Στις 30 Ιανουαρίου η Εκκλησία μας έχει ορίσει να εορτάζεται από κοινού η μνήμη των Αγίων Τριών Ιεραρχών, των Μ. Βασιλείου, Γρηγορίου του Θεολόγου και Ιωάννου Χρυσοστόμου και η Πολιτεία να τους τιμά ως προστάτες της παιδείας, της επιστήμης και του πολιτισμού, διότι οι ίδιοι ενσάρκωσαν αυτά τα αγαθά και έγιναν φορείς μιας πρωτόγνωρης πνευματικότητας, ξέχωρη από αυτή που γνώριζε και βίωνε ο προχριστιανικός κόσμος, καρπός της επενέργειας του Αγίου Πνεύματος, η οποία μεταποιεί και μεταμορφώνει τον κόσμο, φορεί ενός νέου πολιτισμικού ιδεώδους, του ελληνοχριστιανικού.
Η μνήμη τους μας θυμίζει την μεγαλύτερη σύζευξη της ιστορίας, την ένωση του Χριστιανισμού με τον Ελληνισμό, σε ένα πια αδιαίρετο σώμα, γενόμενο ο καταλύτης της ανθρωπότητας. Αν αυτή τη στιγμή υπάρχει παγκόσμιος πολιτισμός, αν υπάρχει ανθρωπιστική παιδεία, αν υπάρχουν αξίες και ιδανικά, αν μπορεί να διακριθεί και να διαφοροποιηθεί ο πολιτισμός από την βαρβαρότητα, οφείλεται στη μεγάλη σύζευξη Χριστιανισμού και Ελληνισμού, την οποία πραγματοποίησαν με επιτυχία οι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας μας, με πρωτοπόρους τους Τρείς Ιεράρχες.
Την καθιέρωση της εορτής τους οδήγησε μια ιδιότυπη «έριδα» τον 11ο μ. Χ. αιώνα. Οι ιερές μορφές τους «δίχαζαν» πολλούς πιστούς, όσον αφορά ποιος από τους τρεις Ιεράρχες υπήρξε ο πιο σπουδαίος. Τέτοια ήταν η επίδραση των μεγάλων αυτών προσωπικοτήτων στη συνείδηση των πιστών, επτά αιώνες μετά! Τέλος σε αυτή την «ιερή διαμάχη» έβαλε ο φωτισμένος επίσκοπος Ευχαϊτών (Μ. Ασίας) Ιωάννης Μαυρόπους (990-1070), καθιερώνοντας κοινό εορτασμό της μνήμης τους. Στην πατρίδα μας ορίστηκαν ως προστάτες της Παιδείας, των γραμμάτων, των τεχνών και του πολιτισμού το 1843. Έτσι από τότε στην ιερή κοινή μνήμη τους (30 Ιανουαρίου) μαζί με αυτούς τιμώνται τα γράμματα και εορτάζουν οι παράγοντες της παιδείας, διδάσκοντες και διδασκόμενοι.
Οι υπέροχες φωτεινές αυτές προσωπικότητες αποτελούν την πιο ηχηρή απάντηση σε όσους, είτε από άγνοια, είτε από σκόπιμη εμπάθεια, συκοφαντούν τον Χριστιανισμό ως δήθεν σκοταδιστικό σύστημα, το οποίο «κατάστρεψε τον αρχαίο πολιτισμό» και «οδήγησε την ανθρωπότητα στο σκοτεινό μεσαίωνα». Οι Τρεις Ιεράρχες, και το σύνολο σχεδόν των Πατέρων της Εκκλησίας μας, υπήρξαν φορείς υψηλής μορφωτικής στάθμης. Ο Μέγας Βασίλειος κατείχε όλη σχεδόν τη γνώση της εποχής του, ήταν θεολόγος, φιλόλογος, ιατρός, γεωμέτρης, φυσιοδίφης, νομικός, ρήτορας, μουσικός, κλπ. Ο Γρηγόριος υπήρξε μέγας θεολόγος, απαράμιλλος ποιητής αρχαϊκών στίχων, ρήτορας και φιλόσοφος. Χάρις στην κολοσσιαία μόρφωσή του διετέλεσε και καθηγητής των ονομαστών φιλοσοφικών σχολών των Αθηνών! Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος υπήρξε ονομαστός ρήτορας, νομικός, θεολόγος, άριστος φιλόλογος και απαράμιλλος χειριστής του λόγου, γι' αυτό ονομάστηκε και Χρυσόστομος. Ο ονομαστός εθνικός δάσκαλός του Λιβάνιος είχε πει με πίκρα πως τον υπέροχο αυτό μαθητή του τον κέρδισε ο Χριστιανισμός και έτσι ο εθνισμός έχασε μια σπάνια πνευματική προσωπικότητα!
