Η αφθονία ορθολογικών, ή μη αντιλήψεων που αποπνέουν τα συσκοτισμένα όρια μεταξύ φυσικού και αφύσικου, τέχνης κι επιστήμης, ζωής και θανάτου, προκαλεί απάνθισμα πρωτόγνωρων και νοητικά δελεαστικών συναισθημάτων, όπως αυτά που διαδέχονται την ανακάλυψη κάποιου ουράνιου αντικειμένου, επιλεγμένων από τον μοναδικά εντυπωσιακό και ραγδαία αναπτυσσόμενο κόσμο της βιοτεχνολογίας.

Η πρόοδος αυτή μας έφερε αντιμέτωπους με έννοιες όπως αναπαραγωγή, πολλαπλασιασμός ή ακόμη και δημιουργία ζωής, συνοδεία της αμφιθυμίας που τις περιβάλλει. Ωστόσο, η μελέτη της Eλληνικής μυθολογίας και τέχνης αποκαλύπτει ότι αν και φαινομενικά όψιμες, οι έννοιες αυτές προκάλεσαν την αρχαία νόηση χιλιάδες χρόνια πριν την έλευση των σύγχρονων επιστημονικών μεθόδων.

Αφηγήματα περί τεχνητής ζωής, που υπερφαλαγγίζουν τα ανθρώπινα όρια και την όποια αναστολή ή εγκράτεια μπροστά σε δυνητικά επικίνδυνες ή κακόβουλες βιοτεχνολογικές δράσεις, αποδίδονται σε λαοφιλείς θρυλικούς πρωταγωνιστές όπως ο Ηρακλής, η Μήδεια, οΔαίδαλος και η Πανδώρα. Φυσικά δεν υπήρχαν τότε οι επιστημονικοί όροι της σύγχρονης εποχής και οι κλασσικές ιστορίες που περιγράφουν αυτό που οι αρχαίοι Έλληνες ενδέχεται να αντιλαμβάνονταν ως βιοτεχνολογία (βίος2= ζωή, τεχνολογία=πρακτική εφαρμογή της θεωρητικής επιστημονικής γνώσης) προμηνύουν με τρόπο απόκοσμο τον ανταγωνιστική συνύπαρξη των σημερινών αισθημάτων αισιοδοξίας και τρόμου.

Κατά την κλασσική αρχαιότητα όπως και στην νεωτερικότητα3, πολιτισμικά οράματα και εφιάλτες προερχόμενα από την βιοτεχνολογία, ενέπνευσαν καλλιτεχνικά πονήματα. Θεατρικοί συγγραφείς όπως ο Ευριπίδης ή ο Σοφοκλής, δημιούργησαν και προέβαλαν στο κοινό υβριδικές4 μυθικές μορφές ζωής σε στοιχειωμένες δραματικές παραστάσεις και καλλιτέχνες απεικόνιζαν τις ιστορίες τους σε γλυπτά και αγγειογραφίες παραδίδοντας στο σύγχρονο κοινό κλασσικά έργα τέχνης που εξακολουθούν να έχουν ισχυρό αντίκτυπο.

Οι ιστορίες που πραγματεύεται η παρούσα εργασία βοηθούν στην ανίχνευση της φαινομενικά σύγχρονης ιδέας του χειρισμού της ζωής στην πρότερη μυθολογική και ιστορική παράδοση. Τα επιλεγμένα παραδείγματα μπορούν να καταταγούν σε τέσσερις συχνά επικαλυπτόμενες κατηγορίες. Κάποιες περιγράφουν τεχνικές ικανές να αναζωογονούν, αγγεία που διαφυλάττουν και παρουσιάζουν τημετά θάνατο ζωή, περιέχουν δε επικίνδυνες βιοχημικές ουσίες, ενώ άλλες μιλούν για ζωή που φύεται ή καλλιεργείται.

Το αναζωογονητικό καζάνι της Μήδειας

Η ξακουστή μάγισσα Μήδεια, καταγινόταν με τα φάρμακα, είτε θεραπευτικά είτε δηλητηριώδη, καθώς και με τα μυστήρια της ακόρεστης ζώσας φωτιάς όπως η νάφθα και άλλα εύφλεκτα υλικά. Στην Ελληνιστική Κοινή5 τον 2ο π.Χ. αιώνα, η λέξη νάφθααντιστοιχούσε σε αυτανάφλεκτο, άσβεστο θαυματουργό υγρό. Η Μήδεια, της οποίας το όνομα προέρχεται από το αρχαίο Ελληνικόμῆδος, συνώνυμο της πανουργίας και της δολιότητας, των επινοήσεων και των τεχνασμάτων, γνώριζε επίσης τα μυστικά της αναζωογόνησης και της νεκρανάστασης, χρησιμοποιούσε δε μαγικές συνταγές και οιωνεί επιστημονικές μεθόδους ώστε να εξουσιάζει την ζωή και τον θάνατο.

Το καζάνι αναζωογόνησης της Μήδειας_Ξυλογραφία από ερυθρόμορφο Ελληνικό αγγείο το οποίο χρονολογείται περί το 470 π.Χ. και εκτίθεται στο Βρετανικό μουσείο. Πρόκειται για την αρχαιότερη απεικόνιση της Μήδειας στην Ελληνική τέχνη η οποία την εμφανίζει δίπλα στην καθηλωτική χύτρα αναζωογόνησης, την ώρα που ξεπηδά ένα πρόβατο. Παρόμοια εικόνα συναντάται και σε άλλες καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις της εποχής. William Smith, A School Dictionary of Greek and Roman Antiquities (New York: Harper, 1873).

Σύμφωνα με το μύθο, η Μήδεια απέδειξε την ικανότητά της στην επανάκτηση της νεότητάς της, όταν εμφανίστηκε ως ραχιτική γριά η οποία στη συνέχεια μεταμορφώθηκε σε πανέμορφη πριγκίπισσα. Ο εραστής της Ιάσων, ζήτησε να αποκαταστήσει το σφρίγος της νιότης του ηλικιωμένου πατέρα του, Αίσωνα. Η Μήδεια άντλησε όλο το αίμα από τις φλέβες του γέροντα και το αναπλήρωσε με τονωτικούς χυμούς από ορισμένα βότανα. Η ξαφνική ενδυνάμωση του Αίσωνα και η απαστράπτουσα καλή υγεία του, εντυπωσίασαν όλους όσους τον συνάντησαν.

Η δολοφονία του Πελία από τις κόρες του, Georges Moreau de Tours (1878)_wikipedia

Οι κόρες του Πελία, άσπονδου εχθρού της Μήδειας, της ζήτησαν να τους αποκαλύψει τη μυστική συνταγή της ώστε να αναζωογονήσουν με τον ίδιο τρόπο και τον δικό τους πατέρα. Τουναντίον εκείνη έβαλε το ειδικό καζάνι της πάνω σε φωτιά και απαγγέλλοντας ξόρκια το ράντιζε με δραστικά φάρμακα. Κατέσφαξε ένα γέρικο κριάρι, ακολούθως βύθισε τα κομμάτια του στο καυτό υγρό του τεράστιου σκεύους και μετά από λίγο ως δια μαγείας ξεπρόβαλλε ένα ζωηρό νεαρό αρνάκι. Οι κόρες του Πελία, έτσι αφελείς που ήταν, προσπάθησαν να εφαρμόσουν την ίδια τεχνική και στον πατέρα τους, αλλά απέτυχαν οικτρά.

Μέλι – αλάτι – πάγος

Το καζάνι της Μήδειας ήταν σκεύος ανανέωσης της ζωής, μια νεότερη εκδοχή ενός ηλικιωμένου πρωτοτύπου. Άλλα αφηγήματα περιγράφουν πέραν των σκευών, τεχνικές ανάκτησης της ζωής μετά τον θάνατο ή παρουσιάζουν την εκδοχή θανάτου που μοιάζει με τη ζωή, υπαινισσόμενες την πιθανότητα ύπαρξης ζωής μετά το κατώφλι του αφανισμού ή την ανάσταση νεκρών.

