Aπόψε βράδυ Σαββάτου, θα γίνει ο φετινός τελικός της Eurovision. Με αφορμή αυτό, αξίζει να θυμηθούμε μια από τις πιο πολιτικά φορτισμένες και ιδιαίτερες ελληνικές συμμετοχές στην ιστορία του θεσμού.

Στις 3 Απριλίου 1976 η Μαρίζα Κωχ ανέβηκε στη σκηνή της Χάγης και τραγούδησε το «Παναγιά μου, Παναγιά μου», μια σπάνια στιγμή που η ελληνική συμμετοχή αρνήθηκε να είναι απλώς διασκέδαση. Η Μαρίζα Κωχ δεν εκπροσώπησε απλώς την ελληνική μουσική. Έγινε η φωνή ενός έθνους που ακόμα μετρούσε τις πληγές του, αφού μόλις δύο χρόνια είχαν περάσει από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974.

Η Ελλάδα είχε πρωτοεμφανιστεί στον διαγωνισμό της Eurovision το 1974 με τη Μαρινέλλα και το τραγούδι «Κρασί, θάλασσα και τ’ αγόρι μου».

Όμως την επόμενη χρονιά, το 1975, αποφάσισε να μην συμμετάσχει, διαμαρτυρόμενη για τη συμμετοχή της Τουρκίας, η οποία έκανε εκείνη τη χρονιά την παρθενική της εμφάνιση, λίγους μήνες μετά την εισβολή στην Κύπρο.

Το 1976 η Ελλάδα επέστρεψε επιλέγοντας τη Μαρίζα Κωχ και ένα κομμάτι που έμοιαζε με μοιρολόι. Επρόκειτο ουσιαστικά, για έναν μουσικό θρήνο για την Κύπρο, για την εισβολή, για την προσφυγιά και τα εγκλήματα που ακόμη στοίχειωναν τη συλλογική μνήμη.

Η τουρκική λογοκρισία

Το «Παναγιά μου, Παναγιά μου» προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, κυρίως από την πλευρά της Τουρκίας. Η τουρκική κρατική τηλεόραση λογόκρινε τη μετάδοση του τραγουδιού, διακόπτοντας την ελληνική συμμετοχή, προβάλλοντας στη θέση της το «Memleketim» – ένα πατριωτικό τραγούδι για την εισβολή του 1974.

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 6ης Απριλίου 1976 αναφέρει σχετικά:

«Η τουρκική κυβέρνηση  διαμαρτυρήθηκε προς το Ολλανδικό υπουργείο Εξωτερικών για την παρουσίαση, κατά τη διάρκεια του διαγωνισμού της “Γιουροβίζιον” του ελληνικού τραγουδιού, το οποίο χαρακτήρισε σαν “σύνθεση αντιτουρκικής προπαγάνδας”.

»Ο Οργανισμός της Τουρκικής Τηλεοράσεως είχε ζητήσει ταυτόχρονα από την “Γιουροβίζιον” την μη μετάδοση του ελληνικού τραγουδιού, τα διαβήματα όμως αυτά έγιναν τόσο αργά – κατά τις ολλανδικές αρχές – ώστε να μην είναι δυνατή οποιαδήποτε αλλαγή του προγράμματος.

Η αντικατάσταση με τουρκικό πατριωτικό τραγούδι

«ΤΑ ΝΕΑ» της 5ης Απριλίου 1976 δημοσιεύουν τη μετάδοση του Ρώϋτερ από την Άγκυρα:

«Ο τουρκικός κρατικός ραδιοσταθμός και η τηλεόραση έκοψαν το ελληνικό τραγούδι κατά τη μετάδοση του διαγωνισμού της “Ευροβίζιον”, από τη Χάγη και το αντικατέστησαν με ένα τουρκικό τραγούδι από τα δικά τους στούντια.

»Σύμφωνα με δηλώσεις αρμοδίων της τουρκικής ραδιοφωνίας και τηλεοράσεως το ελληνικό τραγούδι δεν μεταδόθηκε επειδή… περιείχε επιπόλαιες παρατηρήσεις για την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, το 1974!

»Το ελληνικό τραγούδι αντικαταστάθηκε από ένα τραγούδι με τίτλο “Μεμλεκετίμ”, που σημαίνει “Η πατρίδα μου”, και που είχε καταστή το σήμα του ραδιοσταθμού και της τηλεοράσεως κατά την εισβολή του 1974.

