Η κήρυξη του πολέμου από τους Ιταλούς και η εισβολή των στρατευμάτων τους στην ελληνοαλβανική μεθόριο ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου αποτελεί κεντρικό θέμα της σύγχρονης ιστοριογραφίας.
Έχουν γραφτεί πολλά για τον σχεδιασμό, το διπλωματικό παρασκήνιο και τις κινήσεις των επιτελείων ενόψει του πολέμου που θα ξεκινούσε.
Επίσης έχει ερευνηθεί και παρουσιαστεί ο συσχετισμός δυνάμεων και οι κινήσεις των δυνάμεων.
Αυτό που παραμένει σε γενικές γραμμές «άγραφη» ιστορία είναι η δράση των στρατιωτών μεμονωμένα ή σε ομάδες.
Ο μικρόκοσμος ενός οχυρού, η αγωνία της σκοπιάς και η ευθύνη όσων στελέχωσαν ένα φυλάκιο στα σύνορα μας παρότρυνε να αναζητήσουμε αυτήν την πλευρά του πολέμου.
Το «αποτύπωμα» στη σκοπιά ενός φαντάρου του 40. Η δημοσιογραφική έρευνα μας έφερε στην περιοχή της Κόνιτσας.
Ανάμεσα στον Αωό, τον Βοϊδομάτη και το Σαραντάπορο σχηματίζεται ένα εντυπωσιακό ανάγλυφο με πυκνή βλάστηση, γεφύρια και χωμάτινες διαδρομές.
Αναζητήσαμε το φυλάκιο το οποίο έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην άμυνα της περιοχής, καθώς βρίσκεται πάνω στα σύνορα εκεί όπου ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940 οι Ιταλοί εκδήλωσαν μια από τις πρώτες επιθέσεις τους.
Το μονοπάτι ήταν κλειστό από τα κλαδιά και τα «πατήματα» είχαν χαθεί. Μετά από μια δεκάλεπτη ανάβαση φτάσαμε στο ύψωμα και αντικρίσαμε τους πέτρινους τοίχους.
Το φυλάκιο ήταν ακόμα όρθιο, αλλά χωρίς στέγη, πόρτες και παράθυρα. Το ιστορικό αλλά άγνωστο φυλάκιο βρίσκεται σχετικά κοντά στην γέφυρα της Μέρτζανης. Η σκοπιά του στέκει ακόμα, αλλά «λαβωμένη». και ετοιμόρροπη. Μπροστά από το φυλάκιο στέκει ακόμα όρθια, αλλά «λαβωμένη», η σκοπιά του 40. Όταν πλησιάσαμε, περιεργαστήκαμε τον χώρο και με έκπληξη διακρίναμε καθαρά το όνομα ενός στρατιώτη, που βρέθηκε εκεί την ιστορική εκείνη μέρα. Χωρίς να το γνωρίζει πέρασε στην ιστορία από μια κίνηση που έκανε την ώρα της αγωνιώδους βάρδιας του.
Έγραψε το όνομά του με μια πρόκα στον σοβά της σκοπιάς.
Έγραψε τη σειρά του, τη χρονολογία και το χωριό του: Βασίλειος Χαλβατζής από το Στρυμονικό Σερρών.
Αναζητήσαμε τον όνομά του στα αρχεία και με χαρά διαπιστώσαμε ότι ο τότε 19χρονος Χαλβατζής ήταν υπαρκτό πρόσωπο του ’40 και πράγματι είχε υπηρετήσει στη συγκεκριμένη μονάδα. Δυστυχώς σήμερα δεν είναι πια στη ζωή. Ήταν ένας από τους δώδεκα που επέζησαν από τον λόχο του και έζησε όλη την ένταση και τη φρίκη του πολέμου. Είχε χάσει μέρος της ακοής του από τους σφοδρούς βομβαρδισμούς, αλλά κατάφερε μετά τη συνθηκολόγηση με τους Γερμανούς να φτάσει με τα πόδια στο χωριό του μέσω της Πίνδου. Έζησε το υπόλοιπο της ζωής του ως αγρότης και ασχολήθηκε με τα καπνά. Έκανε δύο αγόρια και απέκτησε έξι εγγόνια, που μας έδωσαν τις φωτογραφίες του. Ακόμα τον θυμούνται να τους μιλάει για τους χαμένους συμπολεμιστές του και το πυκνό χιόνι που είχε γίνει κατάμαυρο από τις οβίδες.
Στην περιήγηση είχαμε κοντά μας τον αντισυνταγματάρχη ε.α Αθανάσιο Λάκκα που γνώριζε την περιοχή και μας βεβαίωσε ότι σε εκείνο το σημείο δόθηκε μια από τις πρώτες μάχες του πολέμου.
Ο λόχος που επάνδρωνε το φυλάκιο βρέθηκε στο στόχαστρο του ιταλικού πυροβολικού, αλλά αμύνθηκε. Μάλιστα ανταπέδωσε τα πυρά όταν ξεπρόβαλαν τα τεθωρακισμένα της Ιταλικής φάλαγγας.
Μπροστά και κάτω από το φυλάκιο η περιοχή ήταν παγιδευμένη με νάρκες και κυρίως με τάφρους που είχαν ανοίξει λίγους μήνες πριν οι κάτοικοι με τις οδηγίες του στρατού.
Εκεί μέσα έπεσαν τα τανκς που επιχείρησαν εισβολή, ακινητοποιήθηκαν και βγήκαν εκτός μάχης από τους Έλληνες φαντάρους.
Μετά τη λήξη του πολέμου το φυλάκιο εγκαταλείφθηκε και σήμερα κινδυνεύει με κατάρρευση. Αρχικά ανήκε στη δικαιοδοσία του στρατού, αλλά πλέον έχει περάσει στην ευθύνη της Αρχαιολογικής υπηρεσίας καθώς στην περιοχή υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα που συνδέονται με την παρουσία του βασιλιά Πύρρου, ο οποίος απ΄αυτό το σημείο πέρασε τον στρατό του στη μεγάλη εκστρατεία κατά της Ρώμης.
Το φυλάκιο «Πανταζή», όπως είναι η επίσημη ονομασία, θα μπορούσε να συντηρηθεί και με την κατάλληλη οργάνωση και φροντίδα να γίνει ένα ζωντανό μουσείο ιστορίας ακριβώς πάνω στο πεδίο της μάχης του 1940. Προϋπόθεση για αυτό είναι κάποιος να ενδιαφερθεί πέρα από τις πατριωτικές ομιλίες και τις παρελάσεις.