Στην αρχαία Αίγυπτο τελειοποιήθηκαν ιδιαίτερα εξεζητημένες τεχνοτροπίες ταρίχευσης, με τη χρήση μυστικών συνταγών και πολυδάπανων χημικών ουσιών ώστε να αποτρέπουν την αποσύνθεση και να διατηρούν τις σωρούς των βασιλέων όσο το δυνατό πιο ρεαλιστικές για τη μετά θάνατο ζωή. Βέβαια, όπως είναι φυσικό, οι διαθέσιμες ουσίες θα μπορούσαν να προφυλάσσουν το σώμα από τη σήψη είτε τυχαία, είτε σκοπίμως.

Το 1998, ανακοινώθηκαν από την επιστημονική κοινότητα οι εκπληκτικές αντιοξειδωτικές, αντιβακτηριακές καιαναεροβιοκτόνες δράσεις του μελιού. Ωστόσο οι αντισηπτικές και διατηρητικές του ιδιότητες ήσαν ήδη γνωστές από την αρχαιότητα, είτε παρατηρησιακά είτε πειραματικά. Η μέθοδος εμβάπτισης πτωμάτων σε μέλι, ώστε να διατηρηθούν άσηπτα, εφαρμοζόταν στις περιπτώσεις που στρατιωτικοί ηγέτες πέθαιναν σε εκστρατείες μακριά από την πατρίδα τους. Η αρχαιότερη σχετική καταγραφή αφορά στονστρατηγό της Σπάρτης Αγησίλαο, ο οποίος σκοτώθηκε στη Βορ. Αφρική το 359 π.Χ.

Το κενοτάφιο, που επρόκειτο να φέρει το σώμα του Αλεξάνδρου ήταν όμορφα σχεδιασμένο και διακοσμημένο με γλυπτά και καλυπτόταν με χρυσά κοσμήματα ξεπερνώντας σε μεγαλοπρέπεια κάθε προηγούμενο στην ιστορία ή μυθολογία. Οι προετοιμασίες διήρκεσαν δύο χρόνια και απασχολήθηκαν οικειοθελώς πολλοί εξειδικευμένοι τεχνίτες. Απαστράπτοντας στο φως του ήλιου, το βαρύ, στεγασμένο κενοτάφιο συρόταν από ομάδες των 64 ημίονων και η τιμητική συνοδεία αποτελείτο μια στρατιά.

Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος πέθανε στη Βαβυλώνα (σημερινό Ιρακ) το 323 π.Χ., οι σύντροφοί του χρειάστηκε να διατηρήσουν την σορό του αγαπημένου τους ηγέτη για την μεταφορά της μέσω της ερήμου, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Βύθισαν τον Αλέξανδρο σε φέρετρο από χρυσό, γεμάτο μέλι. Μπορούμε να αναγνωρίσουμε το συναισθηματικό και αισθητικό αντίκτυπο της διαδικασίας, αναλογιζόμενοι την εμπειρία του να περιεργάζεσαι το σώμα του Αλέξανδρου, ορατό από μακριά, μέσα από την κεχριμπαρένια διαφάνεια του καθαρού και γλυκού μελιού.

Η τυπογραφική σφραγίδα του Νικολάου Σάρου η οποία απεικονίζει τον Τρίτωνα, θαλάσσια θεότητα της Ελληνικής μυθολογίας._wikipedia

Μια άλλη σαρκοφάγος γεμάτη μέλι διατήρησε ένα πολύ διαφορετικό είδος θρυλικής σορού στην Ρώμη τον 1ο αιώνα π.Χ. Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες επιχορηγούσαν δημόσια θεάματα που ακροβατούσαν ανάμεσα σε τέχνη και επιστήμη, ζωή και τεχνούργημα, ανάλογα με ορισμένες σύγχρονες παρουσιάσεις βιοτεχνολογίας, θολώνοντας τα ίχνη των μεταξύ τους ορίων. Τεχνίτες κατασκεύαζαν μυθικά πολύπλοκα πλάσματα όπως Γοργόνους, Σατύρους, Τρίτωνες καιΚενταύρους, φροντίζοντας τα σώματά τους με παραδοσιακές τεχνοτροπίες ώστε να μοιάζουν με πιστευτές μορφές ζωής.

Από τα πλέον διάσημα συναφή τεχνήματα ήταν ο Κένταυρος της Σαύνης ο οποίος λέγεται ότι είχε πιαστεί ζωντανός στην Αραβία στο όνομα του αυτοκράτορα Κλαύδιου περί το 50 μ.Χ. Το πλάσμα υποτίθεται ότι είχε πεθάνει προτού μεταφερθεί στη Ρώμη κι έτσι, όπως ο Μέγας Αλέξανδρος, εμβαπτίσθηκε σε μέλι. Ο φυσιοδίφης Πλίνιος ο Πρεσβύτερος ήταν από αυτούς που έσπευσαν να περιεργασθούν το έκθεμα [ο Ιπποκένταυρος, όπως ονομάζει το πλάσμα σε σχετικό αφήγημά του ο Φλέγων Τραλλιανός (σ.84 §XXXIV) ήταν μικρότερος απ’ ότι περίμενε ο Πλίνιος]. Η εμβάπτιση σε μέλι ενίσχυε την αυθεντικότητα, ενώ εμπόδιζε την προσεκτική εξέταση της ψευδαίσθησης. Έναν αιώνα αργότερα, ο Κένταυρος της Σαύνης μπορούσε ακόμη να ειδωθεί, κατόπιν προκαθορισμένης συνάντησης, στις συλλογές του αυτοκράτορα Αδριανού. Αριστοτεχνικά δημιουργημένες τέτοιες εκθέσεις που προσομοιάζουν τις επιστημονικές, ενίσχυσαν την πεποίθηση ότι τα μυθολογικά πλάσματα έζησαν στην πραγματικότητα.

Οι Σάτυροι όντως υπήρξαν σύμφωνα με τον άγιο Ιερώνυμο. Σε απόδειξη του ισχυρισμού του, περιέγραψε το ταξίδι του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου στην Αντιόχεια (σημερινή Συρία) περί το 330 μ.Χ. με σκοπό να εξετάσει τα λείψανα ενός Σατύρου, τα οποία είχαν συντηρηθεί σε αλάτι. Πρόσφατες ανακαλύψεις υπαινίσσονται την αληθοφάνεια του μυστηριώδους αυτού συμβάντος της ιστορίας. Μεταξύ 1993 και 2007, στα αλατωρυχεία της αρχαίας πόληςΣεχραμπάντ (Chehrābād) στο βορειοδυτικό Ιράν, βρέθηκαν αρκετοί αλατωρύχοι μουμιοποιημένοι με φυσικό τρόπο.

Κεφαλή αλατωρύχου που εκτίθεται στο μουσείο Bastan του Ιράν. Ένας εξ’ αυτών βρέθηκε το 1994 στα αλατωρυχεία Douzlākh πλησίον του Chehrābād, το οποίο βρίσκεται στο χωριό Hamzehlu της πόλης, Zanjan στο Ιράν. wikinews

Είχαν παγιδευτεί σε σήραγγες που κατέρρευσαν κατά την αρχαιότητα. Ένας εξ᾽ αυτών, έκθεμα προστατευμένο σε γυάλινο θόλο στο εθνικό μουσείο της Τεχεράνης, μας επιτρέπει να αναθεωρήσουμε το αφήγημα για το ταξίδι του Κωνσταντίνου και τον αλίπαστο Σάτυρο,καθώς η ομοιότητα του με καλλιτεχνικές απεικονίσεις από την αρχαία Ελληνική και ρωμαϊκή τέχνη, είναι εντυπωσιακή. Θαμμένοι για χιλιάδες χρόνια, αλάτι και συναφή ορυκτά αλλοίωσαν τα πρόσωπα τους, τα οποία σε συνδυασμό με τα ανοιχτόχρωμα ξανθωπά μαλλιά και τις γενειάδες, διαμορφώνουν χαρακτηριστικά που παραπέμπουν στην τυπική εμφάνιση των Σατύρων.

