Η ιστορία του υποβρυχίου K-278 Komsomolets αποτελεί μία από τις δραματικότερες του Ψυχρού Πολέμου. Το 1984 το σοβιετικό υποβρύχιο, το οποίο ήταν κατασκευασμένο από κράμα τιτανίου, κατέρριψε το ρεκόρ για την πιο βαθιά κατάδυση στρατιωτικού υποβρυχίου, φτάνοντας σε βάθος άνω των 1.000 μέτρων.
Ωστόσο, μόλις πέντε χρόνια αργότερα, η δοκιμαστική του επιτυχία μετατράπηκε σε τραγωδία, όταν βυθίστηκε στη Θάλασσα της Νορβηγίας μετά από μια ανεξέλεγκτη πυρκαγιά. Η απώλεια των 42 από τα συνολικά 69 μέλη του πληρώματος σόκαρε τη σοβιετική κοινωνία και ανέδειξε τις επικίνδυνες προκλήσεις που αντιμετώπιζε το σοβιετικό ναυτικό. Η ιστορία του Komsomolets αν μην τι άλλο δείχνει ότι η Σοβιετική Ένωση πλήρωσε με αίμα την στρατιωτική υπεροχή της κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Πριν μπούμε σε περισσότερες λεπτομέρειες ας κάνουμε μία μικρή εισαγωγή. Το σοβιετικό K-278 Komsomolets, ένα υποβρύχιο της κλάσης Mike με εσωτερικό κύτος από τιτάνιο, κατέρριψε το 1984 το ρεκόρ της πιο βαθιάς κατάδυσης στρατιωτικού υποβρυχίου, κατεβαίνοντας σε βάθος λίγο άνω των 1.000 μέτρων. Μόλις 5 χρόνια αργότερα το θρυλικό υποβρύχιο της Μόσχας χάθηκε μία για πάντα στην ψυχρή θάλασσα της Νορβηγίας.
Παρά τις σύγχρονες προδιαγραφές του σκάφους, 42 από τα 69 μέλη του πληρώματος έχασαν την ζωή τους σε αυτήν την υποβρύχια τραγωδία. Πολλοί από αυτούς σκοτώθηκαν λόγω καθυστερημένων προσπαθειών διάσωσης από το σοβιετικό πολεμικό ναυτικό. Η απώλεια του Komsomolets πλήγωσε την φήμη της Μόσχας και ειδικά του πολεμικού ναυτικού της, τα υποβρύχια του οποίου ήταν πάντοτε ο φόβος και ο τρόμος των εχθρών της Ρωσίας.
Το ναυάγιο του K-278 βρίσκεται σήμερα 1.680 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του νερού και παραμένει μία σημαντική υπενθύμιση για την ένταση που κυριαρχούσε στις θάλασσες κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
Ποιο Ήταν το Komsomolets;
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Οι Δυτικοί πάντοτε πίστευαν πως οι Σοβιετικοί μηχανικοί κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου προσέγγιζαν τα υποβρύχια σαν να ήταν μαχητικά αεροσκάφη υψηλής απόδοσης, σχεδιασμένα να ξεπερνούν τους ανταγωνιστές τους. Τα σοβιετικά υποβρύχια ήταν συνήθως ταχύτερα από τα αμερικανικά και μπορούσαν να καταδύονται σε μεγαλύτερα βάθη. Όμως, είχαν σοβαρές αδυναμίες: ήταν επιρρεπή σε ατυχήματα εξαιτίας ανεπαρκούς προστασίας, ενώ παρήγαγαν επίσης περισσότερο θόρυβο κατά την πλεύση. Αυτό επέτρεπε στα αμερικανικά υποβρύχια να εντοπίζουν ευκολότερα τα σκάφη της Μόσχας.
Η ανάπτυξη του K-278 ξεκίνησε τη δεκαετία του '1970, με τη σχεδίαση να ολοκληρώνεται το 1974 από το γραφείο σχεδίασης Rubin. Το K-278 σχεδιάζονταν να χρησιμοποιηθεί ως πλατφόρμα δοκιμών για τις επόμενες τέσσερις γενιές υποβρυχίων του σοβιετικού πολεμικού ναυτικού. Το Komsomolets ήταν ουσιαστικά το αποτέλεσμα της ανάγκης του στόλου της Μόσχας για ισχυρότερα υποβρύχια, τα οποία θα μπορούσαν να καταδυθούν βαθύτερα από ποτέ.
