Η επιρροή του Ντόναλντ Τραμπ στις ευρωπαϊκές εξελίξεις είναι πλέον τόσο έντονη, που το Politico τη χαρακτηρίζει ως άνευ προηγουμένου. Κανένας πρόεδρος των ΗΠΑ από την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν έχει επηρεάσει τόσο άμεσα τις ευρωπαϊκές υποθέσεις όσο ο Τραμπ. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες εμφανίζονται πρόθυμοι –σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και απεγνωσμένοι– να του αναγνωρίσουν έναν ρόλο «αυθεντίας». Προσπαθούν να τον επαινούν, να τον επηρεάζουν ή να τον προσεγγίζουν, αλλά σχεδόν ποτέ δεν τολμούν να τον αντικρούσουν ανοιχτά.

Ο Τραμπ ως ανεπίσημος διαμεσολαβητής της Ευρώπης

Η επιρροή του Τραμπ αποτυπώνεται και σε γεγονότα όπως αυτό που αναφέρει το Bloomberg: ομάδα Ευρωπαίων ηγετών ταξίδεψε στην Ουάσινγκτον το καλοκαίρι, ζητώντας από τον Τραμπ να ασκήσει πίεση στον Πούτιν και στον σύμμαχό του, Βίκτορ Όρμπαν, ώστε να αρθεί το βέτο στην ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ. Ο Τραμπ ανταποκρίθηκε, σηκώνοντας το τηλέφωνο. Παρότι δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Όρμπαν άλλαξε στάση, το γεγονός ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες απευθύνθηκαν στον πρόεδρο των ΗΠΑ για να λύσει μια εσωτερική τους διαφωνία, ενίσχυσε τον ρόλο του ως de facto Ευρωπαίου διαμεσολαβητή.

Ένας διπλωμάτης της ΕΕ, που μίλησε στο Politico υπό καθεστώς ανωνυμίας, σχολίασε: «Μπορεί να μην γίνει ποτέ πρόεδρος της Ευρώπης, αλλά μπορεί να γίνει ο νονός της», προσθέτοντας πως η αναλογία είναι περισσότερο εγκληματική: «Έχουμε να κάνουμε με έναν αρχηγό της μαφίας που ασκεί εκβιαστική επιρροή στις επιχειρήσεις που ισχυρίζεται ότι προστατεύει».

Η παρακμή του «φαινομένου των Βρυξελλών»

Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που η ΕΕ μπορούσε να αυτοπροσδιορίζεται ως εμπορικός κολοσσός και «ρυθμιστική υπερδύναμη», χάρη στην τεράστια καταναλωτική της αγορά και τη νομική της εμβέλεια. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες καυχιόντουσαν για το λεγόμενο «φαινόμενο των Βρυξελλών», που ανάγκαζε εταιρείες και κυβερνήσεις να προσαρμόζονται στα ευρωπαϊκά πρότυπα, ακόμη και αν δεν ήταν μέλη της Ένωσης.

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της αυτοπεποίθησης ήταν η απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2001 να μπλοκάρει την εξαγορά της Honeywell από την General Electric, ύψους 42 δισ. δολαρίων. Ακολούθησε μια δεκαετία δυναμικής πολιτικής ανταγωνισμού, με απειλές διάλυσης της Google για λόγους αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας και επιβολή προστίμων στην Apple ύψους 13 δισ. ευρώ για τις φορολογικές της ρυθμίσεις στην Ιρλανδία.

Η σημερινή εικόνα: Σιωπή και υποχώρηση

Η σημερινή κατάσταση στις σχέσεις ΗΠΑ–ΕΕ απέχει πολύ από εκείνη την εποχή. Μόλις την περασμένη εβδομάδα, η Επιτροπή επρόκειτο να επιβάλει πρόστιμο στην Google για τις πρακτικές της στον τομέα των διαφημίσεων αναζήτησης. Η απόφαση αναβλήθηκε κατόπιν αιτήματος του Επιτρόπου Εμπορίου της ΕΕ, Μάρος Σέφτσοβιτς, και τελικά δημοσιοποιήθηκε αθόρυβα μέσω δελτίου τύπου και ενός βίντεο, χωρίς την παρουσία της αρμόδιας επιτρόπου, Τερέζα Ριμπέρα.