Ο πάγος είναι ένα ακόμη φυσικό συντηρητικό που προσδίδει ψευδαίσθηση ζωής στο θάνατο, ενώ παρέχει την δυνατότητα ανάστασης αρχαίας ζωής. Στη δεκαετία του 1940 Σοβιετικοί επιστήμονες ανακάλυψαν καλοδιατηρημένα σώματα Σκυθών νομάδων, οι οποίοι ζούσαν 2.500 χρόνια πριν στις Ρωσικές στέπες. Οι σοροί ανασύρθηκαν από τον παγωμένο τυμβοειδή τάφο τους6, με έγχυση βραστού νερού στην κοιλότητα του κυρίως θαλάμου. Μέχρι τότε, την εικόνα μας για τους Σκύθες διαμόρφωναν παραστάσεις από την αρχαία τέχνη και περιγραφές του Ηρόδοτου και άλλων Ελλήνων ιστορικών. Οι επισκέπτες του μουσείου Ερμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη μπορούν v᾽ αφήσουν τη ματιά τους να περιπλανηθεί στο μουμιοποιημένο σώμα Σκύθη πολεμιστή το οποίο φέρειδερματοστιξίες γρυπών7.

από αριστερά : Σκύθης πολεμιστής, Σκύθης τοξότης και τύμβος Kurgan factsanddetails.com Scythian history, warfare, religion and archeology

Το 1993, αρχαιολόγοι ανέσκαψαν με χρήση της ίδιας τεχνικής περισσότερους δερματόστικτους Σκύθες, συμπεριλαμβανομένης της νεαρής παγωμένης πριγκίπισσας. Η αρχαία ιππεύτρια η οποία είχε ταριχευθεί προσεκτικά με τύρφη8 και τοποθετηθεί σε φέρετρο σκαλισμένο σε ξύλο πεύκου, προφυλάχθηκε από τη φθορά του χρόνου με τη συμβολή του παγετώνα που κάλυπτε για χιλιάδες χρόνια την περιοχή. Δυστυχώς, τα φυσικά και τεχνολογικά μέσα που προστάτευαν τα εύθραυστα σώματα των Σκυθών, καταρρέουν χρόνο με το χρόνο. Σήμερα η πριγκίπισσα φυλάσσεται σε καταψύκτη στοΝοβοσιμπίρσκ της Σιβηρίας.

Ο άνθρωπος των πάγων Ötzi σε κατάσταση κατάψυξης στον παγετώνα, φωτο του Helmut Simon κατά την ανακάλυψη του σώματος τον Σεπτέμβριο 1991_wikipedia

Ένας ακόμη άνθρωπος των πάγων, ο Ötzi, ο οποίος αναδύθηκε από παγετώνα που υγροποιήθηκε στις Άλπεις το 1991, μας χαιρετίζει από την εποχή του χαλκού, πριν 5.000 χρόνια .

Οι επιστήμονες μελέτησαν σχολαστικά τον Ötzi στην κατάσταση που βρέθηκε, στο ειδικά διαμορφωμένο περιβάλλον αντισηπτικού εργαστηρίου – ψυγείου. Υποβλήθηκε σε αξονικές τομογραφίες, δεκάδες μικροσκοπικές εξετάσεις, ακτινογραφίες και μελέτες DNA. Από το 1998 ο Ötzi κοιμάται στο αρχαιολογικό μουσείο της πόλης Μπολτσάνο (Bolzano) της Ιταλίας.

Κατά μία έννοια οι εν λόγω δημόσιες εκθέσεις των εξαιρετικά ρεαλιστικών λειψάνων αρχαίων ανθρώπων, ανακαλούν τις εμπειρίες του Πλίνιου και του Κωνσταντίνου μπροστά στη θέα εκθεμάτων που τεκμηρίωναν την ύπαρξη πλασμάτων από το μυθικό παρελθόν. Ωστόσο η μοίρα των πολύτιμων αυτών δειγμάτων της πρότερης ζωής στα χέρια επιστημόνων και εφόρων μουσείων, εγείρει ορισμένα αποκλειστικά μοντέρνα ζητήματα όπως για παράδειγμα η ηθική της εκταφής αρχαίων ανθρώπων ή εξαφανισμένων ειδών ζώων, για επιστημονικές μελέτες και παρουσίαση στο κοινό.

Η ιδέα επαναφοράς στη ζωή όντων παγιδευμένων σε πέτρες διερευνήθηκε στον μύθο του Πυγμαλίωνα, γλύπτη του οποίου η έντονη λαχτάρα να οικειοποιηθεί μαρμάρινο άγαλμα με το όνομαΓαλάτεια, του έδωσε ζωή(βλ.εικόνα).

Αναφορά στο μύθο του Πυγμαλίωνα από τον Οβίδιο (Μεταμορφώσεις, βιβλίο Χ). Σύμφωνα με το Επίτομο Λεξικό Ελληνικής Μυθολογίας Χάρη Πάτση, ο Πυγμαλίων είναι μυθικός βασιλιάς της Κύπρου ο οποίος ερωτεύθηκε ένα γυναικείο άγαλμα της Αφροδίτης από ελεφαντόδοντο. Ζήτησε από την θεά να του χαρίσει μια αληθινή γυναίκα όμοια με το άγαλμα και μετά από λίγο είδε με έκπληξή του ότι το άγαλμα ήταν πια μια ζωντανή γυναίκα, η Γαλάτεια. Εικόνα: Château de Versailles, salon des nobles, Pygmalion priant Vénus d’ animer sa statue, Jean-Baptiste Regnault _wikipedia

Σήμερα, παλαιογενετιστές εικάζουν την ανάνηψη απολιθωμάτων από καιρό εξαφανισμένων πλασμάτων, που πέτρωσαν σε βράχια για αιώνες (έννοια που αντιβαίνει τις αρχαίες μυθικές προσπάθειες επινόησης φίλτρων με τα οποία θα νάρκωναν τέρατα). Η ζωή που ανεστάλλει σε κομμάτια πετρωμένης ρητίνης (κεχριμπάρι) παρουσιάστηκε στο προαγγελτικό τεχνολογικό θρίλερ Jurassic Park(από τον Michael Crichton το 1990 και τον κινηματογράφο το 1993). Εμπνευσμένη από την θεωρία ότι κουνούπια της Ιουράσιας (ήΙουρασικής) περιόδου εγκλωβισμένα  σε μια στάλα χυμού δένδρου, ενδέχεται να περιέχουν βιώσιμα κύτταρα αίματος δεινοσαύρων, η επιστημονική φαντασία περιέγραψε πως η ανάκτηση DNA από αυτά θα μπορούσε να φέρει στη ζωή κάποιον τυραννόσαυρο rex (βασιλιάς στα λατινικά – συντομογραφία Τ.rex). Το συναρπαστικό και συνάμα ανησυχητικό όραμα, έγινε ξαφνικά λιγότερο φαντασία το 2005 με την απαστράπτουσα ανακάλυψη μη ορυκτοποιημένων νωπών ιχνών αιμοφόρων αγγείων και πρωτεϊνών μέσα στο μυελό του μηριαίου οστού ενός πετρωμένου T.rex, θαμμένου στην κακοτράχαλη γή της νότιας Ντακότα για 68 εκατομμύρια χρόνια.

Για πρώτη φορά επιστήμονες μελετούν δείγμα δεινοσαύρου και παρά το ότι οι πρωτεΐνες στερούνται παντελώς γονιδιακών πληροφοριών DNA, η φασματοσκοπία μοριακών μαζών (mass spectrometry)βλ.παρακάτω το 2007 ανέκτησε τις αλληλουχίες αμινοξέων από επτά κολλαγόνα οστών δεινοσαύρου, στο σύνολό τους ταιριαστές με αυτές των ζώντων ειδών, συμπεριλαμβανομένων μικρών ερπετών, βατράχων και ορνιθόμορφων (τα οποία αποδεικνύονται ως οι κοντινότεροι ζωντανοί συγγενείς του T.rex). Μέχρι τώρα, το αρχαιότερο κολλαγόνο οστού ανακτήθηκε από ένανΜαστόδοντα (πρόγονο των σημερινών ελεφάντων) ο οποίος ζούσε πριν έξι εκατομμύρια χρόνια. Αυτή η πρόσφατη ανακάλυψη ωθεί τους παλαιοντολόγους να σκάψουν βαθύτερα σε αναζήτηση περισσότερο διατηρημένων αποτυπωμἀτων ζωής των προαιώνια χαμένων δεινοσαύρων.

