Στις 19 Αυγούστου 2020, ακούστηκε ένα δυνατό χτύπημα πάνω από την εκκλησία της Παναγίας της Γιάτρισσας, στην πόλη Σάντα Φιλομένα της Βραζιλίας και στη συνέχεια, άρχισαν να πέφτουν καυτές πέτρες από τον ουρανό.

Η είδηση της πτώσης μετεωρίτη στη Βραζιλία διαδόθηκε γρήγορα στο διαδίκτυο και έτσι ανιχνευτές μετεωριτών από όλο τον κόσμο συνέρρευσαν στη Σάντα Φιλομένα. Για χάρη των πετρών, οι οποίες αξίζουν παραπάνω κι από χρυσό, είναι έτοιμοι να ρισκάρουν μεγάλα χρηματικά ποσά, την ελευθερία τους, ακόμη και τη ζωή τους. Ας μπούμε για λίγο στον παράξενο κόσμο της ανίχνευσης μετεωριτών.

Δύο ώρες αργότερα, ο Μάικλ Φάρμερ, ο πιο διάσημος ίσως ανιχνευτής μετεωριτών στον κόσμο, έμαθε για το συμβάν στη Σάντα Φιλομένα. Αυτός και ο συνεργάτης του, Ρόμπερτ Ουόρντ, έκλεισαν άμεσα αεροπορικά εισιτήρια και αναχώρησαν για τη Βραζιλία την ίδια ημέρα.

Δίπλα στην εκκλησία της Σάντα Φιλομένα είχε πολύ κόσμο. Κάποιοι ακόμη έψαχναν αγωνιωδώς για ζεστά θραύσματα, κάποιοι έβγαζαν φωτογραφίες ή τραβούσαν βίντεο για να τα ανεβάσουν στα κοινωνικά δίκτυα. Εν τω μεταξύ, πολλοί ξένοι εξακολουθούσαν να φτάνουν στην πόλη. Όταν στο σημείο που έπεσε ο μετεωρίτης έφτασαν τελικά επιστήμονες από το μουσείο του Ρίο ντε Τζανέιρο, στο μοναδικό ξενοδοχείο της πόλης δεν υπήρχαν ελεύθερα δωμάτια. Όλα ήταν κατειλημμένα από έμπορους και συλλέκτες των ΗΠΑ, της Ουρουγουάης και της Κόστα Ρίκα.

Οι κάτοικοι της πόλης κουβαλούσαν τα ευρήματά τους στον Φάρμερ. Τους πλήρωνε έως και 40 ρεάις (περίπου 6 ευρώ) ανά γραμμάριο. Για τη Σάντα Φιλομένα το ποσό φαινόταν πολύ γενναιόδωρο, στη μαύρη αγορά όμως δίνουν πολύ περισσότερα για τους μετεωρίτες. Όταν οι Βραζιλιάνοι επιστήμονες δεν ανακάλυψαν ούτε ένα μεγάλο θραύσμα, ο Αμερικάνος τους πρότεινε να αγοράσουν ένα για 18.000 ρεάις (2.670 ευρώ).

Ο Φάρμερ ασχολείται με το εμπόριο μετεωριτών από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 και έχει περάσει πολλά κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Ξέφυγε από καταδιώξεις, διαπραγματεύτηκε με επικίνδυνους ανθρώπους, έμπλεξε με την αστυνομία και τους εγκληματίες, ενώ ακόμη και ο ίδιος παραβίασε τον νόμο. Μετά την πτώση ενός μετεωρίτη στο Τσελιάμπινσκ, ο Φάρμερ πήγε στη Ρωσία και κατάφερε να βγάλει μερικά θραύσματα στο εξωτερικό. Δεν αναφέρει με ποιο τρόπο ακριβώς. «Προτιμώ να μη μιλήσω για τις μεθόδους μου, διαφορετικά οι Ρώσοι φίλοι μου θα με αποκεφαλίσουν» εξήγησε με χαμόγελο στον δημοσιογράφο του περιοδικού «Popular Mechanics».

