Ο Πάμφιλος  245 – 309 ήταν πρεσβύτερος, καθηγητής κατηχητικής σχολής κριτικός του κειμένου της Αγίας Γραφής και μάρτυρας της Εκκλησίας. Έζησε στα τέλη του 3ου και στις αρχές του 4ου αιώνα

Βίος

Ο Πάμφιλος γεννήθηκε περί το 245 στη Βυρητό. Προερχόμενος από εύπορη οικογένεια, έλαβε φροντισμένη εγκύκλια παιδεία ενώ μετέβη και στην Αλεξάνδρεια για να παρακολουθήσει μαθήματα θεολογίας από τον Πιέριο. Επέστρεψε στην Παλαιστίνη κι εγκαταστάθηκε στην Καισαρεία όπου αφού πούλησε την περιουσία του και την διένειμε στους πιο άπορους, χειροτονήθηκε από τον Αγάπιο Καισαρείας πρεσβύτερος, περί το 280.

Ίδρυσε θεολογική σχολή, οργάνωσε βιβλιοθήκη και βιβλιογραφικό-αντιγραφικό εργαστήριο στο οποίο αντιγράφονταν βιβλικά κείμενα και άλλα κείμενα. Το 307 συνελήφθη μαζί με μαθητές του στις 16 Φεβρουαρίου του 309 αποκεφαλίστηκε.

Ένας από τους μαθητές του ήταν ο Ευσέβειος Κεσαρείας, ο οποίος σε ένδειξη εκτίμησης προς το πρόσωπο του δασκάλου του, προσέθεσε στο όνομά του τον τίτλο: ο του Παμφίλου.

Σπουδάζοντας στην Αλεξάνδρεια θεολογία στην εκεί κατηχητική σχολή, γνώρισε την σκέψη και το έργο του Ωριγένη κι έγινε θαυμαστής του και συνεχιστής του. Χωρίς να ασπάζεται τις θεολογικές του ακρότητες έγινε απολογητής του, συντάσσοντας ΄΄Απολογία΄΄ υπέρ αυτού. Μιμούμενος τον Ωριγένη, θα ιδρύσει κι αυτός θεολογική σχολή στην Καισάρεια της Παλαιστίνης. Το αντιγραφικό εργαστήριο που σύστησε, μεταξύ των συγγραφέων που αντέγραφε, την πρώτη θέση κατείχαν τα έργα του Ωριγένη. Επίσης στην κριτική αποκατάσταση της Αγίας Γραφής στηρίχθηκε σε ανάλογα έργα του Ωριγένη.

Θα δουλέψει με τρόπο οργανωμένο προκειμένου να εκδώσει δικό του κριτικό κείμενο, αποκαθιστώντας το κείμενο των Εβδομήκοντα  και της Καινής Διαθήκης. Για το πρώτο θα βασισθεί στα Εξαπλά και Τετραπλά του Ωριγένη. Το διορθωμένο κείμενο διαδόθηκε σε Αλεξάνδρεια και Αντιόχεια, ενώ ο Μέγας Κωνσταντίνος θα ζητήσει να του σταλούν σχετικά αντίγραφά της. Στην εργασία του αυτή θα στηριχθεί ο Ιερώνυμος για τη λατινική μετάφραση της Γραφής.

Κατά τη διάρκεια της κράτησής του (307-309) συνέταξε Απολογίαν υπέρ Ωριγένους σε πέντε βιβλία. Το έργο το οποίο γράφτηκε με αφορμή τις κατηγορίες σε βάρος του Ωριγένη, καθιστά τον Πάμφιλο ως τον πρώτο απολογητή του Ωριγένη. Στη σύνταξή του βοήθησε και ο Ευσέβειος Κεσαρείας ο οποίος ήταν κι αυτός υποστηρικτής του Ωριγένη, και συνέταξε μάλιστα κι ένα έκτο βιβλίο. Όλα χάθηκαν εκτός αποσπασμάτων στη συριακή γλώσσα και του πρώτου βιβλίου το οποίο σώθηκε σε λατινική μετάφραση από τον Ρουφίνο. Επίσης έγραψε και επιστολές που χάθηκαν.