Γνωρίζατε ότι το ημερολόγιο των αρχαίων ήταν θρησκευτικό; Ξέρετε ότι εξέλεγαν βασιλιά για να ελέγχει την τήρησή του; Γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά; Ας δούμε τι ακριβώς συνέβαινε στην αρχαία Ελλάδα.Οι πρόγονοι μας είχαν δημιουργήσει ένα ημερολόγιο με βάση τις λατρευτικές τους εκδηλώσεις. Το πρώτο γραπτό δείγμα που έχουμε μέχρι σήμερα είναι κάποιες από τις πλάκες που υπάρχουν γραμμένες οι εορτές των Αθηναίων στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ.

Στην αρχαία Αθήνα λοιπόν ο Νικόμαχος κατέγραψε τις λατρευτικές εορτές ανά μήνα και έτσι υπήρχαν σαν θρησκευτικός κώδικας στημένες πλάκες που καθόριζαν τις ημερομηνίες. Η γραφή πάνω στις πλάκες αυτές ήταν βουστροφηδόν, δηλαδή συνέχιζε από το τέλος προς την αρχή. Ο βασιλιάς που εξέλεγαν οι Αθηναίοι κάθε δύο χρόνια είχε την υποχρέωση να ελέγχει την τήρηση το ημερολογίου και τις γιορτές.

Πρωτοχρονιά και Ημερολόγιο

Πρωτοχρονιά δεν φαίνεται να εορταζόταν όπως την εορτάζουμε εμείς σήμερα, ωστόσο, μια επιγραφική μαρτυρία μας πληροφορεί για μια θρησκευτική τελετή που γινόταν στην αρχή του νέου έτους ή, σωστότερα, την τελευταία ημέρα του απερχομένου, αφορούσε όμως περιορισμένο αριθμό ατόμων.

Επρόκειτο για μια θυσία των απερχόμενων αξιωματούχων στον Δία Σωτήρα και την Αθηνά Σωτήρα και απέβλεπε στην εξασφάλιση της εύνοιας των θεών αυτών για τη νέα χρονιά.

Η πρωτοχρονιά λοιπόν για τους αρχαίους άρχιζε με την εμφάνιση της νέας σελήνης (νουμηνία) μετά τη θερινή ισημερία, δηλαδή γύρω στις 15 Ιουλίου. Ο πρώτος μήνας (μέσα Ιουλίου – μέσα Αυγούστου) του αττικού ημερολογίου ήταν ο Εκατομβαιών που είχε πάρει το όνομά του από τα Εκατόμβαια, μία γιορτή που γινόταν προς τιμή του Απόλλωνα. Κατά τη διάρκεια του μήνα γιορτάζονταν στην Αθήνα εκτός από τα Εκατόμβαια, τα Κρόνια, τα Συνοίκια και τα Παναθήναια (με κορυφαία τη μέρα των γενεθλιών της Θεάς Αθηνάς, στις 28 του μήνα).

Ο δεύτερος μήνας (μέσα Αυγούστου – μέσα Σεπτεμβρίου) ονομαζόταν Μεταγειτνιών και είχε πάρει το όνομά του από τη γιορτή Μεταγείτνια προς τιμή του Απόλλωνα, του θεού που παράστεκε στην αλλαγή γειτόνων. Το μήνα αυτό γίνονταν και τα Ηράκλεια στο Κυνόσαργες.

Ο τρίτος μήνας του έτους (μέσα Σεπτεμβρίου – μέσα Οκτωβρίου) ονομαζόταν Βοηδρομιών κι είχε πάρει το όνομά του από τη γιορτή Βοηδρόμια που γινόταν κι αυτός προς τιμή του Απόλλωνα. Άλλες γιορτές του μήνα ήταν τα Γενέσια, μια γιορτή της Αρτέμιδος Αγροτέρας, και τα Μυστήρια που είχαν διάρκεια πολλών ημερών.

Ο τέταρτος μήνας (μέσα Οκτωβρίου – μέσα Νοεμβρίου) ονομαζόταν Πυανεψιών, από τη γιορτή Πυανέψια που γινόταν και πάλι προς τιμή του Απόλλωνα. Το μήνα αυτό γιορτάζονταν πολλές γιορτές όπως τα Προηρόσια, τα Οσχοφόρια, τα Θήσεια, τα Στήνια, τα Θεσμοφόρια, τα Χαλκεία και τα Απατούρια

Ο πέμπτος μήνας (μέσα Νοεμβρίου – μέσα Δεκεμβρίου) ονομαζόταν Μαιμακτηριών, από τη γιορτή Μαιμακτήρια που γινόταν προς τιμή του Δία, επειδή τον θεωρούσαν θεό των θυελλών (μαίμαξ = θυελλώδης). Το μήνα αυτό γίνονταν στην Αθήνα και τα Πομπαία.

Ο έκτος μήνας (μέσα Δεκεμβρίου – μέσα Ιανουαρίου), είχε το όνομα Ποσειδεών, από τα Ποσείδεα μια γιορτή προς τιμή του Ποσειδώνα. Το μήνα αυτό γίνονταν ακόμη τα Αλώα και τα Κατ” αγρούς Διονύσια.

Ο έβδομος μήνας (μέσα Ιανουαρίου – μέσα Φεβρουαρίου) ονομαζόταν Γαμηλιών, από τη γιορτή Γαμήλια, τον » ιερό γάμο» του Δία με την Ήρα. Άλλη γιορτή του μήνα ήταν τα Λήναια.