О Φάρμερ μπορεί να κερδίσει από κάποιες συμφωνίες δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια. Πριν από τέσσερα χρόνια, αρκούσε μια μέρα για να πουλήσει όλους τους μετεωρίτες που απέκτησε από τους Ινδιάνους Κετσουά στη Βολιβία. Εκείνη τη φορά, αυτός και ο συνεργάτης του, έβαλαν 60.000 δολάρια στις τσέπες τους - ένα καλό ποσό για ένα μικρό ταξίδι.

Αυτός ο τρόπος ζωής που προσφέρει χρήματα και περιπέτεια σαφώς και αρέσει στον Φάρμερ. Η ευκαιρία να αγγίζει πέτρες από άλλους πλανήτες αξίζει επίσης πολύ. Σε μια συνέντευξη στο περιοδικό «New Scientist», παραδέχτηκε ότι καταπίνει ένα κομμάτι από κάθε μετεωρίτη με προέλευση από τη Σελήνη ή τον Άρη που πέφτει στα χέρια του.

«Άλλωστε, δεν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που μπορούν να πουν ότι "έχουν φάει το φεγγάρι", ενώ εγώ μπορώ» δήλωσε ο Φάρμερ.

Ακριβότεροι και από χρυσάφι

Το ενδιαφέρον των πλουσίων συλλεκτών για τους μετεωρίτες ξεκίνησε πριν από περίπου 50 χρόνια. Κατά κανόνα, χρησιμοποιούν για την εκτίμησή τους τα ίδια κριτήρια όπως για τα έργα τέχνης ή τις αντίκες. Η τιμή ενός θραύσματος εξαρτάται από το βάρος, το μέγεθος και το σχήμα του. Πολύ μεγάλη σημασία έχει και το κριτήριο της σπανιότητας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους συλλέκτες αποτελούν όμως οι μετεωρίτες, η πτώση των οποίων παρατηρήθηκε από αυτόπτες μάρτυρες. Οι πέτρες από τη Σελήνη και τον Άρη έχουν μεγάλη αξία.

Οι αρχάριοι και οι ερασιτέχνες πουλάνε τα ευρήματά τους σε εμπόρους, ενώ οι έμπειροι όπως ο Φάρμερ και ο Ουόρντ, έχουν επαφές με σοβαρούς συλλέκτες. Αν και πρόσφατα ένα σημαντικό ποσοστό του εμπορίου μετεωριτών μεταφέρθηκε στο διαδίκτυο, άτομα που ασχολούνται «επαγγελματικά» με μετεωρίτες είναι ακόμη δυνατόν να συναντήσει κάποιος σε εκθέσεις ορυκτών στη πόλη Ενσισάιμ στη Γαλλία, στην Τούσον και το Ντένβερ στις ΗΠΑ.

Οι σπάνιοι μετεωρίτες κοστίζουν έως 10.000 δολάρια ανά γραμμάριο, οπότε οι εξαψήφιοι αριθμοί στις τιμές δεν αποτελούν έκπληξη. Για παράδειγμα, ένα από τα θραύσματα του μετεωρίτη του Τσελιάμπινσκ πωλήθηκε το 2013 έναντι 426.600 δολαρίων, ενώ το 2018 μια φεγγαρόπετρα έναντι 612.500 δολαρίων. Και αυτό δεν είναι το όριο: Την άνοιξη ο βρετανικός Οίκος δημοπρασιών Christie διέθεσε προς πώληση έναν μετεωρίτη, που εκτιμήθηκε σε δύο εκατομμύρια λίρες (περίπου 2.240.000 ευρώ)!