Η τεχνική με τη μεγαλύτερη ποικιλία εφαρμογών και την εντυπωσιακότερη ανάπτυξη την τελευταία δεκαετία. Η φασματομετρία μαζών παρέχει πληροφορίες σχετικά με τη στοιχειακή σύσταση του δείγματος, τη δομή ανόργανων, οργανικών, οργανομεταλλικών και βιολογικών μορίων, την ποιοτική και ποσοτική σύσταση μιγμάτων, τη δομή και σύσταση επιφανειών, την αναλογία ισοτόπων στοιχείων_ΕΚΠΑ, τμήμα Χημείας.

Μαστόδοντας

Πέρα από χιλιάδες εξαιρετικά διατηρημένα μαλλιαρά μαμούθ, η παγωμένη Σιβηρία συντηρεί το όραμα των επιστημόνων για την επαναφορά του είδους στη ζωή μέσω κατεψυγμένου DNA, σπέρματος ή ωαρίων. Η αρχαιότερη γενετική πληροφορία που έχει μέχρι σήμερα ανακτηθεἰ ανήκει σε Νεάντερταλ 50.000 ετών, γεγονός που αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο κάποια μέρα ένας ζωντανός εκπρόσωπος του είδους να ξεπηδήσει από γενετικά σχεδιαγράμματα. Οι επικριτές επισημαίνουν μυριάδες πρακτικά και ηθικά ζητήματα ολοένα και πιο επιτακτικά, δεδομένου ότι αρκετοί επιστήμονες πιστεύουν ότι με τις προόδους που σημειώνει η γενετική, μια τέτοια πιθανότητα είναι θεωρητικά εφικτή.

Στους αρχαίους παγετώνες διατηρούνται επίσης πιο πρωτόγονες μορφές ζωής, όπως βακτήρια και ιοί, αναδίδοντας την αίσθηση ότι οι οργανισμοί αυτοί δεν έχουν εξαφανιστεί αλλά βρίσκονται σε κατάσταση αναστολής των ζωτικών λειτουργιών τους. Το 2007, επιστήμονες ανακάλυψαν μικρόβια με γενετικά βιώσιμο DNA, εγκλωβισμένα στον πάγο για περίπου ένα εκατομμύριο χρόνια. Η πολυσυζητημένη υπερθέρμανση του πλανήτη απειλεί τώρα με υγροποίηση τους παγωμένους αυτούς μικροβιακούς φορείς. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές σε περιοχές άλλοτε προστατευμένες από παγετώνες, ενέχουν παρόμοιους κινδύνους. Αμφότερες οι δραστηριότητες εγείρουν το φάντασμα της απελευθέρωσης αρχαίων παθογόνων μικροβίων και της εξάπλωσης λοιμογόνων νόσων. Το τρομακτικό αυτό σενάριο, έχει προηγούμενο στους αρχαίους μύθους και θρύλους. Άθελά της η Πανδώρα είχε εξαπολύσει θανατηφόρες επιδημίες, πρωταγωνιστώντας σε μια από τις πλέον πρώιμες εκφράσεις των εννοιών του περιορισμού της μετάδοσης ή τηςασφαλούς κατοχής μικροβιακών φορέων.

Έλεγχος μολύνσεων, Φαρμάκι, Δηλητήρια και Αφύσικη Φωτιά

Ένα άλλο παράδειγμα ανοίγματος του κουτιού της Πανδώρας είναι η Ιουδαιο Χριστιανική παράδοση για το βασιλέα Σολομώντα, ο οποίος πιστεύεται ότι είχε φυλακίσει κακά πνεύματα στα θεμέλια του πρώτου ναού της Ιερουσαλήμ περί το 950 π.Χ. Θρυλείται ότι παγίδευσε πνεύματα πανώλης και άλλων συμφορών στο εσωτερικό χάλκινων αγγείων σφραγισμένων με ασήμι, τα οποία είχαν τοποθετηθεί μέσα σε λάρνακες ή βαρέλια και θαφτεί κάτω από το ναό, ως είδος παγίδας για μελλοντικούς αφελείς εισβολείς. Πράγματι, όταν ο Ναβουχοδονόσορλεηλάτησε το ναό το 586 π.Χ., οι άντρες του αναζητώντας θησαυρούς, διέρρηξαν τις σφραγίδες, απελευθερώνοντας λοιμό στην πόλη.

Δεν είναι λίγα τα Ελληνικά και Ρωμαϊκά χρονογραφήματα που περιγράφουν επιδημίες να φυλάσσονται σε ναούς και να εξαπολύονται εξαιτίας στρατιωτικών επιδρομών. Την περίοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όταν επινοήθηκε η φράση pestilentia manufacta (τεχνητή πανούκλα) υπήρξαν αναφορές ότι εχθροί της Ρώμης σκόπιμα διέσπειραν μολυσματικές νόσους τρυπώντας ανυποψίαστα θύματα με βελόνες εμβαπτισμένες σε επιβλαβείς ουσίες.

Είναι συναρπαστικό να διερευνά κανείς τις πολλές πρωτο-επιστημονικές τεχνικές για τη συλλογή, καλλιέργεια ή ανάπτυξη, αποθήκευση και μεταφορά του ζωντανού θανάτου -φονικών βιολογικών υλικών– που περιγράφει η αρχαία λογοτεχνία. Η μέθοδος αποθήκευσης του Σολομώντα, δίχως κίνδυνο επιμόλυνσης του ιδίου, ήταν διπλή και τριπλή σφράγιση μέσα σε πολύτιμα μέταλλα. Άραγε πώς φαντάζονταν οι αρχαίοι Έλληνες ότι οι φαύλες τοξίνες θα μπορούσαν να περιοριστούν με ασφάλεια; Τι είδους δοχεία λογίζονταν ως αδιαπέραστα από τις καταστροφικές δυνάμεις δηλητηρίων και άλλων φονικών υλικών; Μυθογράφοι και ιστορικοί προσέφεραν κάποιες απαντήσεις.

Με τις ευλογίες της Αθηνάς ο περίτρανος ήρωας Ηρακλής, κίνησε για το δεύτερο άθλο του να εξολοθρεύσει την τερατώδη Λερναία Ύδρα, δηλητηριώδες φίδι με πολλά κεφάλια που τρομοκρατούσε την περιοχή. Κάθε φορά όμως που έκοβε κάποιο από τα κεφάλια, δύο νέα ξεφύτρωναν στη θέση του. Για να ξεπεράσει τη δυσκολία, καυτηρίαζε κάθε λαιμό μ’ έναν φλεγόμενο πυρσό. Ωστόσο, προς φρικιαστική του έκπληξη, το κυρίως κεφάλι της Ύδρας ήταν αθάνατο και άφθαρτο. Ο Ηρακλής το έκοψε κι έτσι ζωντανό όπως ήταν το έθαψε βαθιά στο χώμα. Τοποθέτησε πάνω του τεράστιο βράχο, σημαδεύοντας το μέρος όπου η γη είχε δεχθεί στην αιώνια αγκαλιά της το αποτρόπαιο κεφάλι με τους τεράστιους κυνόδοντες που έσταζαν δηλητήριο, επιλέγοντας ως ιδανική τη γεωλογική λύση, όπως σήμερα αποκαλούν οι επιστήμονες την ταφή ανεπιθύμητων βιολογικών, χημικών και πυρηνικών όπλων στο υπέδαφος των ερήμων.

Αρχαίο βάζο αρύβαλλος, το οποίο χρησίμευε στην φύλαξη πολυτίμων ουσιών, όπως αλοιφές ή αρώματα, απεικονίζει την Αθηνά κρατώντας παρόμοιο φιαλίδιο να λαμβάνει το δηλητήριο της Λερναίας Ύδρας που συνέλεξε ο Ηρακλής _Μουσείο Getty.

