Σπουδαιότατη θεωρείται η συνεισφορά του Φλαμανδού χαρτογράφου, φιλόσοφου και μαθηματικού Γεράρδου Μερκάτορ στον κλάδο της χαρτογραφίας, και πιο συγκεκριμένα με τον παγκόσμιό του χάρτη του 1569, στον οποίο απεικονίζονται πορείες ναυσιπλοΐας. Επίσης, ο Μερκάτορ υπήρξε ο πρώτος που χρησιμοποίησε τη λέξη «Άτλας» για την περιγραφή συλλογών χαρτών.
Ο Μερκάτορ γεννήθηκε στην πόλη Ρούπελμόντε στην επαρχία της Φλάνδρας (σημερινό Βέλγιο) ως Gerard de Kremer ή de Cremer, στις 5 Μαρτίου 1512. Το όνομα Μερκάτορ δεν είναι παρά η εκλατινισμένη εκδοχή του πραγματικού του ονόματος, το οποίο σημαίνει «έμπορος». Από τους πρώτους του διδασκάλους υπήρξε ο ουμανιστής Μακροπέντιους, ενώ παρακολούθησε και κύκλους μαθημάτων στο Πανεπιστήμιο του Λέουβεν.
Αν και στις μέρες μας ο Μερκάτορ είναι κυρίως γνωστός για τις χαρτογραφικές του πραγματείες, στην εποχή του το εισόδημά του προερχόταν κυρίως από την κατασκευή και πώληση μαθηματικών οργάνων. Περί το 1535-36 συνεργάστηκε με τον Γκέμα Φρίσιους και τον Γκάσπαρ φαν ντερ Χέιντεν για την κατασκευή μιας υδρόγειου σφαίρας, αν και ο ρόλος του στο εγχείρημα ήταν περισσότερο επικεντρωμένος στην εγχάραξη στοιχείων, παρά στη χαρτογράφηση αυτή καθαυτή. Ο πρώτος δικής του κατασκευής χάρτης υπήρξε ένας της Παλαιστίνης (1537), τον οποίο ακολούθησε ένας παγκόσμιος χάρτης (1538) καθώς και ένας της επαρχίας της Φλάνδρας (1540). Κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής εξασκήθηκε στη χρήση των πλάγιων («ιταλικών») γραμματοσειρών, καθώς τα στοιχεία τους ήταν καταλληλότερα για χρήση στη χαρτογραφία.
Το 1544, λόγω των επαφών του με προτεστάντες καθώς και τις συχνές του μετακινήσεις, ο Μερκάτορ διώχθηκε ως αιρετικός. Η βαρύτητα της κατηγορίας είχε αποτέλεσμα από τους συνολικά 40 κατηγορουμένους δύο να καταδικαστούν σε θάνατο στην πυρά, ένας να αποκεφαλιστεί, ενώ δύο γυναίκες θάφτηκαν ζωντανές. Ο Μερκάτορ εξέτισε ποινή επτά μηνών μέχρις ότου απαλλάχθηκε των κατηγοριών, οπότε και επέστρεψε στο επιστημονικό του έργο.
Το 1552 μετακόμισε στο Ντούισμπουργκ όπου και άνοιξε τη δική του επιχείρηση κατασκευής και πώλησης χαρτών, από το εργαστήρι αυτό προήλθε ένας εξάπτυχος χάρτης της Ευρώπης (1554). Ο Μερκάτορ δίδαξε μαθηματικά στο ακαδημαϊκό κολλέγιο της πόλης, ενώ το 1564 – έχοντας πια μια πλειάδα χαρτών στο ενεργητικό του – διορίστηκε αυλικός κοσμογράφος, υπό τον Γουλιέλμο, Δούκα του Γιούλιχ – Κλεβ -Μπεργκ. Το 1569 ο Μερκάτορ επινόησε μια νέα οπτική χαρτογραφικής απεικόνισης, η οποία περιελάμβανε παράλληλες γραμμές για το γεωγραφικό μήκος και πλάτος, στοιχείο που διευκολύνει την απεικόνιση ναυσιπλοϊκών γραμμών ως ευθείες αντί καμπύλες.
Ο Μερκάτορ ουδέποτε εγκατέλειψε το Ντούισμπουργκ, όπου και πέθανε (2 Δεκεμβρίου 1594), έχοντας επιπλέον θητεύσει και ως επόπτης της πόλης. Μετά τον θάνατό του, το 1595, ο γιος του, Ρούμολντ,- συνέχισε το έργο του πατέρα του με την προσθήκη όλο και περισσότερων γεωγραφικών περιοχών. Οι υδρόγειες σφαίρες του υπήρξαν κατασκευές τελευταίας τεχνολογίας στην εποχή τους. Σήμερα σώζονται 22 τέτοια κομμάτια, συμπεριλαμβανομένων και των ουράνιων θόλων τους.