Ο Φάρμερ είχε κλείσει συμφωνίες αυτού του μεγέθους. Είναι ιδιαίτερα περήφανος για τον μετεωρίτη από το Σασκάτσουαν του Καναδά, τον οποίο κατάφερε να πουλήσει έναντι 600.000 δολαρίων Καναδά (περίπου 390.000 ευρώ). Ο μετεωρίτης έπεσε στη Γη το 1931, κάποια θραύσματα βρέθηκαν τότε, ο Φάρμερ όμως ήταν πεπεισμένος ότι στην περιοχή υπήρχαν κι άλλα. Μετά από μήνες μελέτης ιστορικών εγγράφων, αυτός και οι συνεργάτες του ανακάλυψαν ένα κομμάτι βάρους 53 κιλών, το οποίο στη συνέχεια αγοράστηκε από το Βασιλικό Μουσείο του Οντάριο. «Θεωρώ ότι η μέρα κατά τη διάρκεια της οποίας καταφέρνουμε να ξεθάψουμε έναν θησαυρό που κοστίζει μισό εκατομμύριο δολάρια, είναι μια καλή μέρα» ανέφερε σε συνέντευξή του στο τηλεοπτικό κανάλι CNBC.

«Κάποιοι επιστήμονες θεωρούν ότι οι ιδιώτες δεν πρέπει να ασχολούνται καθόλου με τους μετεωρίτες. Ξεχνούν όμως ότι αν δεν ήμασταν εμείς, η επιστήμη θα έχανε το 99% των μετεωριτών» δήλωσε ο Φάρμερ.

Από πυροσβέστης σε ανιχνευτή μετεωριτών

Ο Φάρμερ έγινε ανιχνευτής μετεωριτών καθαρά τυχαία. Έως την ηλικία των 25 ετών, πρόλαβε ήδη να υπηρετήσει στον στρατό, να παντρευτεί και σκεφτόταν τι να κάνει στη συνέχεια. Εργαζόταν ως πυροσβέστης, ήθελε να κάνει καριέρα στη CIA, σπούδασε στο Πανεπιστήμιο, δεν είχε βρει όμως κάτι να το απολαμβάνει με την ψυχή του. Το 1996, ο Φάρμερ πέρασε από μια έκθεση ορυκτών στο Τούσον όπου συνάντησε τον Ρόμπερτ Χάαγκ, έναν εκκεντρικό ανιχνευτή μετεωριτών ο οποίος εμφανιζόταν τακτικά σε τηλεοπτικά κανάλια και έδινε συνεντεύξεις σε δημοφιλή επιστημονικά περιοδικά. Αυτή η συνάντηση άλλαξε τη ζωή του.

Όταν επέστρεψε από την έκθεση, είπε στη σύζυγό του ότι είχε σκοπό να εγκαταλείψει το Πανεπιστήμιο και να αφιερώσει τη ζωή του στο νέο του «χόμπι». Αγόρασε ένα κουτί με 40 μετεωρίτες από έναν έμπειρο ανιχνευτή έναντι 4.000 δολαρίων και το πούλησε τέσσερις φορές πάνω μέσα σε 48 ώρες. Οπότε είχε χρήματα για να πάει στην Αφρική και να προχωρήσει στις αναζητήσεις του.

Οι μετεωρίτες πέφτουν παντού, αλλά τις περισσότερες φορές τους βρίσκουν σε ερήμους, όπου δεν υπάρχουν ακραία καιρικά φαινόμενα που τους καταστρέφουν ούτε βλάστηση που εμποδίζει να τους ανακαλύπτουν. Επομένως, η Αφρική και η Αραβία είναι οι τόποι που προσελκύουν πολλούς κυνηγούς μετεωριτών.

Τα τελευταία χρόνια, η μαροκινή πόλη Έρφουντ, που είναι γνωστή ως «Πύλες της Σαχάρας», μετατράπηκε σε πραγματική Μέκκα των ανιχνευτών. Σχεδόν το 70% των κατοίκων της περιοχής αναζητούν και πουλάνε μετεωρίτες, επομένως δεν είναι δύσκολο να βρει κάποιος αγοραστές. Τα συνηθισμένα ευρήματα μεταπωλούνται άμεσα σε έμπορους και συλλέκτες που επισκέπτονται την πόλη, ενώ τα πιο πολύτιμα αποστέλλονται στη Νέα Υόρκη και το Παρίσι.