«Δεν έχω ξαναδεί κάτι παρόμοιο σε όλη μου την καριέρα στην Επιτροπή», δήλωσε ανώτερος αξιωματούχος. «Ο Τραμπ βρίσκεται μέσα στη μηχανή αυτή τη στιγμή.»

Από τη στιγμή της επανεκλογής του Τραμπ, οι Ευρωπαίοι ηγέτες είναι εξαιρετικά προσεκτικοί στον τρόπο που μιλούν για εκείνον. Οι επιλογές τους φαίνεται να περιορίζονται σε σιωπή ή έπαινο. Χαρακτηριστικό είναι το σχόλιο του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, ο οποίος αποκάλεσε τον Τραμπ «μπαμπά» σε ιδιωτική ανταλλαγή μηνυμάτων – ένα σχόλιο που διέρρευσε και θεωρήθηκε ως προσπάθεια να κολακεύσει τον εγωισμό του Αμερικανού προέδρου.

Η εμπορική συμφωνία ΕΕ–ΗΠΑ: Παράδοση χωρίς διαπραγμάτευση

Η πρόφαση ότι ο Τραμπ ενεργεί με γνώμονα τα ευρωπαϊκά συμφέροντα κατέρρευσε όταν η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν υπέγραψε την εμπορική συμφωνία ΕΕ–ΗΠΑ στο Τέρνμπερι της Σκωτίας. Αυτή τη φορά, δεν υπήρξε καμία συγκάλυψη της πραγματικής φύσης των όσων συνέβησαν. Ο Τραμπ έθεσε βάναυσους, ταπεινωτικούς όρους και η Ευρώπη ουσιαστικά παραδόθηκε.

«Δεν θα με ακούσετε να χρησιμοποιώ αυτή τη λέξη [διαπραγμάτευση]» για να περιγράψω τι συνέβη, δήλωσε η βετεράνος διαπραγματευτής της ΕΕ για το εμπόριο, Σαμπίν Γουέιαντ.

Ποιος φέρει την ευθύνη;

Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν η ευθύνη για αυτή την υποχώρηση βαραίνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ή τους 27 αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων. Τις ημέρες πριν τη συμφωνία, η φον ντερ Λάιεν και ο Σέφτσοβιτς θα μπορούσαν να είχαν απαντήσει στους αμερικανικούς δασμούς με αντίμετρα, όπως έκανε η Κίνα. Η ΕΕ διαθέτει τα εργαλεία, όπως το μέσο κατά του καταναγκασμού, για να το πράξει. Όμως, επέλεξε να μην αντιδράσει.

Ο Αντόνιο Κόστα, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, εξήγησε τους λόγους: «Η κλιμάκωση των εντάσεων με έναν βασικό σύμμαχο σχετικά με τους δασμούς, ενώ τα ανατολικά μας σύνορα απειλούνται, θα ήταν ένα απερίσκεπτο ρίσκο».

Το μέλλον της Ευρώπης: Υποτέλεια ή ανασύνταξη;

Το μεγάλο ερώτημα είναι τι θα συμβεί από εδώ και πέρα. Αν η Ευρώπη έχει ήδη παραχωρήσει τόσα πολλά στον Τραμπ, μήπως είναι καταδικασμένη σε υποτέλεια ή σε έναν «αιώνα ταπείνωσης»;

Μέσα σε αυτό το κλίμα, υπάρχουν και κάποιες θετικές ενδείξεις. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ο μέσος Ευρωπαίος πολίτης επιθυμεί μια πιο σκληρή, πιο κυρίαρχη Ευρώπη. Η απογοήτευση δεν στρέφεται κατά της ΕΕ ως θεσμού, αλλά κατά των ηγετών που δεν κατάφεραν να ανταποκριθούν στις προσδοκίες, όπως η δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ένωσης.