Πρωτόγνωρες φωτογραφίες που τραβήχτηκαν από αυτόματες κάμερες στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου στη Βραζιλία, αποκαλύπτουν μια απομονωμένη κοινότητα που φαίνεται να ευημερεί  – μολονότι πιέζεται όλο και περισσότερο από τους εισβολείς-καταπατητές.

Οι φωτογραφίες – τις οποίες δημοσίευσε σε αποκλειστικό ρεπορτάζ ο Guardian –  απεικονίζουν μια ομάδα αντρών,  στο δάσος του Αμαζονίου, προσφέροντας για πρώτη φορά στον «έξω κόσμο» μια κλεφτή ματιά στη ζωή ενός λαού για τον οποίο ελάχιστα γνωρίζουμε. Επίσης αποτελούν ένδειξη, ότι ο πληθυσμός τους αυξάνεται, σε πείσμα των απειλών.

Η ομάδα είναι γνωστή ως Massaco από το ποτάμι που διασχίζει τα εδάφη τους, αλλά κανείς δεν γνωρίζει πώς αυτοαποκαλούνται, ενώ η γλώσσα, οι κοινωνική τους οργάνωση, τα ήθη και τα έθιμά τους, παραμένουν ένα μυστήριο.

Αμείλικτη πίεση

Παρά την αμείλικτη πίεση από τις αγροτικές επιχειρήσεις, τους υλοτόμους, τους ανθρακωρύχους και τους εμπόρους ναρκωτικών, ο αριθμός των Μassaco έχει  τουλάχιστον διπλασιαστεί από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 – σε περίπου 200 έως 250 άτομα – σύμφωνα με το Εθνικό Ίδρυμα Αυτοχθόνων Λαών της Βραζιλίας (Funai), το οποίο εργάζεται εδώ και δεκαετίες για την προστασία της περιοχής.

Με «εντολή» Λούλα η Ημέρα Έλληνα Μετανάστη στη Βραζιλία: Η οικογένεια Καλογέρα που έφτασε στη χώρα από την Κέρκυρα το 1841

Το ίδρυμα Funai τοποθέτησε τις κάμερες σε ένα σημείο όπου κατά καιρούς αφήνει ως δώρα μεταλλικά εργαλεία.

Πρόκειται για μια πρακτική που εφαρμόζεται στη Βραζιλία ώστε να αποτρέψει κοινότητες αυτοχθόνων που δεν έχουν επαφή με τον «έξω» κόσμο, από το να εκδράμουν σε καταυλισμούς υλοτόμων και αγροκτήματα για να βρουν εργαλεία.

Δυστυχώς τέτοιου είδους απροσδόκητες επαφές με τον «πολιτισμό» έχουν αποδειχθεί πολλές φορές ολέθριες για τους αυτόχθονες, αλλά και επικίνδυνες για τους περίοικους.

Οι απειλές είναι πολλές, από το να κολλήσουν ασθένειες για τις οποίες δεν έχουν αντισώματα και να οδηγηθούν ακόμα και στο θάνατο, μέχρι να αποκοπούν από τον πολιτισμό τους και να οδηγηθούν στην εξαθλίωση. Ο κίνδυνος σύρραξης με κατοίκους γειτονικών κοινοτήτων είναι επίσης ορατός, λόγω της δυσκολίας συνεννόησης.

Παρατήρηση εξ αποστάσεως

Μέχρι τώρα στο παρελθόν υπήρχαν μόνο αεροφωτογραφίες  οικισμών των Massaco, μέσω δορυφόρου, όπου φαίνεται να είχαν εγκαταλειφθεί.

Μέσα από πολυετή παρατήρηση – εξ αποστάσεως – οι εθνολόγοι είχαν διαπιστώσει ότι οι Massaco κυνηγούν με τόξα που έχουν μήκος τριών μέτρων. Επίσης μεταφέρουν τους οικισμούς τους σε διαφορετικά σημεία στο δάσος κατά τη διάρκεια του έτους.

Για να αποθαρρύνουν τους ξένους από το να εισβάλλουν στα εδάφη τους χρησιμοποιούν αυτοσχέδιες παγίδες, από αιχμηρά ξύλα, κρυμμένα στο χώμα.

Οι νέες, πιο λεπτομερείς, φωτογραφίες αποκαλύπτουν ότι η κοινότητα των Massaco μοιάζει πολύ με τους Siriono, μια ομάδα αυτοχθόνων που ζει στη Βολιβία, λέει στον Guardian ο Altair Algayer,  υπάλληλος του δημόσιου οργανισμού Funai,  ο οποίος έχει περάσει πάνω από 30 χρόνια προστατεύοντας  την περιοχή των Massaco. «Αλλά ακόμα, δεν μπορούμε να πούμε ποιοι είναι, πολλά παραμένουν για μας μυστήριο».

Οι αιώνες κατοχής της γης του Αμαζονίου από μη αυτόχθονες και η συνεχιζόμενη καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, είχε ως αποτέλεσμα τη δημογραφική κατάρρευση των κοινοτήτων των αυτοχθόνων.

Η νέα τάση όμως, που παρατηρείται σε όλους τους απομονωμένους λαούς του Αμαζονίου, είναι η αύξηση του πληθυσμού τους.

Το 2023, το επιστημονικό περιοδικό Nature αποκάλυψε την αύξηση των πληθυσμών κατά μήκος των συνόρων της Βραζιλίας με το Περού και τη Βενεζουέλα. Δορυφορικές φωτογραφίες έδειχναν ότι οι καλλιέργειες και οι οικισμοί τους μεγάλωναν σε έκταση.