Το 2011, ένας μετεωρίτης από τον Άρη με βάρος 320 γραμμαρίων που ονομάστηκε «Μαύρη πεντάμορφη» εμφανίστηκε στο Έρφουντ, πιθανότατα εισήλθε στη χώρα παράνομα. Στο Μαρόκο δεν υπάρχουν νόμοι που να ρυθμίζουν το εμπόριο μετεωριτών, όποτε είναι εύκολο να συναντήσει κανείς λαθρέμπορους από τη Μαυριτανία, την Αλγερία κι άλλες χώρες της Βόρειας Αφρικής στην τοπική αγορά. Οι συναλλαγές γίνονται διακριτικά, οι έμποροι δεν κάνουν περιττές ερωτήσεις και προτιμούν να μη γνωρίζουν για την προέλευση των λίθων. Ως αποτέλεσμα, ένας Αμερικανός συλλέκτης που δεν ενδιαφερόταν για το πού είχε βρεθεί ο μετεωρίτης, αγόρασε τη «Μαύρη πεντάμορφη».

Υπάρχουν ιστορίες μεταξύ των Μαροκινών ανιχνευτών για το πόσο εύκολα μπορεί κάποιος να χάσει την ευκαιρία του. Στη πόλη του Έρφουντ, λένε για έναν άνδρα που οδηγούσε το κοπάδι του μέσα στην έρημο, όταν πάτησε ένα καρφί που τρύπησε τη σόλα του. Πήρε μια πέτρα που βρισκόταν κοντά, χτύπησε το καρφί από την άλλη πλευρά και συνέχισε τον δρόμο του. Ο γνωστός του που τον ακολουθούσε ήξερε να διακρίνει τους μετεωρίτες. Σταμάτησε, εξέτασε προσεκτικά την πέτρα και αποφάσισε να την πάρει μαζί του στην πόλη. Και είχε δίκιο: Την αγόρασαν εκεί για 10.000 δολάρια.

Κανείς δεν θέλει να χάνει χρήματα, οπότε ακόμη και οι Τουαρέγκ, που ζουν σήμερα σχεδόν με τον ίδιο τρόπο όπως ζούσαν οι πρόγονοί τους εκατοντάδες χρόνια πριν, αναγνωρίζουν τους μετεωρίτες. Έναν σημαντικό ρόλο σε αυτό έπαιξε ο Γάλλος γεωλόγος, Άλεν Καριόν, ο οποίος δούλευε στη Σαχάρα πριν γίνει όλη αυτή η ταραχή σχετικά με τους μετεωρίτες.

«Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, δίναμε σε νομάδες μικρούς μαγνήτες, φυλλάδια και δείγματα μετεωριτών, ώστε να έχουν δυνατότητα να ξεχωρίζουν εύκολα τους μετεωρίτες από τους συνηθισμένους λίθους» επισήμαινε ο γιος του Άλεν Καριόν, σε συνέντευξή του στο πρακτορείο ειδήσεων «Middle East Eye».

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, πολλοί Μαροκινοί Τουαρέγκ ασχολήθηκαν με την αναζήτηση μετεωριτών: Μισθώθηκαν ως οδηγοί σε ξένους, έψαχναν πέτρες μόνοι τους και έκαναν ανταλλαγές με νομάδες της Αλγερίας. «Δεν έχω ζώα, δεν ασχολούμαι με την καλλιέργεια. Το μόνο που κάνω είναι να ψάχνω μετεωρίτες ώστε να κερδίσω τα προς το ζην» δήλωσε ένας από τους νομάδες στην εφημερίδα «Financial Times».

