Η Ρωσική Επανάσταση του 1917 αποτελεί το δίχως άλλο ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στην ιστορία του 20ου αιώνα. Αυτές τις μέρες κλείνουν 100 χρόνια από το ξέσπασμά της, το οποίο συνοδεύτηκε από μια σειρά πρωτοφανών εξαγγελιών που σκοπό είχαν να αλλάξουν συθέμελα την ιστορία της ανθρωπότητας.
Η Επανάσταση του 1917 άλλαξε τα δεδομένα της εποχής καθώς υπήρξε η πρώτη πλήρης, ευθεία και έμπρακτη αμφισβήτηση του καπιταλιστικού συστήματος που είχε επιβάλει ήδη την κυριαρχία του στην Ευρώπη στο τέλος του 19ου αιώνα. Τρεις δεκαετίες πλέον μετά την ηχηρή πτώση του πολιτικού – ιδεολογικού συστήματος που είχε επιβληθεί σαν καθεστώς σε διάφορα μέρη του πλανήτη με την εξάπλωση της Ρωσικής Επανάστασης, οι περισσότεροι βάζουν στην άκρη τις διαπρύσιες εξαγγελίες για τη χειραφέτηση της ανθρωπότητας και την απαλλαγή της από την καταπίεση κάνοντας λόγο για μια εκτρωματική διακυβέρνηση, μια καθεστωτική τυραννία, μια βάρβαρη απολυταρχία.
Το να προσπαθήσει να αξιολογήσει κανείς ένα τόσο μεγάλο και σύνθετο ιστορικό γεγονός και τις επιπτώσεις του τόσο στη Ρωσία όσο και στον υπόλοιπο κόσμο είναι πολύ δύσκολο καθώς, εκτός από μια σειρά δυσεπίλυτων προβλημάτων, υπάρχουν δυο επί πλέον παράγοντες που έχουν να κάνουν με τη σύντομη ιστορικά χρονική απόσταση που μας χωρίζει από το γεγονός. Ο πρώτος παράγων ήταν ότι τα ερμητικά κλειστά σε κάθε πρόσβαση αρχεία της Σοβιετικής Ένωσης δεν έχουν μελετηθεί ενώ τους ερευνητές απασχολεί ακόμα η μελέτη των αρχείων της Γαλλικής Επανάστασης, που προηγείται κατά ενάμιση αιώνα της Ρωσικής! Ο δεύτερος παράγων, όπως σημειώνει ο διαπρεπής Άγγλος μαρξιστής Hobsbawm «…είναι περισσότερο ψυχολογικός και αφορά την απαιτούμενη ψυχολογική απόσταση που χρειάζεται για να διασφαλιστεί η μεγαλύτερη δυνατή αντικειμενικότητα».
Μια ακόμα από τις παραμέτρους που παραμερίζονται από τον επαναστατικό οίστρο των υπαγορευμένων ερμηνειών είναι το γεγονός ότι η Ρωσική Επανάσταση αποτελεί ουσιαστικά ένα επεισόδιο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και αυτό δεν μπορεί να είναι μόνο μια απλή χρονική σύμπτωση: σ’ έναν μεγάλο βαθμό, η επανάσταση μπορεί να χαρακτηριστεί και ως συνέπεια του πολέμου. Το 1914 είχε ήδη κλονιστεί συθέμελα η διεθνής καπιταλιστική τάξη πραγμάτων. Η Ρωσική Επανάσταση ενέτεινε και βάθυνε αυτήν την κρίση και σίγουρα μπορεί να θεωρηθεί όχι μόνο συνέπεια της σχετικής κρίσης του καπιταλισμού, αλλά και αιτία της. Από την άλλη, ενώ οι συνέπειες της Οκτωβριανής Επανάστασης απέκτησαν το δίχως άλλο παγκόσμια εμβέλεια, η ίδια ήταν αποτέλεσμα των ιδιαίτερων και ιδιόμορφων συνθηκών που επικρατούσαν στη Ρωσία.