Σύμφωνα με το μύθο, ο Ηρακλής περισυνέλεξε το δηλητήριο του τέρατος και βούτηξε σ᾽αυτό τις αιχμές από τα βέλη του, εφευρίσκοντας έτσι το πρώτο βιολογικό όπλο της δυτικής λογοτεχνίας. Ζωγραφισμένη σ´ένα μικρό αρύβαλλο9, η θεά Αθηνά κρατά παρόμοιο σκεύος για να συλλέξει το δηλητήριο της Ύδρας. Η τεχνική εφευρετικότητα του Ηρακλή θέτει σε κίνηση ακολουθία τραγικών συνεπειών, συμπεριλαμβανομένου του δικού του θανάτου, όπως ακριβώς συμβαίνει με τα βιοχημικά όπλα της εποχής μας, που επισύρουν πολλαπλά πρακτικά και ηθικά διλήμματα.

Ο Ηρακλής μπορεί να ήταν μυθικός βιο-πολεμιστής, αλλά δεν συνέβαινε το ίδιο και με τους Σκύθες νομάδες οι οποίοι ήταν πραγματικός, φόβος και τρόμος λόγω των δηλητηριασμένων βελών που χρησιμοποιούσαν, γνωστά ως σκυθικά. Η επιστημονικά εξελιγμένη βιοτεχνική τους περιλάμβανε διάφορα στάδια τα οποία περιγράφονται από τους ψευδο Αριστοτέλη, Θεόφραστο, Αιλιανόκαι Διοσκουρίδη.

Αρχικά σκότωναν δηλητηριώδεις οχιές και τις άφηναν παράμερα να αποσυντεθούν. Στη συνέχεια επεξεργάζονταν ανθρώπινο αίμα ακολουθώντας ειδική διαδικασία. Σύμφωνα με τον Αιλιανό το ανατάρασσαν ώστε να διαχωριστεί από το υδαρές στρώμα που επιπλέει στην επιφάνειά του, αξιοσημείωτη τεχνική, πρόδρομος των σύγχρονων ομοίων της διαχωρισμού αίματος – πλάσματος. Ο καθαρός πλέον ανθρώπινος ορός, αναμιγνυόταν με κοπριά ζώων σε δερμάτινο σακί και στη συνέχεια θαβόταν στο χώμα για αρκετούς μήνες ώστε να αποσυντεθεί. Στο τελευταίο στάδιο ανακάτευαν το περιεχόμενο του σάκου ξανά με κοπριά, ορό και σάπιες σάρκες από φίδια, δημιουργώντας ολέθριο βακτηριολογικό δηλητήριο βασισμένο στην κρυσταλλωμένη τοξίνη από έχιδνες της στέπας και εμπλουτισμένο με βακτήρια τετάνου, γάγγραινας και άλλα παθογόνα. Μια απλή γρατσουνιά ή κατά λάθος τσίμπημα από αιχμή βέλους βουτηγμένη σε σκυθικό, θα μπορούσε να αποβεί μοιραία. Πώς λοιπόν οι Σκύθες θα προστατεύονταν από ατυχείς αυτοτραυματισμούς;

Σκύθης τοξότης

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Σκύθες τοξότες συνήθιζαν να φορούν ζώνες οι οποίες έφεραν στερεωμένο στη πόρπη τους, ένα μικρό χρυσό φιαλίδιο. Ο καθαρός χρυσός δεν επηρεαζόταν από την επαφή του με το δηλητήριο ενώ η κατασκευή του επέτρεπε στον τοξότη να βυθίσει το βέλος του στο σκυθικό λίγο πριν το εκτοξεύσει ώστε να μη κινδυνεύει να τραυματιστεί θανάσιμα από προ-εμβαπτισμένα βέλη που θα βρίσκονταν στη φαρέτρα του. Παρόμοια τεχνική εφευρέθηκε από τους Ινδιάνους Chocό της Κολομβίας, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν μικροσκοπικά γυάλινα μπουκάλια για να συλλέγουν δραστική τοξίνη από βατράχους και να επιχρίουν με αυτή τα βέλη τους.

Μια ακόμη μυθική βιοτοξίνη που έπρεπε να αποθηκεύεται με ιδιαίτερη προσοχή, περιγράφεται από ιστορικούς του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οι φίλοι του Μακεδόνα βασιλέα, πίστευαν ότι είχε δολοφονηθεί με κάποιο μυστηριώδες δηλητήριο που το συνόδευε αλλόκοτη λαϊκή παράδοση. Επρόκειτο για την παγωμένη δροσιά που συλλέγονταν από βρυώδη βράχια εκεί όπου ο Στύγιος ποταμός κατρακυλούσε από ψηλά απόκρημνα βράχια στην Αρκαδία, ήταν δε τόσο διαβρωτική σύμφωνα με το θρύλο, που έλιωνε όλα τα μεταλλικά δοχεία. Αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμη και σήμερα οι ντόπιοι Αρκάδες λένε ότι ο ποταμός είναι τοξικός και διαβρωτικός. Σύμφωνα με την αρχαία λαϊκή σοφία, ηχηλή (οπλή) του μουλαριού ήταν ο μόνος άφθαρτος περιέκτης, κατάλληλος για την παγωμένη δροσιά που σκότωσε τον Αλέξανδρο.

Οι τοξικολόγοι δεν έχουν ακόμη ταυτοποιήσει αυτό το δηλητήριο. Η ικανότητά του ωστόσο να κατατρώει μέταλλα και η παγωμένη του αίσθηση, υποδεικνύουν όξινη ουσία. Η δροσιά υπαινίσσεται την εξαιρετική τοξικότητα πιθανά από σπάνιο κατά κανόνα, αλλά κοινό στην Ελλάδα, όξινο βακτήριο που επιβιώνει στην ιζηματική κρούστα ανθρακικού ασβεστίου που σχηματίζεται από εναποθέσεις ασβεστολιθικών πετρωμάτων. Εφόσον το δηλητήριο μπορούσε να καταστρέφει μέταλλα και ο πηλός ήταν πολύ πορώδης, οι αρχαίοι προφανώς υπέθεσαν ότι μια οπλή, οργανική κερατίνη, θα μπορούσε να ανταπεξέλθει στη μεταφορά και διαφύλαξη της δραστικότητάς του.

Ηρακλής – Διηάνειρα και Νέσσος, μελανόμορφη υδρία_575 – 550 π.χ_μουσείο Λούβρου_wikipedia

Σύμφωνα με το μύθο, η Δηιάνειρα, σύζυγος του Ηρακλέους, ακολούθησε λεπτομερείς οδηγίες αποθήκευσης για ένα πανίσχυρο δηλητήριο: το μολυσμένο αίμα Κενταύρου, τον οποίο είχε σκοτώσει ο Ηρακλής με βέλος βουτηγμένο στο δηλητήριο της Ύδρας. Στο έργο του Τραχίνιαι, ο Σοφοκλής περιγράφει πως ο ετοιμοθάνατος Κένταυρος Νέσσος συμβούλεψε τη Δηιάνειρα να μαζέψει το αίμα που έτρεχε από την πληγή του. Ανακάτεψέ το με λάδι της είπε και φύλαξέ το αεροστεγώς, μακριά από ήλιο, ζέστη και υγρασία. Όπως ισχυριζόταν ο ίδιος, επρόκειτο για ερωτικό φίλτρο.

Σε μια σκηνή συσσωμάτωσης αρχέγονων επιθυμιών και φόβων που μπορεί να προξενήσει η βιοτεχνολογία, η Δηιάνειρα αλείφει μια δόση σ᾽ ένα όμορφο πανωφόρι που ύφαινε για το σύζυγό της. Προκαλεί το ενδιαφέρον η επισήμανση από μελετητές αρχαίων υφασμάτων όπως η Elizabeth Barber, ότι οι άντρες της αρχαιότητας είχαν το φόβο των γυναικών τους σε ότι αφορούσε στην ενασχόλησή τους με απόκρυφες τεχνοτροπίες βαφής υφασμάτων κατά τις οποίες συχνά χρησιμοποιούσαν τοξικές χρωστικές ουσίες. Στο μύθο, η Δηιάνειρα ελπίζει ν᾽ αναζωπυρώσει τον έρωτα του Ηρακλή, αλλά αντιθέτως, ο χιτώνας με την ενισχυμένη εκδοχή του δηλητηρίου της Ύδρας που ο ίδιος είχε εφεύρει για τα βέλη του, τον βασανίζει και τελικά τον εξολοθρεύει. Έκτοτε η αγωνία και ο βιοτεχνολογικός θάνατος του Ηρακλή δεν έπαψαν να εμπνέουν έργα ζωγραφικής, γλυπτικής και δρώμενα.

