάχιστον τέσσερα από τα στάδια του κύκλου θλίψης «Kübler-Ross»: από την άρνηση στην οργή και από τη διαπραγμάτευση στην κατάθλιψη. Το βιβλίο αντανακλά την τελική αναμέτρηση του Κασπάροφ με το πέμπτο στάδιο της θλίψης: την αποδοχή (του… θανάτου).
Η αποτύπωση ενός συναισθηματικού κόσμου υπό κατάρρευση, νικημένου από τις… συναισθηματικές ικανότητες ενός υπολογιστή. Ενός υπολογιστή όμως που το… έβαλε στα πόδια, όταν δοξάστηκε από την αξία του ηττημένου.
Δεν συνέβη το ίδιο με την ανθρώπινη νοημοσύνη. Το 2003 ο Κασπάροφ τόλμησε να αντιμετωπίσει τα πιο εξελιγμένα μοντέλα των Deep Junior και X3D Fritz (με δυνατότητα υπολογισμού 3.000.000 κινήσεων το δευτερόλεπτο).
Σε αμφότερες τις περιπτώσεις έφερε ισοπαλία (3-3 και 2-2), έχοντας βρει τον τρόπο να κοντράρει στα ίσια την τρομακτική υπολογιστική δύναμη των αντιπάλων του. Και αποδεικνύοντας ουσιαστικά ότι το ξεχαρβάλωμα του Deep Blue τον Ιούνιο του 1997 ήταν το μεγαλύτερο «κόλπο γκρόσο» στην ιστορία της IBM.
