Σύμφωνα με τον ειδικό"κατά την έναρξη της κρίσης στην ευρωπαϊκή περιφέρεια —γύρω στο 2008— η Ελλάδα ήταν σημαντικά πιο ευημερούσα από ό,τι θα έλεγε η θεσμική της ποιότητα.
Τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, οι νομικοί θεσμοί, η αποτελεσματικότητα της κυβέρνησης, ο έλεγχος της διαφθοράς και η οικονομική ελευθερία ήταν όλα πολύ χαμηλότερα από ό,τι σε έθνη με συγκρίσιμο κατά κεφαλήν εισόδημα.
Η διαφορά ΑΕΠ-θεσμών ήταν εμφανής σε όλες τις χώρες που επλήγησαν από την κρίση, όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία, αλλά η μεγαλύτερη διαφορά ήταν στην Ελλάδα.
Δεν θα χαριστεί ο Τραμπ! Θα υποχρεώσει την Ε.Ε να πληρώσει και να απολογηθεί για την Ουκρανία
Δεδομένης της δύναμης του διδύμου θεσμών-ανάπτυξης, αυτό το παράδοξο ήταν απίθανο να διαρκέσει επ' αόριστον.
Θα επιλυόταν είτε με τη βελτίωση των θεσμών και την ενίσχυση της οικονομικής ελευθερίας, ως έναν τρόπο «στερέωσης» της ευημερίας που έχει ήδη επιτευχθεί, είτε με την πτώση του εισοδήματος και της ευημερίας.
Δυστυχώς, το τελευταίο έλαβε χώρα, και μάλιστα δραματικά. Είναι δύσκολο να υποτιμήσουμε το βαθύ και παρατεταμένο τίμημα της κρίσης του 2008–16.
Η Ελλάδα έχασε το ένα τέταρτο της παραγωγής της, η ανεργία τριπλασιάστηκε, εκατοντάδες χιλιάδες ταλαντούχοι Έλληνες μετανάστευσαν, το κράτος πρόνοιας κατέρρευσε και η φτώχεια γινόταν όλο και πιο εμφανής.
Ενώ η δημοσιονομική σπατάλη του 2004-09 και η επιδείνωση της ανταγωνιστικότητας ήταν καθοριστικής σημασίας, η ελληνική οικονομική κρίση ήταν ουσιαστικά θεσμική.
Τα προγράμματα οικονομικής προσαρμογής που συμφωνήθηκαν μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και της «τρόικας» των διεθνών δανειστών (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) επικεντρώθηκαν —με εμμονή— στη λιτότητα και στη μεταρρύθμιση του αναποτελεσματικού συνταξιοδοτικού συστήματος.
Ωστόσο, πραγματοποιήθηκαν ορισμένες τόσο απαραίτητες αλλαγές στις αγορές εργασίας, προϊόντων και κεφαλαίων.
Μεταρρυθμίσεις όπως το άνοιγμα «κλειστών επαγγελμάτων», η διευκόλυνση των προσλήψεων και των απολύσεων, η ενίσχυση της Επιτροπής Ανταγωνισμού και η διευκόλυνση της έναρξης μιας επιχείρησης συνέβαλαν στην ήπια βελτίωση του συνολικού Δείκτη Ελευθερίας κατά την περίοδο 2010–15.
Ωστόσο, παρά την πρόοδο, εξακολουθεί να υπάρχει ένα σημαντικό χάσμα μεταξύ της Ελλάδας και των περισσότερων (ανεπτυγμένων) ευρωπαϊκών χωρών σε πολυάριθμους δείκτες θεσμικής ποιότητας και οικονομικής ελευθερίας.
Δεδομένης της αιτιώδους συνάφειας μεταξύ των θεσμών, της οικονομικής ελευθερίας και της ανάπτυξης, απαιτείται ακόμη η ενίσχυση του θεσμικού μηχανισμού.
Θα ήλπιζε κανείς ότι, καθώς η χώρα άφηνε πίσω της την κρίση (και τη λιτότητα), η εστίαση της πολιτικής θα στρέφονταν από τα κρατικά οικονομικά στην ενίσχυση της νομικής προστασίας των πολιτών και των επενδυτών, στην ενίσχυση της προστασίας της ιδιοκτησίας (και της πνευματικής ιδιοκτησίας), στις επενδύσεις στη δημόσια διοίκηση και να κάνει τις αγορές προϊόντων πιο ανταγωνιστικές.
Ωστόσο, ούτε ο συνασπισμός Σύριζα/Ανέλ (2015–19) ούτε η Νέα Δημοκρατία (2019–σήμερα) έχουν θεσπίσει πραγματική θεσμική μεταρρύθμιση, συμπεριλαμβανομένης της ενίσχυσης των αγορών, της ενίσχυσης της προστασίας των επενδυτών, της επιτάχυνσης της δικαστικής διαδικασίας και της διασφάλισης της ανεξαρτησίας του κοινού.