Υπέροχο πέπλο που είχε δεχθεί ολέθρια χημική κατεργασία, απαντάται και σ´ έναν άλλο μύθο σχετικό με τη Μήδεια. Όταν οΙάσονας μνηστεύθηκε την πριγκίπισσα Γλαύκη, η Μήδεια εκδικήθηκε για το σύζυγό της. Διαπότισε έναν εξαιρετικό νυφικό χιτώνα με εύφλεκτο υγρό, πρόδρομο του Βυζαντινού υγρού πυρός και της σημερινής (εμπρηστικής βόμβας) ναπάλμ10 : η συνταγή της συνδύαζε υγρά αναφλέξιμα υλικά, θείο, άσβηστο άσβεστο11 (Quicklime) καινάφθα12, το εξαιρετικά εύφλεκτο αιθέριο κλάσμα της απόσταξης του (αργού) πετρελαίου13. Κατόπιν, όπως και η Δηιάνειρα, δίπλωσε και ασφάλισε το ρούχο σε ερμητικά σφραγισμένο δοχείο, προστατεύοντάς το από αέρα, φως, υγρασία, ζέστη και οτιδήποτε μπορούσε να κάνει το επεξεργασμένο ύφασμα να αναφλεγεί. Διάσημη αγγειογραφία του 5ουαιώνα π.Χ. στο Βρετανικό Μουσείο παρουσιάζει τη μάγισσα να παραδίδει το απεχθές δώρο προς την αντίζηλό της.

Η Μήδεια προσφέρει το δώρο της στην Κρέουσα γνωστή και ως Γλαύκη (Λούβρο)_wikipedia

Η πριγκίπισσα φορά το πανέμορφο πέπλο και στριφογυρνά με καμάρι αντίκρυ στο είδωλό της. Αίφνης, το πανωφόρι της αναφλέγεται και ο ματαιόδοξος χορός της Γλαύκης γίνεται χορός θανάτου καθώς αφύσικοι πύρινοι χείμαρροι ζώνουν και καταβροχθίζουν τη σάρκα της. Ο μύθος της Μήδειας δραματοποιήθηκε από τον Ευριπίδη και την ομώνυμη τραγωδία του και ο θάνατος της Γλαύκης μέσα στη φλεγόμενη χλιδή, ζωγραφίστηκε σε αγγεία και απεικονίστηκε σε σκαλιστά ανάγλυφα διακοσμητικά για φέρετρα νεαρών κοριτσιών. Η εικόνα προσφέρει μια ακόμη αισθητική συνεύρεση επιθυμίας και αφανισμού που αναδείχθηκε από τη βιοτέχνη.

Αρχαία προπλάσματα

Η ελπίδα συναγωνίζεται το φόβο στις αντιδράσεις των περισσότερων ανθρώπων μπροστά στην επικείμενη δυνατότητα αναπαραγωγής ή δημιουργίας ζωής μέσω DNA, βλαστοκυττάρων, βιομιμητικής14 και τεχνολογιών κλωνοποίησης. Προαιώνιος φόβος για τις ανθρώπινες ρέπλικες φαίνεται να απορρέει από τη βαθιά πεποίθηση ότι κάθε άτομο θα πρέπει αυτοδίκαια να είναι μοναδικό κι αναντικατάστατο. Κάποιοι πολιτισμοί βρίσκουν τη γέννηση διδύμων απόκοσμη κι ανησυχητική. Ο άνθρωπος – αντίγραφο (ολόιδιος ή παρόμοιος μ᾽ έναν άλλο άνθρωπο) ξεπηδά από τη Γερμανική φαντασία και παράδοση με αποχρώσεις παραφυσικού φαινομένου[(Γερμ:doppelgänger⇒double-goer (ντοπελγκανγκερ) ⇒ διπλός περιπατητής] άλλες λαογραφίες τον θεωρούν προάγγελο κακών, ενώ υπάρχουν και αυτές που αναγνωρίζουν στο πρόσωπο τους έναδιαβολικό ζευγάρι. Αν ποτέ συναντιόταν κατά πρόσωπο τούτο το εφιαλτικό δίδυμο θα έπρεπε να πεθάνουν και οι δύο, είναι το θέμα που πραγματεύεται ο Edgar Allan Poe στην ιστορία τρόμου William Wilson.

«Η συνάντηση των κλώνων»_Dante Gabriel Rossetti, How They Met Themselves, ακουαρέλα, 1864__wikipedia

Πρακτικά και ηθικά ζητήματα που προκύπτουν από τη δημιουργίατευκτών ανδρών και γυναικών, διερευνήθηκαν στην Ελληνική μυθολογία τουλάχιστον 3.000 χρόνια πριν. Διαρκές κι επαναλαμβανόμενο αντικείμενο, τα αναπόφευκτα απρόβλεπτα και ολέθρια αποτελέσματα της κατά τα λοιπά ευφυούς κι ελκυστικής ιδέας.

Αφού σκότωσε ένα τρομακτικό δράκο, ο Ιάσονας έσπειρε τα δόντια του στο έδαφος. Πλήθος ακατανίκητων αλλά και απειθών, οπλισμένων πολεμιστών ξεπήδησαν αυθωρεί από το χώμα. Όπως παρατήρησε οσκεπτικιστής15 Παλαίφατος περισσότερο από 2.000 χρόνια πριν,αν αυτή η ιστορία ήταν αληθινή, κάθε στρατηγός θα καλλιεργούσε κήπο σαν του Ιάσονα. Αλλά από αυτή την απόκοσμη καλλιέργειαστρατιωτών απουσιάζει μια κρίσιμη παράμετρος: ο έλεγχος της παραγωγής. Σε πλήρη απόγνωση ο Ιάσονας, για να σταματήσει τον απειλητικό πολλαπλασιασμό των σπαρτών στρατιωτών, πετάει πέτρες ανάμεσά τους ώστε να προκαλέσει σύγχυση στους κόλπους τους και να αλληλοσπαραχθούν.

Δαίδαλος, Πασιφάη και ξύλινη αγελάδα σε Ρωμαϊκή τοιχογραφία στην Πομπηία [Casa dei Vettii (VI 15,1)] wikipedia

Ο πλέον πολυμήχανος τεχνίτης κι εφευρέτης της Ελληνικής μυθολογίας ήταν ο Δαίδαλος, ο οποίος επαινείται για την κατασκευή πολλών εξαιρετικών εργαλείων και θαυμάτων της μηχανικής. Το γνωστό πείραμά του με τα τεχνητά φτερά, είχε τραγική κατάληξη με τον θάνατο του γιού του Ικάρου. Επινόησε βιομιμητικά βοοειδές από ξύλο και δορά, υλοποιώντας την επιθυμία της βασίλισσας Πασιφάης να ζευγαρώσει με ταύρο. Το υβριδικό αποτέλεσμα του εκπληκτικού αυτού πειραματισμού με την επιθυμία και τον φόβο, ήταν ο γιός τηςΜινώταυρος. Αξοσημείωτη αγγειογραφία του 340 π.Χ. εικονίζει την Πασιφάη να θηλάζει το νεογέννητο Μινώταυρο. Ο Δαίδαλος διαμόρφωσε το Λαβύρινθο, φωλιά και φυλακή για το ανθρωποφάγο τέρας.

Λέγεται επίσης ότι ο Δαίδαλος δημιούργησε τα πρώτα ζώντα αγάλματα, ρεαλιστικά χάλκινα γλυπτά προικισμένα με ζωή, καθώς κουνούσαν τα άκρα τους, έστρεφαν τα βλέμματά τους, ίδρωναν, έκλαιγαν και μιλούσαν.

