Ο Υμηττός είναι ένα θρυλικό βουνό της Αττικής. Αν και μικρότερο κι από την Πάρνηθα κι απ’ την Πεντέλη, ήταν από την αρχαιότητα πιο κοντά στον αστικό ιστό των Αθηνών οπότε φορτώθηκε με περισσότερους λαϊκούς μύθους από τα άλλα δύο.
Γεωλογικά χωρίζεται σε δυο τμήματα. Ο βόρειος είναι κατάφυτος, έχει την ψηλότερη κορυφή, εκεί που στέκονται σήμερα οι κεραίες των τηλεοράσεων και της τηλεφωνίας, το οποίο οι αρχαίοι Αθηναίοι ονόμαζαν «Μέγα Υμηττό». Το νότιο που φαίνεται από τη θάλασσα και φθάνει ως τη Βάρη, τον ονόμαζαν «Ελλάτονα ή Άνυδρον Υμηττό», διότι σε αντίθεση με το βόρειο κομμάτι του οι κορυφές του ήταν πάντα δίχως ψηλή βλάστηση.
Μεγάλη συζήτηση έχουν κάνει μεταξύ τους οι ιστορικοί και οι περιηγητές, προσπαθώντας να βρουν την προέλευση της λαϊκής ονομασίας του, αφού ο απλός κόσμος πάντα ονόμαζε αυτό το βουνό «ο Τρελός». Ο Καμπούρογλου και ο Σουρμελής υποστήριξαν ότι η ονομασία προέρχεται από το Ιταλικό Matto, που σημαίνει τρελός. Νεότερες συνδυαστικές έρευνες όμως έχουν καταλήξει στην άποψη ότι η ονομασία Τρελός αποτελεί ελληνοποιημένη μεταφορά του τρόπου που ο Υμηττός καταγράφηκε στους ναυτικούς πορτολάνους, όπου από πολύ παλιά αναγραφόταν ως tres long, δηλαδή μακρύ βουνό. Πράγματι, απ’ όποια πλευρά κι αν κοιτάξει κανείς τον Υμηττό, δίνει την εικόνα ενός μακρόστενου βουνού, στο οποίο κυριαρχεί το μήκος κι όχι το ύψος κάποιας κορυφής. Το ναυτικό tres long, αποδόθηκε ως τρελός.
Πράγματι, από το 1674 αναφέρεται σε έγγραφα ως τελοβούνι, το 1772 ο επίσκοπος Ναζιανζού Ιγνάτιος το καταγράφει ως τηλεβούνι ή τρελοβούνι, ενώ οι Τούρκοι το 1801 το γράφουν Ντελή Νταγ, δηλαδή τρελό βουνό. Ούτως ή άλλως, ο Υμηττός ήταν πάντα για τους Αθηναίους ένα πελώριο βαρόμετρο. Αυτόν κοίταζαν κάθε πρωί απ’ τα παράθυρα τους και ανάλογα με τα σύννεφα που τον κύκλωναν, πρόβλεπαν τον καιρό της ημέρας.
Γι αυτό υπάρχει και ο λαϊκός μύθος για τους πρώτους επιστήμονες μετεωρολόγους του μεσοπολέμου, οι οποίοι γελοιοποιήθηκαν από τους βοσκούς του Υμηττού. Σύμφωνα μ’ αυτή την λαϊκή ιστορία, οι βοσκοί έκαναν ακριβέστερες προβλέψεις από τους μετεωρολόγους βάζοντας τα χέρια μέσα στην κάπα τους και μελετώντας την υγρασία των γεννητικών τους οργάνων. Έχει διατυπωθεί και η άποψη λοιπόν ότι από βουνό του τρελού Αττικού καιρού κατέληξε απλώς Τρελός. Πάντως, όταν στα τέλη του 19ου αιώνα φτιάχτηκε το τρελοκομείο στο Δαφνί, η λαϊκή σοφία πιστοποίησε ότι όλοι οι Αθηναίοι είναι τρελοί, αφού «ο ήλιος ανατέλλει στο Τρελό και δύει στο Δαφνί».
Το υπέδαφος του Υμηττού είναι γεμάτο μάρμαρο, γι αυτό λειτουργούσαν μέχρι το 1980 νταμάρια, αλλά δεν είναι της ποιότητας του Πεντελικού μαρμάρου. Γι αυτό η Πεντέλη έφτιαχνε Παρθενώνες, κλασσικά αγάλματα και καλλιμάρμαρα, ενώ ο Υμηττός έφτιαχνε μαρμάρινα πατώματα και κονιάματα. Το γυναικείο μοναστήρι της Καισαριανής είναι από τα παλαιότερα στον Ελλαδικό χώρο, αφού χτίστηκε τον 2ο μόλις μετά Χριστό αιώνα. Στη θέση του υπήρχε αρχαίος ναός και οι πρωτοχριστιανοί τα έκαναν αυτά. Το μοναστήρι αυτό ήταν ένα από πέντε γυναικεία μοναστήρια που έμειναν ανοιχτά, όταν ο Βαυαρός Όθωνας έκλεισε πάνω από πεντακόσια σ’ όλη τη χώρα.
Οι νότιες πλαγιές του Υμηττού αποτέλεσαν φιλόξενο έδαφος για την εγκατάσταση δεκάδων χιλιάδων Μικρασιατών και Ποντίων προσφύγων μετά την καταστροφή του 1922, ενώ κατά τη διάρκεια της κατοχής το βουνό αυτό έσωσε τους Αθηναίους από το κρύο. Χιλιάδες αιωνόβια δέντρα που υπήρχαν στις πλαγιές του από του Παπάγου μέχρι και τη Βάρη, κόπηκαν κι έγιναν καυσόξυλα. Οι Αθηναίοι ζεστάθηκαν αλλά η νότια πλευρά του βουνού αποψιλώθηκε οριστικά. Για να πάρετε μια ιδέα πως ήταν εκείνες οι πλαγιές ρίξτε μια ματιά στην μεγάλη έκταση με τα πανύψηλα δέντρα που καταλαμβάνει σήμερα το νοσοκομείο «Ασκληπιείο» της Βούλας. Την κατοχή ήταν Γερμανικό στρατόπεδο κι έτσι διασώθηκε από τους υλοτόμους.