»Κατά το τηλεγράφημα του Ρώϋτερ, εκατοντάδες τηλεθεατών τηλεφώνησαν για να διαμαρτυρηθούν κατά της ενέργειας αυτής τής τηλεοράσεως.

»Οι Τούρκοι εκφωνηταί στην Χάγη δεν έκαμαν επίσης μνεία για την βαθμολογία του ελληνικού τραγουδιού κατά την μετάδοση των αποτελεσμάτων.

»Αξίζει να σημειωθή ότι η Τουρκία έλαβε μέρος στον περυσινό διαγωνισμό, αλλά δεν μετέσχε εφέτος».

Ο Μάνος Χατζιδάκης για τον διαγωνισμό της Γιουροβίζιον

Από την πλευρά της, η ελληνική αποστολή δεν δίστασε να παραδεχτεί ότι το τραγούδι είχε σαφή πολιτική διάσταση.

Η επιλογή του τραγουδιού είχε την στήριξη του Μάνου Χατζιδάκι, τότε διευθυντή του Τρίτου Προγράμματος της ΕΡΤ, ο οποίος πήρε δημόσια θέση, με μια επιστολή που δημοσιεύεται στο «ΒΗΜΑ» της 9ης Απριλίου 1976:

«Από τον Μάνο Χατζηδάκι ελάβαμε την ακόλουθη επιστολή, όπου αυτός κάνει γνωστή τη θέση του, αναφορικά με τον πρόσφατο διαγωνισμό τραγουδιού της Γιουροβίζιον:

“Διάβασα πολλές επικρίσεις εναντίον της Ραδιοφωνίας για το ότι δεν εναρμονιστήκαμε με το επιπόλαιο επίπεδο της ‘Eurovision’ και για το ότι δεν έγινε ‘Δημοκρατικότερα’ η επιλογή ώστε να ‘πετύχουμε’.

Πουθενά δεν διάβασα την μόνη την μία και την σωστή άποψη. Ότι δεν διαθέτουμε ηλίθιο τραγούδι και είμαστε μία χώρα που έχει τεράστια και αξιόλογη μουσική παράδοση.

Επιπλέον ότι ζούμε κρίσιμες και και διόλου επιπόλαια ευχάριστες ώρες σαν Έθνος.

Λάβαμε μέρος διότι έπρεπε να δηλώσουμε παρουσία. Διαλέξαμε ένα τραγούδι που μας ταιριάζει και που δεν μας έκαμε εκ των υστέρων να ντραπούμε.

Αν πετυχαίναμε ίσως ντρεπόμουνα μια και εγώ προσωπικά σαν υπεύθυνος πρώτη φορά συνειδητοποίησα το επίπεδο του θορυβώδους αυτού διαγωνισμού.

Ευχαριστώ για τη φιλοξενία

ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ”»

«Το μόνο καλό» τραγούδι του διαγωνισμού

Το «Παναγιά μου, Παναγιά μου» συγκέντρωσε 20 βαθμούς και κατέλαβε τη 13η θέση ανάμεσα σε 18 συμμετοχές.

Λίγους μήνες αργότερα ο «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» της 18ης Νοεμβρίου 1976 έγραφε για τη συμμετοχή της Ελλάδας:

«Πολλοί είπανε ότι το τραγούδι της δεν ήτανε κατάλληλο για έναν “ελαφρό” διαγωνισμό. Άλλοι υποστηρίξανε πως καλά κάναμε και στείλαμε ένα δύσληπτο πολιτικό κομμάτι. Αντιδράσεις πολλές, συγκρούσεις, επιστολές στον Τύπο δυό παρατάξεις αντίθετες».

Στο ίδιο δημοσίευμα η Μαρίζα Κωχ δήλωσε για την συμμετοχή της:

«Αν για να πετύχει κανείς το βραβείο πρέπει να φτιάξει ένα τραγούδι σαν αυτά που προκρίθηκαν τότε έχουν δίκιο που κατακρίνουν το “Παναγιά μου”. Αλλά αν κρίνουμε με μουσικά κριτήρια, αφήνοντας στην πάντα, το “εθνικό φιλότιμο”, τότε επίτρεψέ μου μια δήλωση και βρέστην εγωϊστική αν θέλεις:

“Το ελληνικό τραγούδι ήτανε όχι μόνο το καλύτερο, αλλά και το μόνο καλό”»