Το K-278 ήταν το μόνο της κλάσης Mike του προγράμματος Project 685 που ναυπηγήθηκε. Λίγα χρόνια με την έναρξη λειτουργίας του τιμήθηκε με το όνομα Komsomolets, που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει «νεαρός κομμουνιστής». Το εσωτερικό κύτος του υποβρυχίου κατασκευάστηκε εξ ολοκλήρου από κράμα τιτανίου τύπου 48T, ένα πολύ ακριβό μέταλλο που είναι το ίδιο ισχυρό με τον χάλυβα αλλά παράλληλα ελαφρύτερο. Η διαδικασία κατασκευής του κύτους ήταν μία πραγματική πρόκληση για τους Σοβιετικούς. Δύτες με ειδικό εξοπλισμό έπρεπε να συγκολλήσουν τα μεγάλα τμήματα του κύτους με ιδιαίτερη προσοχή.
Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό. Ένα υποβρύχιο μεγαλύτερο από γήπεδο ποδοσφαίρου με μήκος 117 μέτρων και εκτόπισμα 8.000 τόνων όσο ήταν βυθισμένο. Το κύτος τιτανίου επέτρεπε στο K-278 να αντέχει μέγιστη πίεση 1.500 psi. Το υψηλό επίπεδο αυτοματοποίησης μείωσε κατά πολύ το συνολικό πλήρωμα του σκάφους, και κατ' επέκταση μόλις 57 έως 64 άνδρες χρειάζονταν για την επιχείρησή του.
Ωστόσο, το Komsomolets επιδείκνυε και τρομερή ισχύ πυρός. Διέθετε έξι σωλήνες εκτόξευσης τορπιλών διαμετρήματος 533 χιλιοστών, ενώ ήταν εξοπλισμένο με κάποια από τα σύγχρονα συστήματα και ηλεκτρονικά της τότε εποχής. Παράλληλα, μπορούσε να εκτοξεύσει τορπίλες τύπου VA-111 Shkval, οι οποίες έπλητταν εχθρικούς στόχους με μέγιστη ταχύτητα 200 κόμβων. Τέλος, το K-278 μπορούσε να οπλιστεί και με τους ανθυποβρυχιακούς πυραύλους RPK-2 Vyuga, πύραυλοι οι οποίοι μπορούσαν να εξοπλιστούν ακόμη και με πυρηνικές κεφαλές.
Το Komsomolets καθελκύστηκε τον Ιούνιο του 1983 και πέρασε τα επόμενα τέσσερα χρόνια εκτελώντας δοκιμές. Το 1984, υπό την καθοδήγηση του καπετάνιου Γιούρι Ζελένσκι, κατέβηκε στα 1.020 μέτρα στη Θάλασσα της Νορβηγίας, επιτυγχάνοντας την πιο βαθιά κατάδυση από στρατιωτικό υποβρύχιο στην ιστορία.
Για να συγκρίνετε, τα σημερινά υποβρύχια Los Angeles και Virginia του αμερικανικού πολεμικού ναυτικού έχουν επίσημο μέγιστο βάθος κατάδυσης στα 240 μέτρα! Τα ισχυρότερα υποβρύχια Sea Wolf μπορούν να φτάσουν διπλάσιο βάθος, όμως και πάλι κανένα δεν μπορεί να ξεπεράσει το σοβιετικό ρεκόρ. Επίσης, πρέπει να σημειώσουμε πως οι σύγχρονες δυτικές τορπίλες Mark 48 δεν σχεδιάστηκαν να καταδύονται πιο βαθιά από τα 800 μέτρα!
Η Τραγική Ημέρα
Το Komsomolets αποστάλθηκε στην πρώτη του επιχειρησιακή αποστολή τον Απρίλιο του 1989 υπό την καθοδήγηση του καπετάνιου Εβγκένι Βανίν. Δυστυχώς, αυτή ήταν η πρώτη και η τελευταία του αποστολή. Στις 7 Απριλίου, καθώς το υποβρύχιο βρισκόταν 386 μέτρα κάτω από την επιφάνεια, ένα ηλεκτρικό βραχυκύκλωμα προκάλεσε φωτιά στο πίσω μέρος του υποβρυχίου.
Ο καπετάνιος Βανίν προσπάθησε να σφραγίσει το πίσω τμήμα του υποβρυχίου, αλλά η φωτιά επεκτάθηκε γρήγορα, προκαλώντας σοβαρές ζημιές. Απεγνωσμένα, διέταξε την άμεση επαναφορά του Komsomolets στην επιφάνεια της θάλασσας. Ενώ οι περισσότεροι από το πλήρωμα εκκένωσαν το πλοίο, ο Βανίν και πέντε άλλοι παρέμειναν στο σκάφος ελπίζοντας να το σώσουν.