Στα μέσα του 19ου αιώνα, πίσω από την υπέρλαμπρη αυτοκρατορική λάμψη του τσαρικού απολυταρχισμού υπήρχε μια εκτεταμένη εξαθλίωση που δεν άλλαξε στο παραμικρό ούτε μετά την κατάργηση της δουλοπαροικίας το 1861.
Εκείνη την εποχή κάνουν την εμφάνιση τους ορισμένες ομάδες που πιστεύουν στην αποτελεσματικότητα των δυναμικών δράσεων. Πρόκειται για ομάδες που προσιδιάζουν στις σημερινές περιθωριακές σέχτες και θα βρουν απήχηση στους εξαθλιωμένους αγρότες. Αυτές οι ομάδες – μεταξύ των οποίων και οι «Nαρόντνικοι» – θα μετεξελιχθούν στο σοσιαλεπαναστατικό κόμμα. Από το 1890 η χώρα αρχίζει να κάνει τα πρώτα της βήματα προς την εκβιομηχάνιση, πράγμα που θα δημιουργήσει τις συνθήκες για την ανάδυση μιας δυναμικής αστικής τάξης και πολιτικών φιλελεύθερων δυνάμεων που εμπνέονταν από τις αρχές του δυτικού κοινοβουλευτισμού. Οι λεγόμενοι «Καντέ» εκπροσωπούσαν το Συνταγματικό Δημοκρατικό Kόμμα. Συνέπεια της εκβιομηχάνισης ήταν να δημιουργηθεί το βιομηχανικό προλεταριάτο, το οποίο λαμβάνει μέρος σε κάθε κινητοποίηση ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα. Την εποχή εκείνη περίπου ιδρύεται και το μαρξιστικού προσανατολισμού Ρωσικό Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κίνημα. Μεταξύ των ηγετικών φυσιογνωμιών του κόμματος είναι ο Πλεχάνοφ και ο Λένιν.
Προάγγελος της Επανάστασης ήταν τα γεγονότα του 1905, όπου συνδυάστηκε η ολική δυσαρέσκεια εναντίον του τσαρικού καθεστώτος με την ταπεινωτική ήττα της χώρας στον Ρωσσοϊαπωνικό Πόλεμο. Η πρώτη ρωσική επανάσταση του 1905 είχε ασαφείς στόχους και προσανατολισμούς. Τότε το τσαρικό καθεστώς αμφισβητήθηκε από τους οπαδούς της συνταγματικής μοναρχίας και τους φιλελεύθερους αστούς. Στην εξέγερση πήραν μέρος και εργάτες, ιδιαίτερα μετά τη ματωμένη Κυριακή της 22ας Δεκεμβρίου στην Πετρούπολη. Την επανάσταση αυτή την κατέστειλε σχετικά εύκολα το τσαρικό καθεστώς, το οποίο προέβη σε μερικές πολιτικές μεταρρυθμίσεις, όπως η εκλογή κοινοβουλίου (Δούμα).
Τα αιτήματα της εξέγερσης του Φεβρουαρίου του 1917 ήταν λίγο - πολύ τα ίδια, μιας και δεν είχαν συντελεστεί στο μεταξύ εντυπωσιακές μεταβολές. Το 1917, ωστόσο, υπήρχαν δυο νέα στοιχεία που έπαιξαν καθοριστικό παράγοντα: η κόπωση του πολέμου και ο τρόπος διευθέτησής του. Αυτή τη φορά τα πράγματα άλλαξαν και ο Τσάρος εξαναγκάστηκε σε παραίτηση. Τη διαχείριση της εξουσίας ανέλαβε η προσωρινή κυβέρνηση με την υποστήριξη της Δούμας. Υπολόγιζε ωστόσο δίχως τα σοβιέτ – έναν υπό διαμόρφωση πόλο εξουσίας. Όλα άλλαξαν όταν επέστρεψε ο Λένιν στη Ρωσία με τη βοήθεια της γερμανικής κυβέρνησης, η οποία θεωρούσε ότι η εκεί παρουσία του θα διευκόλυνε τις πολεμικές εξελίξεις υπέρ της. Ο Λένιν, εξαιρετικός αναλυτής των πολιτικών διεργασιών και ανατροπών στο επίπεδο της εξουσίας, έδωσε άλλη ερμηνεία στα γεγονότα του Φεβρουαρίου αλλάζοντας ριζικά την εξέλιξη της επανάστασης.