«Στην Ντάχλα είδα έναν μετεωρίτη που κόστισε 10.000 ντιρχάμ (περίπου 2.320 ευρώ) ανά γραμμάριο! Τα δικά μου κοστίζουν από 300 έως 700 ντιρχάμ (περίπου από 70 έως 160 ευρώ). Τα χρήματα μου έφταναν για να χτίσω ένα σπίτι».

Οι Τουαρέγκ βοήθησαν τον Φάρμερ αρκετές φορές. Κάποτε, στην έρημο του Μαρόκου, συνάντησε νομάδες που είχαν θραύσματα από έναν σπάνιο μετεωρίτη από νικέλιο και σίδηρο με κομμάτια περίδοτου – πράσινου πολύτιμου λίθου. Τους ζήτησε να τον πάνε στο σημείο της πτώσης του μετεωρίτη και τους ακολούθησε, παρά τις αντιρρήσεις του οδηγού. Οι Τουαρέγκ τον πήγαν στα σύνορα της Αλγερίας, όμως ο Αμερικανός απέτυχε: Έπρεπε να δραπετεύσει μέσα από τα ναρκοπέδια και να κρυφτεί από τους Αλγερινούς στρατιώτες στο πίσω μέρος ενός φορτηγού με λαχανικά για αρκετές ώρες.

Με την άνθηση του εμπορίου των μετεωριτών, οι νομάδες απέκτησαν κινητά τηλέφωνα, έμαθαν να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο και να επικοινωνούν με τους πελάτες στο εξωτερικό. Σήμερα δεν είναι εύκολο να τους ξεγελάσει κανείς, οπότε ο Φάρμερ μπορεί μόνο να παίξει τον ρόλο του διαμεσολαβητή ο οποίος τους βοηθάει να έχουν επαφή με γνωστούς συλλέκτες.

Η απόπειρα απαγωγής και το «φλερτ» με τον θάνατο

Κάποτε ο ιδιοκτήτης της μεγαλύτερης ιδιωτικής συλλογής μετεωριτών στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο Γκράχαμ Άνζορ, ταξίδευε στις πιο αφιλόξενες γωνιές του πλανήτη αναζητώντας νέα αντικείμενα για τη συλλογή του. Οι καιροί, όμως, έχουν αλλάξει. Σήμερα θεωρεί ότι τα καλύτερα μέρη για αναζήτηση μετεωριτών έχουν γίνει πολύ επικίνδυνα. Κάπου που είχαν ξεσπάσει πόλεμοι ή ταραχές, όπως στο Ομάν, ο έλεγχος για την εξαγωγή των μετεωριτών έγινε πιο αυστηρός. Ο ίδιος ο Άνζορ δεν θέλει να διακινδυνεύσει, αλλά, σύμφωνα με τον ίδιο, υπάρχουν ακόμη άνθρωποι σαν τον Ιντιάνα Τζόουνς, οι οποίοι μόλις μάθουν για μια πτώση μετεωρίτη, αμέσως μπαίνουν στο αεροπλάνο.

Ο Φάρμερ είναι σίγουρα ένας από αυτούς. Η περιπέτεια στα σύνορα της Αλγερίας δεν ήταν από τους χειρότερους μπελάδες που είχε μπλέξει. Πολύ χειρότερη περίπτωση ήταν εκείνη στην Κολομβία, όπου οι αντάρτες της FARC προσπάθησαν να τον απαγάγουν, ή στην Κένυα, όπου έπεσε σε ενέδρα και παραλίγο να πέθαινε. «Με χτύπησαν άσχημα, με έριξαν στα γόνατα και μου έβαλαν ένα τσουβάλι στο κεφάλι και ένα μαχαίρι στον λαιμό μου» θυμήθηκε σε μια συνέντευξή του στο κανάλι «National Geographic». «Μου είχαν ήδη βάλει ένα πιστόλι στον κρόταφο, ευτυχώς, όμως τελικά αποφάσισαν να μη με σκοτώσουν. Πήραν τα πάντα και έφυγαν».