Ο όγδοος μήνας ήταν ο Ανθεστηριών (μέσα Φεβρουαρίου – μέσα Μαρτίου). Ο μήνας είχε πάρει το όνομά του από τα Ανθεστήρια που γίνονταν προς τιμή του Διονύσου. Άλλη γιορτή του μήνα ήταν τα Διάσια.

Ο ένατος μήνας (μέσα Μαρτίου – μέσα Απριλίου) ονομαζόταν Ελαφηβολιών, από τη γιορτή Ελαφηβόλια, προς τιμή της Άρτεμης. Επίσης γιορτάζονταν Ασκληπίεια, τα εν άστει Διονύσια και τα Πάνδια.

Ο δέκατος μήνας (μέσα Απριλίου – μέσα Μαΐου) ονομαζόταν Μουνιχιών από τη γιορτή Μουνίχια προς τιμή της Άρτεμης. Ο μήνας είχε ακόμη την Εορτή του Έρωτα (στις 4 του μήνα), την Πομπή προς το Δελφίνιον και τα Ολυμπιεία.

Ο ενδέκατος μήνας (μέσα Μαΐου – μέσα Ιουνίου) ονομαζόταν Θαργηλιών από τη γιορτή Θαργήλια, προς τιμή της Άρτεμης και του Απόλλωνα. Άλλες γιορτές ήταν τα Βενδίδια, τα Πλυντήρια και τα Καλλυντήρια.

Και ο δωδέκατος μήνας ονομαζόταν Σκιροφοριών από τη γιορτή Σκιροφόρια προς τιμή του Ποσειδώνα. Τον ίδιο μήνα γιορτάζονταν τα Διιπόλιεια και τα Διισωτήρια.

Στο αττικό ημερολόγιο κανένας μήνας δεν έχει πάρει το όνομά του από κάποια γιορτή της Αθηνάς μολονότι η Αθηνά ήταν η θεά της πόλης. Τα ονόματα έχουν την τάση να ευνοούν γιορτές του Απόλλωνα και της Άρτεμης.

Οι μήνες και οι αντιστοιχίες τους με τους σημερινούς αναφέρονται παρακάτω:

Εκατομβαίων (30 ημέρες) 16 Ιουλίου – 15 Αυγούστου
Μεταγειτνιών (29 ημέρες) 16 Αυγούστου – 15 Σεπτεμβρίου
Βοηοδρομιών (30 ημέρες) 16 Σεπτεμβρίου – 15 Οκτωβρίου
Πυανεψιών (29 ημέρες) 16 Οκτωβρίου – 15 Νοεμβρίου
Μαιμακτηριών (30 ημέρες) 16 Νοεμβρίου – 15 Δεκεμβρίου
Ποσειδεών (29 ημέρες) 16 Δεκεμβρίου – 15 Ιανουαρίου
Γαμηλιών (30 ημέρες) 16 Ιανουαρίου – 15 Φεβρουαρίου
Ανθεστηριών (29 ημέρες) 16 Φεβρουαρίου – 15 Μαρτίου
Ελαφηβολιών (30 ημέρες) 16 Μαρτίου – 15 Απριλίου
Μουνιχιών (29 ημέρες) 16 Απριλίου – 15 Μαϊου
Θαργηλιών (30 ημέρες) 16 Μαϊου – 15 Ιουνίου
Σκιροφοριών (29 ημέρες) 16 Ιουνίου – 15 Ιουλίου
Η πρώτη ημέρα κάθε μήνα ονομαζόταν νουμηνία.

Στον παρακάτω πίνακα μπορείτε να δείτε τους μήνες σε Αθήνα, Σπάρτη, Δελφούς και Μακεδονία σε αντιστοιχία με τους σημερινούς.

Μακεδονικό Ημερολόγιο

Ο εορτασμός της Πρωτοχρονιάς

Μόλις στα ρωμαϊκά χρόνια και κάτω από την επίδραση της ίδιας της Ρώμης άρχισε ο εορτασμός της Πρωτοχρονιάς, ο οποίος επεκτάθηκε σε όλη την επικράτεια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, επομένως και στον ελληνικό χώρο.

Ήταν ο Ιούλιος Καίσαρας που το 46 π.Χ. καθιέρωσε την 1η Ιανουαρίου ως αρχή του έτους, κάτι που έκτοτε γνώρισε ευρεία διάδοση στη Δύση με λιγοστές και περιορισμένες τοπικά και χρονικά εξαιρέσεις, όπως π.χ. στην εποχή του Καρόλου του Μεγάλου (ο τελευταίος επειδή συνέβη να ανεβεί στον θρόνο τα Χριστούγεννα του 800 μ.Χ. όρισε για την επικράτειά του ως αρχή του χρόνου τις 25 Δεκεμβρίου.)

Στον Ιούλιο Καίσαρα και στις γνώσεις του περίφημου αστρονόμου από την Αλεξάνδρεια Σωσιγένη, τη συνδρομή του οποίου είχε ζητήσει, οφείλουμε και την προσαρμογή του έτους στη διάρκεια της περιστροφής της Γης γύρω από τον Ήλιο. Η σειρά των μηνών που ισχύουν σήμερα, η διάρκεια και οι ονομασίες τους οφείλονται εν πολλοίς στη διορατικότητα του ρωμαίου στρατηλάτη και πολιτικού.