Ρομπότ φτιαγμένα να πειθαρχούν σε διαταγές κατασκευάστηκαν από την Ελληνική θεότητα της επινόησης και της τεχνολογίας, τονΉφαιστο. Ο Τάλως, γιγάντιος κινούμενος πολεμιστής από χαλκό, προγραμματισμένος να περιφρουρεί το νησί της Κρήτης, ήταν από τα δημιουργήματα του Ηφαίστου. Όπως ο RoboCop ή ο Terminator από τη χολιγουντιανή φαντασία, έτσι και ο Τάλως ήταν ο αρχαίος προάγγελος των αυτόνομων κυβερνο-οργανισμών που προτάσσουν τη φονική τους δύναμη. Αλλά ο Τάλως, όπως και ο Robo-Cop, δεν είναι πλέον φανταστικοί. Το 2007, ο δημιουργός της Roomba, χαριτωμένης λιλιπούτειας ρομποτικής ηλεκτρικής σκούπας, συνεργάστηκε με τον κατασκευαστή των Tasers για να δημιουργήσουν από κοινού iRobots. Αυτοί οι αυτοματοποιημένοι στρατιώτες, οπλισμένοι με πυροβόλα όπλα, θα παρατάσσονταν από την αστυνομία και το στρατό των ΗΠΑ, απέναντι σε απείθαρχα πλήθη.

Η φυσιολογία του Τάλω, όπως περιεγράφη από αρχαίους συγγραφείς με μυθοβιοτεχνολογική ορολογία, μοιάζει να προμηνύει τα σύγχρονα σχέδια τα οποία χρησιμοποιούν νευροϋπολογιστικές διεπαφές που συσσωματώνουν έμβια και μη, υλικά. Ο Ήφαιστος έδωσε στον Τάλω μια και μοναδική αρτηρία ή φλέβα, παλλόμενη από το λαιμό ως τον αστράγαλό του και μέσα της έρεε ο ιχώρ16, το μυστηριώδες ζωογόνο θεϊκό ρευστό. Τη στεγανότητα του ζωικού κυκλώματος του Τάλω, εξασφάλιζε ένας και μόνο χάλκινος πείρος.

Δίδραχμο της Φαιστού, 280 π.Χ. Ο φτερωτός Τάλως οπλισμένος με πέτρα_wikipedia

Ο Τάλως πετούσε ογκόλιθους σε διερχόμενα πλοία συμπεριλαμβανομένης της Αργούς του Ιάσονα. Ωστόσο πιο ανατριχιαστική πολεμική του δεξιότητα ήταν ο εναγκαλισμός, κατ᾽επίφαση της καθολικής εκδήλωσης της ανθρώπινης ζεστασιάς. Ο Τάλως μπορούσε να πυρώσει το χάλκινο κορμί του και στη συνέχεια να σφίξει το θύμα στην καυτή του αγκαλιά ωσότου γίνει παρανάλωμα. Πως θα μπορούσε ο Ιάσονας και οι Αργοναύτες να ξεφύγουν από τοβιονικό αυτό τέρας; Για τη διάσωση χρειάστηκε να επιστρατευθούν οι μαγικές επινοήσεις της Μήδειας. Κατανοώντας την λαϊκή πεποίθηση ότι όλα τα προπλάσματα τρέφουν την βαθιά επιθυμία να γίνουν αληθινοί άνθρωποι, η Μήδεια υπνώτισε τον Τάλω και πείθοντάς τον πως έτσι θα μπορούσε να τον κάνει θνητό, αφαίρεσε το χάλκινο καρφί από τη φτέρνα του. Ο ιχώρ ξεχύθηκε με ορμή από την ανοικτή ασφάλεια σαν λιωμένος μόλυβδος, παρασύροντας μαζί του τη ζωή του Τάλω.

Ο Ήφαιστος δημιούργησε κι αυτός ρέπλικα γυναίκας από πηλό, εντεταλμένος από τον Δία ο οποίος ήθελε να τιμωρήσει τονΠρομηθέα και τους πρώτους ανθρώπους. Η Πανδώρα ήταν προικισμένη με ανθρώπινα χαρίσματα, δώρα των θεών: ομορφιά, γοητεία, μουσικό ταλέντο, θεραπευτικές και κηπουρικές δεξιότητες, πονηριά, τόλμη και βεβαίως ακόρεστη περιέργεια. Αυτό το ελκυστικό τεχνούργημα, θαύμα της τεχνολογίας με ανθρώπινη θηλυκή μορφή, εμφανίστηκε στη γη φέροντας την προίκα της σφραγισμένη σε δοχείο ή κιβώτιο το οποίο περιείχε συλλογή ασυνήθιστων δώρων. Ο Προμηθέας, ο οποίος δίδαξε στους ανθρώπους τα τερτίπια της φωτιάς, είχε προειδοποιήσει ότι το δοχείο δεν έπρεπε ν’ ανοιχτεί ποτέ

Άγαλμα της Πανδώρας του Pierre Loison (1816–1886) στην ανατολική πρόσοψη του Δικαστηρίου Carrée στο παλάτι του Λούβρου, στο Παρίσι_wikipedia

Είναι μια παλιά και χιλιοειπωμένη ιστορία που αξίζει όμως να επαναληφθεί στο πλαίσιο της βιοτεχνικής. Το άφοβο, ριψοκίνδυνο και ανήσυχο πνεύμα της Πανδώρας, την παρακίνησε ν᾽ ανοίξει το πιθάρι. Επιδημίες, καταστροφές, δυστυχία και κάθε γνωστή ολέθρια δύναμη, μάστισαν την ανθρωπότητα. Σε κάποιες εκδοχές του μύθου, τελευταία φτερούγισε έξω απ᾽ το κουτί η ελπίδα. Άλλες όμως, λένε ότι ήταν ηπρόβλεψη της κακοδαιμονίας και πανικοβλημένη η Πανδώρα έκλεισε το καπάκι παγιδεύοντας τη ζοφερή αυτή προοπτική. Έτσι, αντί της ικανότητας να προβλέπει τα μελλούμενα, έλαβε η ανθρωπότητα την ελπίδα.

Από την αρχαιότητα, οι φιλόσοφοι αντιπαρατίθενται σχετικά με το αν θα όφειλε η ελπίδα να θεωρείται το καλύτερο ή το χειρότερο δώρο από το σφραγισμένο δοχείο της Πανδώρας. Όσο η ανθρώπινη φύση συνεχίζει να δοκιμάζει τα όρια βιολογικής ζωής και θανάτου και η βιοτεχνολογία εξακολουθεί ν᾽ αναπτερώνει ελπίδες και να ενσαρκώνει φόβους, το ζήτημα θα πρέπει να αφεθεί στην κρίση της κάθε νέας γενιάς.

Παραπομπές – Βιβλιογραφία

(1) Η χρησιμοποίηση ζωντανών οργανισμών ή άλλων βιολογικών συστημάτων για την παραγωγή φαρμάκων ή άλλων προϊόντων όπως για παράδειγμα τρόφιμα, βιομηχανικά υλικά, πρωτογενή παραγωγή ενέργειας. Είναι σημαντική στους τομείς υγείας, βιομηχανίας, διατροφής, πρωτογενούς παραγωγής, ενέργειας, περιβάλλοντος και ποιότητας ζωής της σύγχρονης κοινωνίας, με τεράστιες επενδύσεις σε παγκόσμια κλίμακα στην εκπαίδευση, την έρευνα και τις εφαρμογές της. Ειδικότερα, οι επιστήμονες του κλάδου, ερευνούν και προάγουν τομείς της επιστήμης που αφορούν στη γενετική και τις εφαρμογές της, στη μοριακή βιολογία και τα κυκλώματα γονιδίων στη βιολογία βιοσυστημάτων, στην εξέλιξη και τη γενετική τροποποίηση για την κατανόηση της λειτουργίας και ανάπτυξης των οργανισμών, στη λειτουργική γονιδιωματική, τη δημιουργία και ανάλυση διαγονιδιακών οργανισμών, στη διαχείριση του γενετικού υλικού της πρωτογενούς παραγωγής μέσω της τεχνολογίας ανασυνδυασμένου DNA, στις ομικές τεχνολογίες (γονιδιωματική, πρωτεωμική κλπ), τη συνθετική βιολογία και την κυτταρική μηχανική, στις βιοδιεργασίες και την ενζυμομηχανική, στη μελέτη ενζύμων και πρωτεϊνών και τις εφαρμογές τους στις βιοεπιστήμες και τη βιομηχανία, στη βιοενέργεια μέσω χρησιμοποίησης ‘πράσινων οργανισμών’, στη βιοφυσική και τη βιοπληροφορική για την κατανόηση της δομής και λειτουργίας των βιομορίων και βιοσυστημάτων, στη νανοτεχνολογία, τους βιοαισθητήρες, τα μικροηλεκτρονικά συστήματα και τις μοριακές τεχνικές ως μεθόδους ανάλυσης και διάγνωσης, στην επανορθωτική ιατρική μέσω βλαστοκυττάρων, στη φαρμακευτική βιοτεχνολογία και την παραγωγή βιοπροϊόντων από ‘κυτταρικά εργοστάσια’.