Το 2007, ο Φάρμερ και ο Ουόρντ ταξίδεψαν στο Περού αναζητώντας έναν «δηλητηριώδη» μετεωρίτη που δημιούργησε έναν δύσοσμο κρατήρα διαμέτρου 13 μέτρων. Άνθρωποι που είχαν περάσει από το σημείο της πτώσης παραπονέθηκαν αργότερα για πονοκεφάλους, ναυτία και τάση για εμετό. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι ειδικοί δεν μπόρεσαν να καταλάβουν την αιτία της δηλητηρίασης, στη συνέχεια υποψιάστηκαν ότι ο μετεωρίτης διατάραξε τα υπόγεια κοιτάσματα αρσενικού.

Ο Φάρμερ πήρε μαζί του στο ταξίδι 30.000 δολάρια σε μετρητά για να αγοράσει μετεωρίτες από κατοίκους της περιοχής, και κατά τύχη ξέφυγε από τους συνοριοφύλακες όταν έδειξαν ενδιαφέρον για τα χρήματα. «Μας πήγαν πίσω στον κρατήρα του μετεωρίτη και ζήτησαν χιλιάδες δολάρια» θυμήθηκε τέσσερα χρόνια αργότερα. «Όταν αρνηθήκαμε, απείλησαν να μας στείλουν στη φυλακή. Πηδήξαμε σε ένα ταξί, που μας πήγε σε άλλο σημείο ελέγχου και φύγαμε στη Βολιβία».

Δεν κατάφερνε πάντα να ξεφεύγει. Το 2011, οι Αρχές του Ομάν είχαν συλλάβει τον Φάρμερ και τον Ουόρντ με 35 μετεωρίτες, τους ανάγκασαν να ομολογήσουν ότι πραγματοποιούσαν λαθρεμπόριο και τους καταδίκασαν σε έξι μήνες φυλάκισης. Κατά τη διάρκεια της φυλάκισής τους, στο διπλανό κτίριο ξέσπασε ταραχή. Για να ελέγξει την εξέγερση, η κυβέρνηση χρησιμοποίησε ειδικές δυνάμεις του στρατού και άρματα. Ο Φάρμερ πίστευε σοβαρά ότι η ζωή του είχε τελειώσει. Ακόμη κι αν δεν τους σκότωναν, σίγουρα θα πέθαιναν από την πείνα. Δεν τους τάιζαν καθόλου καλά: Οι μερίδες στη φυλακή, σύμφωνα με τον ίδιο, δεν έφταναν ούτε για μια γάτα. Οι Αμερικανοί απελευθερώθηκαν δύο μήνες αργότερα, ενώ ο Φάρμερ κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του έχασε σχεδόν 20 κιλά.

«Η αναζήτηση μετεωριτών είναι επικίνδυνη επειδή σχετίζεται με χρήματα και οι άνθρωποι τα θέλουν αυτά τα χρήματα για τον εαυτό τους» ανέφερε κάποτε ο Μάικλ Φάρμερ.

Ο Φάρμερ γνωρίζει καλά ότι οι περιπέτειές του μπορεί να έχουν άσχημο τέλος. Σε περίπτωση θανάτου, έχει φτιάξει στο σπίτι του έναν ειδικό χώρο φύλαξης με πολύτιμους μετεωρίτες και έχει εξηγήσει σε έναν φίλο του πώς να τους πουλήσει. Τα έσοδα θα εξασφαλίσουν στην οικογένειά του μια άνετη ζωή για κάποιο χρονικό διάστημα.

«Όσοι προτιμούν την ηρεμία δεν θα καταλάβουν ποτέ γιατί διακινδυνεύουμε το κεφάλι μας για πέτρες σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές» εξήγησε σε συνέντευξή του στο περιοδικό «New Scientist» μετά την απελευθέρωσή του από τη φυλακή του Ομάν. «Όσοι όμως δεν θέλουν να διακινδυνεύσουν συνήθως μένουν χωρίς τίποτα».