Παρά τη σχετικά πενιχρή ανάπτυξη μετά το 2016 περίπου 1,0–1,5 τοις εκατό κατά την περίοδο 2016–19 και περίπου 1,8–2,4 τοις εκατό πιο πρόσφατα (2023–24), έχει γίνει ελάχιστη συζήτηση σχετικά με την ανάγκη απελευθέρωσης και εκσυγχρονισμού της ελληνικής οικονομίας—απαραίτητη για έναν γνήσιο νέο κύκλο σύγκλισης.
Αλίμονο στα φτωχαδάκια! Δείτε το πολυτελές καταφύγιο αξίας 242 εκατ. όπου η πάμπλουτη ελίτ θα καταφύγει αν γίνει ο Γ’ Παγκόσμιος Πόλεμος
Η πορεία προς τα εμπρός
Καθώς η Ελλάδα γιορτάζει πενήντα χρόνια από την αποκατάσταση της δημοκρατίας, υπάρχουν πολλά να ληφθούν υπόψη για τις επόμενες δεκαετίες.
Πρώτον, ενώ η χώρα απολαμβάνει ελεύθερες και δίκαιες εκλογές σε ένα ανταγωνιστικό πολιτικό τοπίο, και η ελευθερία και οι πολιτικές ελευθερίες πρέπει να διατηρηθούν.
Ενώ η έκρηξη του λαϊκισμού που έπληξε τη χώρα παράλληλα με τη βαθιά κρίση έχει ξεθωριάσει, η εμπιστοσύνη στους βασικούς δημοκρατικούς θεσμούς βρίσκεται σε πτώση.
Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης είναι απαραίτητη.
Η ενίσχυση του δικαστικού σώματος, η ενίσχυση των ελέγχων και των ισορροπιών στην εκτελεστική εξουσία και η σοβαρή επένδυση στο κράτος δικαίου είναι εκ των ων ουκ άνευ, όχι μόνο για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στη δημοκρατία αλλά και για την προώθηση της τόσο αναγκαίας οικονομικής ανάπτυξης.
Οι προτεραιότητες θα πρέπει να είναι η ενίσχυση των θεσμών, η αντιμετώπιση της διαφθοράς, η προώθηση της οικονομικής ελευθερίας (με την κατάρριψη των καρτέλ και η απελευθέρωση των αγορών προϊόντων) και η σοβαρή επένδυση στη δημόσια διοίκηση και σε ανεξάρτητους φορείς (π.χ. αρχή ανταγωνισμού).
Φοβάμαι ότι, ενώ αυτές οι μεταρρυθμίσεις είναι προφανείς, στην πράξη, δεν περιλαμβάνονται στη λίστα προτεραιοτήτων της κυβέρνησης σήμερα.
Δεύτερον, η Ελλάδα χρειάζεται απεγνωσμένα έναν νέο γύρο σύγκλισης και ανάπτυξης με γνώμονα τις επενδύσεις για να αυξήσει τους μισθούς και να δημιουργήσει ευκαιρίες.
Το ανθρώπινο κεφάλαιο, μεγάλο μέρος του στο εξωτερικό, σε συνδυασμό με κεφάλαια από τις αγορές και την ΕΕ, μπορεί να επαναφέρει την ανάπτυξη και την ελπίδα που χρειάζεται.
Τρίτον, η Ελλάδα πρέπει να διαχειριστεί προσεκτικά την αντιστάθμιση μεταξύ περιβάλλοντος και ανάπτυξης.
Αντί να καταστρέφει το τοπίο, τις παρθένες παραλίες, τους όμορφους ιστορικούς οικισμούς και τα δάση, η κυβέρνηση, τα κόμματα και οι τοπικές κοινότητες πρέπει να χρησιμοποιήσουν αυτή την ομορφιά και την ιστορία για ανάπτυξη και να αντισταθούν στον πειρασμό του «εύκολου» χρήματος από την εκμετάλλευσή τους.
Τέταρτον, η χώρα συνήθιζε -και σε κάποιο βαθμό εξακολουθεί, να είναι περήφανη για το υψηλό προσδόκιμο ζωής που απορρέει από την ελληνική διατροφή, τους ισχυρούς οικογενειακούς δεσμούς που επιτρέπουν την κατανομή των κινδύνων, ένα αξιοπρεπές εθνικό σύστημα υγείας και την υψηλή εκπαίδευση πολλών Ελλήνων.
Οι επενδύσεις στην εκπαίδευση και την υγεία ήταν ο πυρήνας της ανοδικής κινητικότητας, της ελπίδας και της υψηλής ανάπτυξης μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και της αποκατάστασης της πολιτικής ελευθερίας στα μέσα της δεκαετίας του 1970.
Η χώρα του Αριστοτέλη, του Σωκράτη και του Περικλή πρέπει να γίνει ξανά μια χώρα ευκαιριών, με επίκεντρο το ανθρώπινο κεφάλαιο, για τους ανθρώπους της”, καταλήγει ο ίδιος.