Ο Λένιν δεν έκρυψε ποτέ το πώς αντιλαμβανόταν την επανάσταση και τους σκοπούς της, ούτε την πίστη του στις οργανωμένες μειοψηφίες που, την κρίσιμη στιγμή, είναι μόνον αυτές σε θέση να αναλάβουν την αποφασιστική πρωτοβουλία. Θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι εκείνον τον Οκτώβρη του 1917 τα γεγονότα εξελίχθηκαν ακριβώς όπως τα είχε προβλέψει.
Σχετικά με τη Ρωσική Επανάσταση έχει τεθεί και το θέμα τού αν επρόκειτο για πραξικόπημα ή επανάσταση. Στην πραγματικότητα, την εξουσία την κατέλαβαν οι Μπολσεβίκοι του Λένιν, μια σχετικά ασήμαντη αλλά καλά οργανωμένη μειοψηφία, σε μια βολική χρονική συγκυρία, πολιορκώντας και καταλαμβάνοντας τα Χειμερινά Ανάκτορα όπου ήταν και η έδρα τής τότε αστικής κυβέρνησης Κερένσκι.
Τόσο στη Γαλλική Επανάσταση, όσο και στη Ρωσική αργότερα ετέθη το ζήτημα να αλλάξει η μορφή εξουσίας μέσα από την ανατροπή των κυρίαρχων τάξεων, να αλλάξει η ίδια η κοινωνία και ο πολιτισμός της.
Η Επανάσταση έδειχνε, με την επικράτησή της, αποφασισμένη να επιβάλει τη θέλησή της κηρύσσοντας την απόλυτη αντίθεσή της στα «κατάλοιπα της αστικής δημοκρατίας».
Η πρώτη φορά που ο δυτικός κόσμος ένιωσε τις συνέπειες της Ρωσικής Επανάστασης με οδυνηρό τρόπο, ήταν όταν η κυβέρνηση των Μπολσεβίκων αποφάσισε την έξοδο της χώρας από τον πόλεμο, δικαιώνοντας έτσι το γερμανικό σχέδιο και την αποστολή του «πακέτου Λένιν» με κλειστό τρένο στη Ρωσία. Η απόφαση αυτή θεωρήθηκε από τους συμμάχους ως μια προδοσία ενάντια στο κοινό μέτωπο. Συνοδεύτηκε από άμεσα μέτρα άρνησης αποπληρωμής των δανείων που είχαν συνάψει οι προηγούμενες ρωσικές κυβερνήσεις και από απαλλοτριώσεις στη βιομηχανία και την έγγεια ιδιοκτησία. Την περεταίρω αντιπαλότητα θα πυροδοτήσει η διακηρυγμένη πρόθεση του νέου καθεστώτος να μεταλαμπαδεύσει την επανάσταση σε ολόκληρη την Ευρώπη, με άμεσο αποτέλεσμα η Ρωσική Επανάσταση να θεωρηθεί απειλή για τις καπιταλιστικές χώρες.
Ο μπολσεβικισμός θα κλείσει την αυλαία της αμφιλεγόμενης ιστορίας του το 1989, με την κατάρρευση ενός συστήματος που απείλησε ευθέως κάθε ατομική ελευθερία και αυτοδιάθεση.