Στις 4:30 μ.μ., το K-278 άρχισε να βυθίζεται με ταχείς ρυθμούς και ο καπετάνιος διέταξε ολόκληρο το πλήρωμα να εγκαταλείψει το πλοίο. Αυτός και τέσσερις αξιωματικοί μπήκαν σε μια ειδική κάψουλα διαφυγής, ενώ ο έκτος σύντροφός τους δυστυχώς χάθηκε στην φωτιά.
Όσο ανέβαιναν στην επιφάνεια εντός της κάψουλας διαφυγής, μία δυσλειτουργία στον μηχανισμό προκάλεσε την εκρηκτική αποσυμπίεση της καταπακτής εξόδου, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν δύο μέλη του πληρώματος και να χάσουν τις αισθήσεις τους άλλα δύο, συμπεριλαμβανομένου του καπετάνιου. Εξαιτίας αυτής της τραγικής ατυχίας, μόνο ένας άνδρας από αυτούς κατάφερε να διασωθεί.
Παρά τις πολλαπλές ειδοποιήσεις, το σοβιετικό ναυτικό δυσκολεύτηκε να οργανώσει μια επιχείρηση διάσωσης. Μία ώρα και είκοσι λεπτά αργότερα, ένα μη στρατιωτικό σκάφος έφτασε στο σημείο, ωστόσο ήταν ήδη πολύ αργά για 23 μέλη του πληρώματος, τα οποία είχαν ήδη χάσει τις ζωές τους εξαιτίας υποθερμίας στα παγωμένα νερά της Νορβηγίας.
Η απώλεια των 42 από τα 69 μέλη του πληρώματος, οι περισσότεροι από τους οποίους πέθαναν αφού είχαν επιτυχώς εγκαταλείψει το πλοίο, προκάλεσε σάλο στη Σοβιετική Ένωση. Μια έρευνα ολοκληρώθηκε εννέα χρόνια αργότερα χωρίς να βρεθεί κάποιος υπεύθυνος. Το 1993, ιδρύθηκε μια φιλανθρωπική οργάνωση για να υπερασπιστεί τις οικογένειες των ναυτών, που στη συνέχεια επεκτάθηκε για να βοηθήσει περισσότερους από πεντακόσιους άλλους ναύτες που είχαν πεθάνει σε σοβιετικά υποβρύχια κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
Το υποβρύχιο Komsomolets κατέληξε στον πυθμένα της νορβηγικής θάλασσας, 1.680 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του νερού. Αυτή ήταν η τελευταία και μεγαλύτερη κατάδυσή του. Πρέπει να σημειώσουμε πως στην τελευταία του αποστολή έφερε μαζί του δύο πυρηνικά οπλισμένα βλήματα. Για χρόνια, οι σκανδιναβικές κυβερνήσεις διεξήγαγαν έρευνες με σκοπό την εξεύρεση τυχών ενδείξεων διαρροής ραδιενεργών στοιχείων. Κάποια στιγμή είχαν ανακαλύψει δεδομένα που υποδείκνυαν την διαρροή πλουτωνίου κατά την διάρκεια ελέγχου το έτος 1994. Έτσι αποφάσισαν να κολλήσουν ορισμένες ρωγμές, κατ' επέκταση σφραγίζοντάς τες και κλείνοντας τις διαρροές. Η επιχείρηση ολοκληρώθηκε με επιτυχία, όπως απέδειξαν και μετέπειτα έλεγχοι στο σημείο.
Η ιστορία του Komsomolets μας θυμίζει μέχρι και σήμερα πόσο κοστοβόρος ήταν ο ανταγωνισμός την εποχή του Ψυχρού Πολέμου για την κυριαρχία κάτω από την επιφάνεια του νερού. Το K-278 ήταν ένα τρομερό υποβρύχιο με εντυπωσιακές επιδόσεις αλλά τραγική κατάληξη. Αυτό καταδεικνύει τις αντιφάσεις της στρατιωτικής τεχνολογίας, ειδικά στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου.
Αν και το σκάφος είχε σπάσει το ρεκόρ κατάδυσης, η απώλεια του πληρώματος και τα ζητήματα ασφάλειας πλήγωσαν την φήμη του σοβιετικού υποβρύχιου στόλου.
