Αρχαιολόγοι έχουν εντοπίσει ένα από τα πιο σημαντικά κτίρια στην ιστορία του χριστιανισμού της Δυτικής Ευρώπης - αλλά δεν είναι κάποιος τεράστιος καθεδρικός ναός ή ένα εντυπωσιακό τάφο μνημείο, αλλά απλώς μία ταπεινή καλύβα χτισμένη με μπαγδατί σε ένα απομακρυσμένο ανεμοδαρμένο νησί.
Χρησιμοποιώντας τεχνικές ραδιοχρονολόγησης και άλλα στοιχεία, οι μελετητές -από το Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης- πιστεύουν ότι έχουν αποδείξει ότι το μικροσκοπικό, πέντε τετραγωνικών μέτρων, οίκημα είναι σχεδόν βέβαιο ότι την τότε εποχή, ήταν το σπίτι ενός από τους πιο σημαντικούς αγίους της Σκωτίας, του αγίου Κολούμπα.
Ευρισκόμενη στο νησί Αϊόνα, στα ανοικτά της δυτικής ακτής της Σκωτίας, η καλύβα ήταν ίσως το πρώτο διοικητικό κέντρο της μοναστικής κοινότητας που ίδρυσε, ο άγιος -και της οποίας οι μοναχοί, στους επόμενους αιώνες, συνέχισαν το ίδιο πράγμα χτίζοντας παρόμοια οικήματα στην ηπειρωτική Σκωτία, στη βορειοανατολική Αγγλία, στο Βέλγιο, στη Γαλλία και στην Ελβετία.
Κατά τη διάρκεια μεγάλου μέρους του Μεσαίωνα, η Αϊόνα ήταν κρίσιμης σημασίας νησί για τη διάδοση γνώσης, παιδείας, φιλοσοφικών ιδεών και καλλιτεχνικών τους δεξιοτήτων σε μεγάλες περιοχές της Δυτικής Ευρώπης.
Ήταν πιθανότατα στην Αϊόνα, όπου δημιουργήθηκε το πιο διάσημο εικονογραφημένο χειρόγραφο του κόσμου, το Book of Kells, και ήταν από αυτό το νησί, όπου ξεκίνησε η διαδικασία ίδρυσης του κέντρου της πρώιμης χριστιανοσύνης της βόρειας Αγγλίας, το μοναστήρι του Lindisfarne.
Η ιστορία της ανακάλυψης της καλύβας του Αγίου Κολούμπα είναι μακρά, αλλά σημαντική.
Για αιώνες, η τοπική ιρλανδική λαϊκή παράδοση φαίνεται να έλεγε ότι ένας βράχος καλυμμένος με φυσικό γρασίδι (γνωστό ως Tòrr an Aba) ήταν ειδικά συνδεδεμένο με ένα σημαντικό ηγούμενο. Επιπλέον το βραχώδες ύψωμα είχε ταίριαζε μία περιγραφή του 7ου αιώνα που αναφερόταν στην καλύβα του αγίου Κολούμπα.
Στη συνέχεια, στη δεκαετία του 1950, ένας Βρετανός αρχαιολόγος που ονομάζεται Charles Thomas έσκαψε την προεξοχή και βρήκε τα καμένα υπολείμματα από μία καλύβα, χτισμένη με μπαγδατί, κάτω από ένα στρώμα από χώμα και βότσαλα. Ήταν πεπεισμένος ότι είχε ανακαλύψει το σπίτι όπου έγραφε ο ιδρυτής χριστιανικού κυττάρου της Αγγλίας, στη νήσο Αϊόνα.
Αλλά οι περισσότεροι μελετητές δεν τον πίστεψαν. Θεωρήθηκε ότι τα στοιχεία δεν ήταν αρκετά ισχυρά και ότι η καλύβα πιθανότατα χρονολογούνταν, πολλούς αιώνες μετά την εποχή του Αγίου Κολούμπα. Το 1957, όταν ο Thomas βρήκε τα καμένα υπολείμματα ξύλου στην καλύβα,η μέθοδος ραδιοχρονολόγησης είχε μόλις αναπτυχθεί το προηγούμενο έτος και ήταν στα σπάργανα, αλλά και πολύ ακριβή.
Το κρίσιμο υπόλειμμα άνθρακα, συνεπώς, παρέμεινε για τα επόμενα 55 χρόνια σε μια σειρά από σπιρτόκουτα, σε διάφορες αποθήκες και, τέλος, στο γκαράζ του, αλλά το 2012, το δώρισε στην Ιστορική Σκωτία (σήμερα Ιστορικό Περιβάλλον της Σκωτίας).
Στη συνέχεια, στις αρχές του έτους δύο αρχαιολόγοι του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης, ο δρ. Adrián Maldonado και ο δρ. Ewan Campbell, αποφάσισαν να υποβάλλουν τον εν λόγω άνθρακα στη μέθοδο της ραδιοχρονολόγησης στο Ερευνητικό Κέντρο Περιβάλλοντος των σκωτσέζικων πανεπιστημίων.
Τα αποτελέσματα ήταν εξαιρετικά. Απέδειξαν ότι η καλύβα δεν ήταν μια μεταγενέστερη δομή - αλλά όντως σύμφωνα με τη θεωρία του Thomas, χρονολογήθηκε κάπου μεταξύ 540 και 650 μ.Χ.. Ο άγιος Κολούμπα ήταν Ηγούμενος της Αϊόνα από την ημερομηνία ίδρυσης της μονής (563 μ.Χ.) μέχρι το θάνατό του (597 μ.Χ.).
Πρόσθετα νέα στοιχεία δείχνουν ότι, σε κάποιο στάδιο μετά το θάνατό του, ένα μνημείο (ένας μεγάλο σταυρός) ανεγέρθηκε στο σημείο της καλύβας, προφανώς για να τιμήσει τη ζωή και το έργο του διάσημου πρώτου ηγουμένου της μονής.
Σχολιάζοντας τα ευρήματα για την καλύβα, ο αρχαιολόγος από το Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης, δρ. Adrián Maldonado, δήλωσε: «Αυτή η ανακάλυψη είναι τεράστια. Ο άγιος Κολούμπα είναι ένας βασικός κρίκος στη Δυτική Χριστιανοσύνη.
Ο καθηγητής Thomas Clancy, καθηγητής κελτική και γαελικής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης, δήλωσε: «Τα αποτελέσματα της ραδιοχρονολόγησης είναι τίποτα λιγότερο από συναρπαστικά. Τα ερείπια στην κορυφή του Tòrr an Aba είχαν απορριφθεί επειδή πιστευόταν ότι ανήκουν σε πολύ μεταγενέστερη ημερομηνία. Τώρα ξέρουμε ότι ανήκαν σε μια δομή που βρισκόταν εκεί στη διάρκεια της ζωής του Κολούμπα. Περισσότερο από αυτό, οι ημερομηνίες, αλλά και οι νέες μας ανακαλύψεις της μετατροπής του σημείου σε μνημείο, όχι πολύ καιρό μετά τη χρήση του, το καθιστά αρκετά σαφές ότι αυτό ήταν το σπίτι ή ο χώρος συγγραφής του αγίου Κολούμπα. Από εδώ, επέβλεπε τις καθημερινές δραστηριότητες της μονής του».