Επίσης υπάρχουν ενδείξεις ότι αυξάνεται ο αριθμός των ατόμων σε ακόμα πιο απομονωμένες νομαδικές κοινότητες, που δεν καλλιεργούν καν τη γη ούτε έχουν ορατούς καταυλισμούς.

Μια τέτοια ομάδα είναι η Kawahiva του ποταμού Pardo, που εποπτεύεται για τη Funai από τον Jair Candor, στην πολιτεία Mato Grosso. «Σήμερα, υπολογίζουμε ότι υπάρχουν 35-40 άτομα. Όταν αρχίσαμε να εργαζόμαστε εδώ, το 1999, υπήρχαν περίπου 20», δήλωσε ο Candor.

 _{Η φυλή των Yanomami στη Βραζιλία απειλείται από τους υλοτόμους}

Πώς η Βραζιλία έδειξε το δρόμο

Αυτή η αντιστροφή της παγκόσμιας τάσης της εξάλειψης του πολιτισμού και των γλωσσών των αυτοχθόνων, έγινε εφικτή όταν ξεκίνησε να εφαρμόζεται η πολιτική της «μη άμεσης επαφής».

Πρόκειται για μια καινοτόμα δημόσια πολιτική που ξεκίνησε να εφαρμόζεται στη Βραζιλία το 1987. Είχαν προηγηθεί δεκαετίες «επαφής» με τους αυτόχθονες, υπό την καθοδήγηση των κυβερνήσεων, οι οποίες οδήγησαν στην εξαφάνιση πάνω από το 90% του πληθυσμού των αυτοχθόνων, από θανατηφόρες ασθένειες.

Έκτοτε, το Περού, η Κολομβία, ο Ισημερινός και η Βολιβία έχουν υιοθετήσει εκδοχές της πολιτικής αυτής.

Υπάρχουν 61 επιβεβαιωμένες ομάδες που ζουν στην περιοχή του Αμαζονίου και του Γκραν Τσάκο, άλλες 128 που δεν έχουν ακόμη επαληθευτεί από τις αρχές, σύμφωνα με σχέδιο έκθεσης της Διεθνούς Ομάδας Εργασίας για τους αυτόχθονες λαούς, που βρίσκονται σε κατάσταση απομόνωσης ή αρχικής επαφής.

Ο συγγραφέας της έκθεσης, ο Antenor Vaz, ήταν από τους πρώτους που εφάρμοσαν τη μη επαφή στο Massaco το 1988. Είπε ότι η Βραζιλία έχει διαπρέψει στην ανάπτυξη βέλτιστων πρακτικών στον τομέα αυτό, αλλά δεν έχει νόμο που να προστατεύει ειδικά τους απομονωμένους λαούς.

Τι κάνουν οι εισβολείς

Οι γειτονικές κοινότητες των αυτοχθόνων παίζουν ρόλο στην προστασία των πιο απομονωμένων κοινοτήτων.  Παραδείγματα περιλαμβάνουν τους Manchineri κατά μήκος των συνόρων Περού-Βραζιλίας στην πολιτεία Acre, τους Amondawa στη Rondônia και τους Guajarara στο άλλο άκρο της λεκάνης στην ανατολική πολιτεία Maranhão.

Στην κοιλάδα Javari – η οποία έχει 10 επιβεβαιωμένες απομονωμένες κοινότητες, τις περισσότερες από οποιαδήποτε άλλη περιοχή αυτοχθόνων του Αμαζονίου – ο Beto Marubo, εκπρόσωπος της Ένωσης των ιθαγενών λαών της κοιλάδας Javari, και οι τοπικοί ηγέτες δημιούργησαν μια ομάδα περιπολίας το 2021, η οποία κέρδισε το βραβείο Ισημερινός του ΟΗΕ. Η νομική δράση υπό την ηγεσία των αυτοχθόνων έχει επίσης βοηθήσει την υπόθεση.

Ωστόσο, για να προστατευθούν τα δικαιώματα των απομονωμένων λαών,  όπως απαιτείται από το Σύνταγμα της Βραζιλίας και για να απαγορευθεί η υλοτομία, η εξόρυξη χρυσού, η αλιεία, η καλλιέργεια σόγιας και κόκας στα εδάφη τους, πρέπει να αποδειχθεί ότι εκεί ζουν άνθρωποι.

«Η βασική στρατηγική των εισβολέων και οποιουδήποτε έχει συμφέροντα στα εδάφη όπου ζουν απομονωμένοι λαοί είναι να αρνηθεί την ύπαρξή τους», λέει ο Marubo.

Δικαίωμα στη ζωή

Η Funai λειτουργεί εδώ και χρόνια με ανεπαρκή χρηματοδότηση και πολύ μικρό προσωπικό.

Αντιμετωπίζουν κινδύνους, ακόμα και την απειλή του θανάτου, όπως συνέβη στον Bruno Pereira, ο οποίος δολοφονήθηκε το 2022, μαζί με τον δημοσιογράφο Dom Phillips.

Και ενώ ορισμένοι απομονωμένοι λαοί ευημερούν, άλλοι λιγοστεύουν σε εδάφη που κατακλύζονται από ξένους.

«Αυτοί οι λαοί έχουν δικαίωμα στη ζωή, στη γη τους και στον τρόπο ζωής που επέλεξαν, αλλά ο σεβασμός των δικαιωμάτων των απομονωμένων ιθαγενών είναι επίσης θεμελιώδης για τη διατήρηση των τροπικών δασών», δήλωσε ο Paulo Moutinho, συνιδρυτής του Ινστιτούτου Περιβαλλοντικών Ερευνών στον Αμαζόνιο.