Η συγκεκριμένη ιστορική περίοδος που έζησαν ήταν εποχή μεταβατική, έντονων πνευματικών συγκρούσεων. Ο αρχαίος κόσμος έδυε κάτω από την ιστορική αναγκαιότητα και μια νέα πραγματικότητα έπαιρνε τη θέση του στο πνευματικό στερέωμα, ο Χριστιανισμός. Ένας πεπαλαιωμένος και σεσαθρωμένος κόσμος έσβηνε οριστικά, φορτωμένος με τα πτωτικά βάρη της προχριστιανικής αρχαιότητας, με τις
φρικαλεότητες, με τις εχθρότητες των ανθρώπων, με την σκοτοδίνη των ειδωλολατρικών πίστεων και των φοβερών πρακτικών των δεισιδαιμονιών και ένας νέος, εύρωστος, ελπιδοφόρος, ανθρώπινος κόσμος ανέτειλε. Ο φωτοφόρος κόσμος της χριστιανικής κοινωνίας, έρχεται να καλύψει το αβυσσαλέο κενό, που άφηνε πίσω του ο θνήσκων εθνισμός να ανοικοδομήσει τα πνευματικά και κοινωνικά συντρίμμια, που άφηνε πίσω του η οριστική δύση εκείνου.
Θεμελιωτές αυτού του νέου κόσμου υπήρξαν οι θεοφόροι και θεοφώτιστοι Πατέρες της Εκκλησίας και ειδικά οι Έλληνες Πατέρες, οι οποίοι είχαν το θείο χάρισμα και την ικανότητα να χαράξουν τη νέα πορεία του κόσμου, να δημιουργήσουν τον νέο πολιτισμό, τον ελληνοχριστιανικό, την βάση του κατοπινού παγκόσμιου πολιτισμού, ο οποίος επιβιώνει ως τα σήμερα. Αυτοί οι θεούμενοι άνδρες κατόρθωσαν να αντλήσουν ό, τι καλό είχε δημιουργήσει ο αρχαίος προχριστιανικός κόσμος και να το εξαγιάσουν στα νάματα της θείας διδασκαλίας του Χριστού.
Αυτή η μετάβαση δεν έγινε χωρίς συγκρούσεις και τριβές. Ο θνήσκων εθνισμός ανθίστατο με όσες δυνάμεις του είχαν απομείνει. Θλιβερή είναι η περίπτωση του ψευτορομαντικού αυτοκράτορα Ιουλιανού (361-363), ο οποίος επιχείρησε να νεκραναστήσει τον οριστικά νεκρό αρχαίο κόσμο με την παλιννόστηση της νεκρής και τυμπανιαίας ειδωλολατρικής θρησκείας, χρησιμοποιώντας βία και διωγμούς κατά του Χριστιανισμού, χωρίς φυσικά αποτέλεσμα. Αυτή η απέλπιδα προσπάθεια αποτελεί μια φανερή πτυχή της ταραγμένης εκείνης εποχής.
Οι Πατέρες όμως είδαν την, χωρίς πισωγύρισμα, ροή των ιστορικών πραγμάτων και συνέβαλλαν θετικά στην μεγάλη μετάβαση. Παράλληλα κράτησαν συνετή στάση μπροστά στις βαρβαρότητες του εθνισμού. Είναι χαρακτηριστική η επιστολή του αγίου Γρηγορίου προς τον φίλο του και πρώην συμμαθητή του Ιουλιανό. Προέτρεπε τον φανατικό αυτοκράτορα να μελετήσει καλλίτερα τον ελληνισμό ώστε να διδαχθεί μέσα από αυτόν ότι δεν δικαιολογούνται διωγμοί και κακουργίες στο όνομα αυτού. «Το ελληνίζειν εστί πολυσήμαντον» τόνιζε ο σοφός Ιεράρχης, δηλαδή Ελληνισμός και μονισμός είναι δυο έννοιες απόλυτα ασυμβίβαστες, αποδεικνύοντας στον άλλοτε συμμαθητή και φίλο του, ότι η αλλοπρόσαλλη πολιτική του απέχει παρασάγγας από τον Ελληνισμό, τον οποίο νόμιζε ότι υπηρετούσε και η οποία τον όρισε ως διαχρονικό σύμβολο αιθεροβάμονα, ανεδαφικού και αποτυχημένου ηγεμόνα! Ο γνήσιος Ελληνισμός δεν είναι ένα στατικό μέγεθος, ένας δογματικός μονισμός, αλλά μια διαρκής αναζήτηση του αληθούς και όχι η ταύτισή του με τον χρεωκοπημένο παγανισμό και την επιβολή του δια της βίας.
Οι Τρεις Ιεράρχες, έχοντας τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος, δεν έβρισκαν σοβαρά εμπόδια για την ένωση αυτή, διακρίνοντας την κοινή επιδίωξη για την καταξίωση του ανθρωπίνου προσώπου. Κάτι που δε μπόρεσαν να διακρίνουν στην εποχή τους, οι προσκολλημένοι στην ειδωλολατρία εθνικοί φιλόσοφοι και ο αποστάτης αυτοκράτορας Ιουλιανός. Μπορούσαν να υπερβούν την εποχή τους και να δουν το μέλλον του κόσμου και τον παγκόσμιο πολιτισμό να θεμελιώνεται πάνω στην ένωση του Χριστιανισμού και του Ελληνισμού, κάτι που δεν είχε την ικανότητα να δει ο αιθεροβάμων και ανεδαφικός Ιουλιανός. αποδεικνυόμενος ότι είχε απίστευτα κοντόφθαλμη αντίληψη για την πορεία του κόσμου. Ο θρησκομανής και αποτυχημένος θηριώδης αυτοκράτορας αγνόησε την σοφή συμβουλή του παλιού συμμαθητή και φίλου του, συνεχίζοντας την αλλοπρόσαλλη τακτική του, οδηγούμενος ο ίδιος σε οικτρή αποτυχία και σε προσωπική καταστροφή, βάζοντας την ταφόπετρα στον παρηκμασμένο παγανισμό! Η ιστορία αποφάνθηκε: τον μεν ονειροπαρμένο παγανιστή αυτοκράτορα τον έθεσε στο ιστορικό περιθώριο, όπως και όσους δε μπορούσαν να αποκόψουν τον ολέθριο ομφάλιο λώρο με το σκοτεινό ειδωλολατρικό παρελθόν. Τον «καταδίκασε» εσαεί ως αποστάτη και αποτυχημένο,
αντίθετα δικαίωσε τους Έλληνες Πατέρες, αναδεικνύοντας αυτούς ως ύψιστες πνευματικές προσωπικότητες, τους οποίους σεμνύνονται οι αιώνες!
Ο πολιτισμός και η παιδείας μας είναι απόλυτα θεμελιωμένα στην ελληνορθόδοξη παράδοσή μας. Αυτή είναι μια αναντίρρητη αλήθεια, την οποία επιβεβαιώνει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο η παγκόσμια ιστορία. Ο ένσαρκος Λόγος του Θεού, ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, ήλθε στον κόσμο για να βγάλει τον πεσόντα άνθρωπο από τη χοάνη των τρομερών αδιεξόδων, που είχε δημιουργήσει το μοιραίο γεγονός της πτώσεως. Να τον λυτρώσει από τη φθορά και το θάνατο. Να τον φωτίσει να ξαναβρεί το δρόμο της αξιολογικής του πορείας, το δρόμο του αγιασμού και της κατά χάριν θεώσεώς του.
Ο «Σπερματικός Λόγος», η δράση του Άσαρκου Λόγου στα έθνη, πριν την Ενανθρώπισή Του, λύανε και προετοίμασε την ανθρωπότητα να δεχτεί το σωτήριο μήνυμα του Χριστού. Κύριος εκφραστής του «Σπερματικού Λόγου» υπήρξε ο Ελληνισμός, ο οποίος λειτούργησε ως προπομπός του Χριστιανισμού. Η μεγάλες αξίες που καλλιέργησαν οι σοφοί πρόγονοί μας, αφού καθαρίστηκαν από κάθε σαθρό στοιχείο, συναντήθηκαν με το ευαγγελικό μήνυμα και αποτέλεσαν την πιο υπέροχη πνευματική ένωση της ιστορίας. Ο θείος και σωτήριος λόγος του Ευαγγελίου βρήκε στον Ελληνισμό την καλλίτερη έκφρασή του. Η γλώσσα, η φιλοσοφία, η τέχνη, η αναζήτηση του αληθούς και του ωραίου, έγιναν τα πολύτιμα μέσα για να κατανοηθεί και να βιωθεί το μήνυμα του Χριστού από τον διψασμένο άνθρωπο των πρωτοχριστιανικών χρόνων.
Οι άγιοι Τρεις Ιεράρχες, όπως και το σύνολο των Πατέρων της Εκκλησίας, πρωτοστάτησαν σε αυτή τη μεγάλη πνευματική ένωση. Άλλωστε, όπως προαναφέραμε, οι ίδιοι υπήρξαν Έλληνες στην καταγωγή και εραστές και μύστες της ελληνικής παιδείας και του ελληνικού πολιτισμού, κατανοώντας την ανάγκη της συνάντησης Χριστιανισμού και Ελληνισμού, ως ιστορική αναγκαιότητα, ως ιστορική νομοτέλεια. Σε αντίθεση με τους αλλοπρόσαλλους λόγιους εθνικούς της εποχής τους, οι οποίοι μάχονταν αυτή την ένωση, ετούτοι, ετούτοι προσέφεραν ανεκτίμητη υπηρεσία προς τον θνήσκοντα Ελληνισμό, ενώνοντάς τον με τον εύρωστο Χριστιανισμό!
Με τις επιλογές τους οι Τρείς μεγάλοι Ιεράρχες, διέσωσαν την γνήσια αρχαία κληρονομιά, ό, τι καλό είχε δημιουργήσει ο προχριστιανικός ελληνικός πολιτισμός, και της έδωσαν νόημα στην Εκκλησία του Χριστού. Έβαλαν τα θεμέλια του μεγάλου παγκόσμιου πολιτισμού, ο οποίος έχει ως αντικείμενο τον άνθρωπο, όχι ως αριθμητική μονάδα, αλλά ως εικόνα και ομοίωση του Θεού. Αυτές οι μεγάλες προσωπικότητες είναι οι πρωτεργάτες του πνεύματος, της επιστήμης και της προόδου, διότι αν δεν τους είχε τάξει η Θεία Πρόνοια να ζήσουν και να δράσουν στη συγκεκριμένη ιστορική εποχή, την κρισιμότερη για την πορεία της ανθρωπότητας, δε
μπορούμε να φανταστούμε πως θα ήταν η εξέλιξη του κόσμου. Ένα είναι σίγουρο, πως αν είχαν επικρατήσει οι αντιλήψεις του Ιουλιανού και των σκληροπυρηνικών ειδωλολατρών η μορφή και η πορεία του κόσμου θα ήταν ολέθρια. Γι’ αυτό η Αγία μας Εκκλησία και μαζί της όλοι οι παράγοντες της παιδείας και του πολιτισμού τιμούν την ιερή μνήμη των Τριών Ιεραρχών. Δίκαια τους ανατέθηκε η προστασία της παιδείας.
Κάποιοι ανιστόρητοι και ημιμαθείς χριστιανομάχοι, αρνούνται να τιμήσουν τους μεγάλους αυτούς άνδρες, και το χειρότερο: πασχίζουν να μειώσουν την αξία τους, να τους συκοφαντήσουν, (άκουσον, άκουσον), ως «σκοταδιστές» και ως «ανθέλληνες», αυτούς που συνεχίζουν να φωτίζουν την ανθρωπότητα δεκαεπτά αιώνες μετά, τους πραγματικούς διασώστες του ελληνικού πολιτισμού! Είναι οι νέοι «Ιουλιανοί», οι αρχαίοι κοντόφθαλμοι «λόγιοι», οι οποίοι δεν διέθεταν την σπάνια διορατικότητα
εκείνων, να δουν την ανεπίστρεπτη πορεία της ιστορίας. Φυσικά δεν έχουν καμιά πιθανότητα να πείσει ο μικρόνους λόγος τους και φυσικά, το αποτέλεσμα θα είναι η ιστορική τους περιθωριοποίηση, όπως εκείνων, των παλαιών πεπαλαιωμένων!
Οι άγιοι Τρεις Ιεράρχες, οι μεγάλοι αυτοί «φωστήρες της τρισηλίου Θεότητος», είναι ανάγκη να αποτελούν, για μας τους σύγχρονους χριστιανούς και έλληνες, πνευματικά ορόσημα και φωτεινοί οδοδείκτες στην τραχιά και δύσκολη πορεία της ζωής μας. Η τραγική αποκαλυπτική και εσχατολογική εποχή μας, είναι ανάλογα μεταβατική, σαν και τη δική τους. Τότε η προχριστιανική κοινωνία μεταστοιχειώνονταν σε χριστιανική, ενώ τώρα εκφυλίζεται ραγδαία σε αντιχριστιανική! Ο κίνδυνος να καταρρεύσει ο πολιτισμός και να βυθιστεί ο κόσμος στην βαρβαρότητα είναι μεγάλος. Μοναδική μας ελπίδα η σώζουσα πίστη μας στο Σωτήρα και Λυτρωτή μας Χριστό και η αρωγή των θεοφώτιστων αγίων Πατέρων, των οποίων ο λόγος είναι εσαεί επίκαιρος και ωφέλιμος!
Ας είναι λοιπόν, στην ασέληνη σκοτεινή εποχή μας, οι άοκνοι αρωγοί μας και οι σοφοί παιδαγωγοί μας, τόσο, των παραγόντων της παιδείας, όσο, και όλων των σκεπτόμενων ανθρώπων!