(2) Θεωρείται λόγια λέξη που χρησιμοποιείται σε παγιωμένες εκφράσεις, έχοντας ως κύριο νόημα την ανθρώπινη ζωή. Αξίζει να σημειωθεί η αρχική και αρχαία διάκριση κατά την οποία το μεν βίος δήλωνε κυρίως τον τρόπο και τη διάρκεια της ζωής, ενώ ζωή το βιός, την περιουσία και την ίδια τη ζωή, τη βιολογική πλευρά της ζωής.

(3) Η κατάσταση που επέφερε ο Ευρωπαϊκὀς Διαφωτισμός στο χώρο της επιστήμης, της, φιλοσοφίας, της αισθητικής θεωρίας κ.λ.π. και που χαρακτηρίζεται από την κριτική λειτουργία του ορθού λόγου σε όλα τα επίπεδα προσδιορίζοντας τη φυσιογνωμία των βιομηχανικών και μεταβιομηχανικών κοινωνιών.

(4) Η χρήση του όρου στην βιολογία νοηματοδοτείται από μορφή ζωής που προέρχεται από διασταύρωση γενετικώς ανόμοιων, ετερογενών ατόμων.

(5) Λαϊκή μορφή (διάλεκτος) της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας.

(6) Ρωσικά : курган, ταφικό αναχωματικό τυμβοειδές μνημείο το οποίο ανυψωνόταν πάνω από τον ταφικό θάλαμο, συνήθως κατασκευασμένο από ξύλο. Τα πρώτα δείγματα του είδους χρονολογούνται από την 4η χιλιετηρίδα π.Χ. στην περιοχή του Καυκάσου.

(7) Μυθικό τέρας με σώμα λέοντα, κεφάλι και φτερά αετού.

Η τύρφη ή ποάνθραξ είναι οργανικό καύσιμο, ορυκτός άνθρακας ο οποίος σχηματίζεται στο υπέδαφος κυρίως εύκρατου και υγρού περιβάλλοντος, από την αργή μερική αποσύνθεση φυτικών υπολειμμάτων που συγκεντρώνονται υπό συνθήκες ελλιπούς αποστράγγισης, σε τεράστιες μάζες (ποανθρακωρυχεία). Είναι νεότατος γαιάνθρακας, σχηματίζεται και σήμερα ακόμα με περιεκτικότητα σε άνθρακα μέχρι 50%. Η τύρφη έχει μορφή σπογγώδη και ινώδη και χρώμα καφέ σκούρο. Είναι ελαφρό και μαλακό υλικό. Άφθονα είναι τα κοιτάσματα τύρφης στη θάλασσα, τα έλη, τις λίμνες, τα χέρσα εδάφη και στις δασικές περιοχές, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, Β. Αμερική και Β. Ασία.–wikipedia

(9) Μικρό σφαιρικό δοχείο με στενό στόμιο το οποίο χρησιμοποιούνταν στην αρχαία Ελλάδα. Η συνήθης χρήση του ήταν ως δοχείου που περιείχε αρώματα ή ελαιόλαδο, και συχνά απεικονίζεται στη ζωγραφική αγγείων να χρησιμοποιείται από αθλητές κατά τη διάρκεια του μπάνιου τους. Στις αναπαραστάσεις αυτές, το δοχείο είναι μερικές φορές επισυνημένο στον καρπό του αθλητή, ή κρέμεται από το λουρί του σε μια υποδοχή του τοίχου. wikipedia

(10) Napalm: co-precipitated aluminium salts of naphthenic andpalmitic acids.

(11) Χημική μορφή του άσβεστου (αερική άσβεστος) που συνίσταται κυρίως από οξείδιο του ασβεστίου και του μαγνησίου και παράγεται κατά την ασβεστοποίηση των ασβεστολίθων. Παρουσιάζει εξώθερμη αντίδραση όταν έρχεται σε επαφή με το νερό. portal.tee.gr

(12) O όρος νάφθα είναι ένας αρκετά γενικός όρος και όχι αρκετά ακριβής όρος, διότι κάθε ένα διυλιστήριο δεν είναι ποτέ ακριβώς το ίδιο με κάποιο άλλο και η «νάφθα» που παράγει κάποια μονάδα δεν είναι η ίδια με τη «νάφθα» κάποιας άλλης. Ωστόσο γενικά μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για μείγμα υδρογονανθράκων που έχει αρχικό σημείο βρασμού περίπου 35 °C και τελικό σημείο βρασμού περίπου 200 °C και αποτελείται κυρίως από παραφίνες, ναφθένια και αρωματικούς υδρογονάνθρακες τεσσάρων ως και δέκα ή έντεκα ατόμων άνθρακα. Το σημείο ανάφλεξης της νάφθας είναι από -2 έως 37 βαθμούς Κελσίου περίπου και το σημείο αυτανάφλεξης στους 227 °C. wikipedia

(13) Δηλαδή βρίσκεται μεταξύ των αερίων της κορυφής της απόσταξης και της κηροζίνης. wikipedia

(14) Βιομιμητική και Νανοβιοτεχνολογία μελετούν της συμπεριφορά βιομορίων, όπως είναι τα ένζυμα, σε πρότυπα συστήματα τα οποία προσομοιάζουν με το φυσικό τους περιβάλλον. Εθνικό Ίδρυμα

(15) Ο συγγραφέας Παλαίφατος στο έργο του Περί απίστων (περί απίστευτων ιστοριών) αφηγείται εν συντομία 52 μύθους και προσπαθεί να ανιχνεύσει το πραγματικό τους περιεχόμενο και την αλήθεια στην οποία αυτές παραπέμπουν. wikipedia

(16) Σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία ο Ιχώρ ορίζεται ως το αιθέριο χρυσό υγρό που είναι το αίμα των θεών αλλά και των αθανάτων. Στην αρχαία Ελληνική γραμματεία αναφέρεται από τον Πλάτωνα στον Τίμαιο και σε πολλούς ασθενείς του Ιπποκράτη. Αυτό το αιθέριο ρευστό λέγεται ότι διατηρεί τις ιδιότητες των τροφίμων και των ποτών των αθανάτων, δηλαδή την αμβροσία και το νέκταρ. θεωρείται ότι είναι χρυσό στο χρώμα, καθώς και θανάσιμα τοξικό για τους θνητούς. Σύμφωνα με κάποιες αναφορές, κατά τις επιθέσεις εναντίον θεών γνωστών ημίθεων και ηρώων, σε περίπτωση τραυματισμού των τελευταίων, απελευθερωνόταν Ιχώρ. Αναφέρεται ως το περιεχόμενο του κυκλοφορικού συστήματος του χάλκινου προστάτη γίγαντα της Κρήτης, Τάλω. Κατ’ άλλους όμως το «αίμα» του γίγαντα ήταν υδράργυρος. Λέγεται επίσης ότι Ιχώρ και όχι νερό κυλά στον ποταμό της Στύγας, σε μια από τις πύλες του Κάτω Κόσμου. Ο Ωριγένης αναφέρει ότι όταν τρυπήθηκε ο Χριστός με την λόγχη στο σταυρό ήταν στην φύση του ιχώρ.

p.p1 {margin: 0.0px 0.0px 0.0px 0.0px; font: 12.0px 'Helvetica Neue'; color: #454545}

ΠΗΓΗ: